Mavzu: Davlat krediti va uning kredit munosabatlaridagi roli mundarija

III.Xalqaro moliya institutlari va xorij banklari tomonidan ajratilayotgan kreditlarning amaliy ahamiyati

3.1. Xalqaro moliyaning iqtisodiy mohiyati va ahamiyati Xalqaro moliya — xalqaro moliyaviy resurslar m ajm uini va ularning harakatlanishini ifodalovchi tushuncha hisoblanadi. Xalqaro moliya m unosabatlari muayyan m aqsadlarni am alga oshirish uchun xalqaro darajada shakllantirilgan moliyaviy resurslarni taqsim lash va ulardan foydalanish jarayonidagi iqtisodiy m unosabatlarni ifodalaydi. X alqaro moliya m unosabatlari o‘ziga xalqaro valuta m unosabatlari, xalqaro kredit m unosabatlari, xalqaro investitsiya m unosabatlari, xalqaro savdo m unosabatlari, xalqaro soliq m unosabatlari, xalqaro lizing m unosabatlari, m am lakatlar to‘lov balansini boshqarish, xalqaro moliya tashkilotlari bilan aloqalar kabi m unosabatlarni qam rab oladi. Globallashuv jarayoni — jahon savdosining o‘sishi, ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va kengayishi, kapitalning xalqaro oqimi rivojlanishi, xizm atlar va m ahsulotlarning xalqaro harakati xalqaro m oliyaning rivojlanishiga zam in yaratdi. Shuningdek, m azkur holat jahon moliya bozorlarining, xalqaro moliyaviy korporatsiyalarning yuzaga kelishiga, davlatlararo moliyaviy m unosabatlarning va xalqaro moliyaviy faoliyatning boshqa jihatlari murakkablashuviga olib keldi. Xalqaro moliya doimiy o‘zgaruvchan xalqaro pul tizim larining holati va rivojlanishini, alohida m am lakatlar to‘lov balansining o‘zgarishini, xalqaro moliya bozorlari, xalqaro moliyaviy korporatsiyalar, xalqaro bank va investitsion faoliyatni namoyon etadi. Xalqaro moliya tizim ining asosiy ishtirokchilari bo‘lib qu5 yidagilar hisoblanadi: banklar, transm illiy korporatsiyalar, portfel investorlar va xalqaro rasmiy qarzdorlar. Xalqaro moliyaviy operatsiyalar alohida m am lakatlarning moliya tizim iga jiddiy ta’sir ko‘rsatuvchi kuch hisoblanadi. Xalqaro moliya o‘zida obyektiv asosga ega bo‘lgan moliyaviy m unosabatlarni ifodalaydi. Xalqaro moliyaning moddiy asosi bo‘lib m am lakatlar o‘rtasida amalga oshiriladigan xalqaro m oliyaviy oqimlar, jum ladan, pul oqim lari — im port qilingan m ahsulot va xizm atlarning to‘lovlari ham da mahsulot va xizm atlar eksportidan kelgan valuta tushum lari, ushbu oqim lar xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyasini ifodalashi m um kin, lekin ular turli mamlakatlarga tegishli bo'ladi, shu boisdan m am lakatlar o‘rtasidagi pul oqimlari harakatini namoyon etadi. Shuningdek, kredit mablagMari oqimi ham ikki tom onlam a bo‘lib hisoblanadi, bir tom ondan qarzning berilishi bo‘lsa, boshqa tom ondan esa, uning qaytarilishi va foizlarning to ‘lanishi namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, mazkur oqim lar asosida moliyaviy resurslarning m am lakatlar o‘rtasidagi harakati yuzaga keladi. U larning taqsimlanishi bir tom ondan valuta kurslari asosida, ikkinchi tom ondan esa, bojxona tariflari asosida boshqariladi. Moliyaviy resurslar xalqaro moliya tashkilotlari va institutlari faoliyati jarayonida shakllanadi va foydalaniladi. M azkur institutlar va tashkilotlar davlatlararo tuzilm aga ega bo‘lib muayyan funksiyalarni bajaradi. U larning moliyaviy ta’m inoti um um