Mavzu: Davlat moliyaviy nazorati organlarining vazifalari va funksiyalari

1-jadval

Byudjetmablag’laridanfoydalanishnazoratibo’yichavazirliklarvaidoralardaaniqlangantartibbuzarlikholatlari¹

Vazirlik va idoralar	Tekshiruv o’tkazilgan muassasalar soni, dona			Aniqlangan moliyaviy tartib buzishlar miqdori, mln. so’mda			Shundan						Byudjetga qaytarilgan summa
							Kamomad, o’g’rilik, o’zlashtirishbo’yicha miqdori, mln. so’mda			Noqonuniy va ortiqcha xarajatlar miqdori, mln. so’mda
	2019yil	2012 yil	2019yil		2012 yil	2019yil		2012 yil	2019yil		2019yil	2019 yil		2012 yil
Xalq talimi	4595	1701	3826,0		3730,2	906,6		1255	2919,1		2474,8	3429,5		2520,1
Sog’liqni saqlash	1887	1632	2665,1		1434,4	870,9		535,6	1794,2		898,7	2419,1		1160,1
O’rta-maxsus kasb-hunar ta’limi markazi	755	704	2975,5		1284,9	X		X	X		X	2879,3		941,5
Madaniyat va sport ishlari vazirligi	X	329	X		391,8	X		X	X		X	X		291,6
Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi	X	42	X		108,7	X		X	X		X	X		106,2

O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi va Moliya vazirligining Nazorat-taftish bosh boshqarmasi 2019 yilning dastlabki to’qqiz oyida respublika va mahalliy byudjetlardan mablag’ bilan ta’minlanadigan 170 dan ortiq ob’ektni birgalikda tekshiruvdan o’tkazdi. 14 ta olimpiya zahiralari kollejida o’tkazilgan tekshiruvlar natijasida xarid qilinadigan iste’mol tovarlari narxi oshirib ko’rsatilgani, ish haqqi asossiz to’langani va boshqa moliviy huquqbuzarlik holatlari aniqlangan. Ushbu huquqbuzarliklar natijasida davlat byudjetiga 2,2 mlrd. so’m zarar etkazilgan. Bugungi kunda etkazilgan zarar to’liq hajmda undirildi. Namangan va Surxondaryo viloyatlari byudjetlari ijrosi bo’yicha o’tkazilgan nazorat-tahlil natijalariga ko’ra, ijtimoiy ob’ektlar qurishda 514,0 mln. so’m, infratuzilma sub’ektlarini barpo etishda 669,0 mln. so’m va qurishda 3,3 mlrd. so’m noqonuniy o’zlashtirilgan holatlar aniqlandi. Bugungi kunda qonunbuzarlardan 1,8 mlrd. so’mdan ortiq mablag’ undirildi⁷.

3.Davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan soliq nazoratini tashkil etish amaliyoti.
Tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilishdan olingan tushumni xronometraj ko’zdan kechirishdan o’tkazish hamda kamaytirilgan tushum summasidan soliqlarni hisoblab chiqish tartibi to’g’risidagi nizom tasdiqlandi.
Soliq kodeksi 71-moddasining 2019 yil 1 yanvardan kuchga kirgan yangi tahririga «xronometraj»ning yangilangan tartibiga doir muhim normalar kiritilgan. Qabul qilingan hujjatda Soliq kodeksida aks ettirilmagan bir qator masalalar tartibga solingan. Xronometraj ko’zdan kechirish ro’yxatiga kimlar kiritiladi.
Tahlikali-tahlil va kameral nazorat bo’limlari doimiy asosda xronometraj ko’zdan kechirish tayinlanadigan soliq to’lovchilarning ro’yxatini tuzadilar. Ularni quyidagi ma’lumotlar asosida ro’yxatga kiritadilar:

• realizatsiyadan tushgan tushum hajmlarining pasaytirilganligi. Soliqchilar ushbu ma’lumotlarni soliq to’lovchi soliq solish ob’ektlari va soliq solish bilan bog’liq ob’ektlar to’g’risida taqdim etgan axborotni aniqlashtirish maqsadida ko’zdan kechirish va so’rov o’tkazish jarayonida tuzilgan ma’lumotnomalardan oladilar;

  
  

• vazirlik va idoralar tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar tahliliga ko’ra, soliq to’lovchi taqdim etgan soliq va moliyaviy hisobotlarda, shuningdek boshqa ma’lumotlarda tushum hajmlarining pasaytirilganligi;

  
  

• bir hududda (ko’chada, bozor va savdo komplekslarida, mahallada yonma-yon) joylashgan, faoliyat turi, realizatsiya hajmi bir-biriga o’xshash bo’lgan bir nechta sub’ektlarning kunlik o’rtacha tushumidagi keskin farq qiladigan tafovut;

  
  

• tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasi bo’yicha naqd pul va to’lov terminali orqali tushgan kunlik tushumlar o’rtasidagi yuqori tafovut;

  
  

• tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasidan tushgan tushum o’tgan davrlarga nisbatan keskin kamayib ketganligi va savdo tushumlari to’liq bank kassalariga topshirilmayotganligi;

  
  

• soliq to’lovchi faoliyatining xususiyatlari, ish rejimi va mavsumiy omillarni hisobga olgan holda nazorat-kassa mashinalaridan 2–3 soat oralig’ida chek urilmaganligi;

  
  

• xronometraj ko’zdan kechirish o’tkazilgandan keyingi davrlarda tushgan tushumning xronometraj ko’zdan kechirish davomida aniqlangan tushumga nisbatan 50%dan yuqori kamayib ketganligi;

  
  

• o’rtacha oylik tushum va elektron hisobvaraq-fakturalar orqali kirim qilingan tovarlar o’rtasidagi farq vujudga kelganda bo’ladi.

  
  

Xronometraj ko’zdan kechirish o’tkazilgan davrga oid hisobotlarda tafovutlar aniqlanganda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar quyidagi formulalar asosida hisoblab chiqiladi:

YaST = (XNT x IK) x SS – yagona soliq to’lovi uchun;
QQS = (XNT x IK) – HT x SS – qo’shilgan qiymat solig’i uchun;
FS = ((XNT x IK) x RD) – HT x SS – foyda solig’i uchun;
AS = (XNT x IK) – HT x SS – aktsiz solig’i uchun;
NS = (XNT x IK) – HT x SS – er qa’ridan foydalanganlik uchun soliq.
Bu erda:

XNT – xronometraj ko’zdan kechirish yakuni bo’yicha aniqlangan o’rtacha kunlik tushum;

IK – xronometraj ko’zdan kechirish jarayonida aniqlangan hisobot davri uchun ish kunlari soni;

HT – soliq to’lovchi hisobotida aks ettirilgan tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasi;

SS – soliq stavkasi;

RD – rentabellik darajasi (oldingi hisobot davrida).

Xronometraj soliq to’lovchining barcha ob’ektlarida bir vaqtning o’zida o’tkaziladi. Xronometraj ko’zdan kechirish o’tkaziladigan aniq joylar, shuningdek soliq organlari xodimlarining xatti-harakatlari faoliyat sohasiga bog’liq:

• ulgurji va chakana savdo sohasida – bevosita tovarlar realizatsiyasi uchun mo’ljallangan hamda mijozlar bilan hisob-kitob qilish joylarida;

  
  

• umumiy ovqatlanish sohasida – bevosita taom tayyorlanadigan, mijozlarga taom tarqatiladigan va ular bilan hisob-kitob qilinadigan joylarda;

  
  

• xizmat ko’rsatish sohasida – bevosita xizmatlar ko’rsatish va mijozlar bilan hisob-kitob qilish joylarida;

  
  

• ishlab chiqarish sohasida – bevosita mahsulot ishlab chiqarish tsexlarida va mahsulotlarni tarqatish omborxonalarida, shuningdek mijozlar bilan hisob-kitob qilish joylarida;

  
  

• boshqa sohalarda – soliq to’lovchi daromad olish uchun foydalanayotgan yoxud soliq solish ob’ektlarini saqlash bilan bog’liq joylarda.

  
  

Chakana savdo, umumiy ovqatlanish va xizmat ko’rsatish sohasidagi soliq to’lovchilarda xronometraj ko’zdan kechirish quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• soliq to’lovchining kassasidagi mavjud naqd pul qoldig’ini nazorat-kassa mashinasining «X» hisoboti bilan solishtirish va ijobiy farq summasi NKMning xotirasiga kiritilishini ta’minlash;

  
  

• realizatsiya qilingan tovarlar va xizmatlarning haqiqiy hajmini aniqlash hamda kunlik pul mablag’lari tushumini kuzatish va qayd etish;

  
  

• xronometraj ko’zdan kechirish yakunida nazorat-kassa mashinasidan «Z» hisobot chiqarish va ma’lumotnomaga ilova qilish;

  
  

• kassadagi mavjud kunlik pul tushumi bilan qayd etish varaqasidagi tushumlar miqdori o’rtasidagi ijobiy farq summasini nazorat-kassa mashinasining xotirasiga kiritish.

  
  

Ishlab chiqarish sohasida xronometraj ko’zdan kechirishni o’tkazish murakkabroq. Soliq organlari ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxi va sotish narxi, hajmi va omborxonalaridagi tayyor mahsulotlar miqdoriga aniqlik kiritadilar. Parallel ravishda o’lchov asboblari orqali ishlab chiqarish quvvatlari uchun sarflanayotgan tabiiy resurslar (gaz, elektr energiyasi, suv, yoqilg’i-moylash materiallari) hajmini qayd etadilar. Shuningdek ishlab chiqarish uchun sarflanayotgan tovar xom ashyo hajmini qayd etadilar, ishlab chiqarish uskunalarining soni va ularning quvvatlarini aniqlaydilar, ishchilar soniga aniqlik kiritadilar va ularning ro’yxatini shakllantiradilar, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar turi va miqdorini aniqlaydilar, shuningdek ularni realizatsiya qilish usullarini aniqlaydilar va jarayonini qayd etadilar.