lashgan (masalan, BM T budjeti) yoki maqsadli (aniq dasturlar va tadbirlar uchun mo'ljallangan) fondlar orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy resurslarning muayyan qism ini xalqaro darajada markazlashuvi jahon xo‘jaligi ehtiyojlarini ta ’minlaydi, bunday resurslarni shakllantirishning iqtisodiy shart-sharoitlari bo‘lib, iqtisodiy integratsiyaning kuchayishi, turli sohalardagi xalqaro loyiha va dasturlarni amalga oshirishda m am lakatlarning ishtiroki, kredit va savdo m unosabatlarini rivojlanishi hisoblanadi. Shunday qilib, xalqaro moliya — bu xalqaro moliya bozori va xalqaro institullar tom onidan shakllanishi, taqsim lanishi va ishlatilishini o‘z ichiga olgan moliyaviy resurslar harakati asosida hosil b o ‘lgan m unosabatlar tuzilm asi bo‘yicha m urakkab tizim dir. M am lakat davlat moliyasining xususiyatlari sifatida quyidagilarni keltirish m um kin: — bitta m am lakat hududidan chiqmaydi; — xorijiy subyektlarni jalb qilmaydi; — milliy qonunchilik asosida amalga oshiriladi; — m am lakat ichida am alga oshiradigan hisob-kitoblarni o‘zida ifodalaydi. Xalqaro moliya esa turli xildagi jihatlarni o‘rganadi. Bularga: — iqtisodiy kategoriya sifatida — moliyaviy resurslarning fondlari bo‘lib, xalqaro iqtisodiy m unosabatlarni rivojlantirish asosida tashkil etilgan ham da xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan umumiy ehtiyojlarni qondirish va jahon darajasida ijtimoiy takror ishlab chiqarishning rentabelligini va uzluksizligini ta’m inlash uchun foydalaniladi; — institutsional jihatdan — bu banklar, valuta va fond birjalari, xalqaro moliya institutlari, mintaqaviy moliya-kredit tashkilotlari, xalqaro va mintaqaviy iqtisodiy tashkilotlar va birlashm alar majmui bolib, ular orqali jahon moliyaviy oqim larining harakati amalga oshiriladi; — iqtisodiy m unosabat sifatida — bu, jahon bozorida kapital, xizm atlar, tovarlar harakati vaqtida milliy m ahsulotlarning qayta taqsim lanishi jarayonida yuzaga keluvchi pul ko‘rinishidagi m unosabat. Davlatlararo va transm illiy moliya-kredit m unosabatlarini o‘z ichiga oladi va ularda xorijiy elementlar ishtirokini ifodalaydi. Xalqaro moliyaning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi: — taqsim lash funksiyasi; — nazorat funksiyasi; — takror ishlab chiqarish jarayoniga moliya yordamida xalqaro valuta-kredit va moliya tashkilotlarining aralashuvi bilan bog‘liq tartibga solish funksiyasi; 7 — barqarorlashtirish funlcsiyasi. M azkur funksiya jahon xo‘jaligi tizim ida iqtisodiy va ijtimoiy m unosabatlar uchun barqaror sharoitni yaratishda namoyon bo'ladi. Xalqaro moliya munosabatlari shakllanishi va rivojlanishining asosiy omillari quyidagilardan iborat: 1. Jahon bozorlarining vujudga kelishi, ayniqsa tovar bozorlari. 2. Xalqaro m ehnat taqsimoti. 3. Iqtisodiy aloqalarning baynalminallashuvi va globallashuvi. 4. Iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda integratsiya jarayonlarining kuchayishi. 5. llm iy-texnika taraqqiyoti. 6. Xalqaro moliya m unosabatlarining ko‘p tom onlam a tartibga solish tizim ini takomillashtirilishi. 7. Jahon iqtisodiyotida global m uam m olarning keskinlashuvi. Xalqaro moliya jahon xo‘jaligining aniqlovchi tizim laridan biri hisoblanib, milliy va jahon iqtisodiyotiga aniqlovchi ta’sir ko‘rsatadi.