Qora fosforning tuzilishi va koʻrinishi grafitga oʻxshaydi (qarang Uglerod). Fosforning eng barqaror shaklidir. Zichligi 2,7 g/sm3, 490° da alangalanadi. Uglerod (1U)sulfidda erimaydi; elektr tokini oʻtkazadi (oq fosfor va qizil fosfor elektr tokini oʻtkazmaydi). Qora fosfor oq fosforga yuqori bosim taʼsir ettirish yoki uni 270° da uzoq, qizdirish natijasida hosil boʻladi. - Qora fosforning tuzilishi va koʻrinishi grafitga oʻxshaydi (qarang Uglerod). Fosforning eng barqaror shaklidir. Zichligi 2,7 g/sm3, 490° da alangalanadi. Uglerod (1U)sulfidda erimaydi; elektr tokini oʻtkazadi (oq fosfor va qizil fosfor elektr tokini oʻtkazmaydi). Qora fosfor oq fosforga yuqori bosim taʼsir ettirish yoki uni 270° da uzoq, qizdirish natijasida hosil boʻladi.
- Fosfor faol metallmaslar jumlasiga kiradi. Uning oksidlanish darajalari +5, +3, +1,0 va —3 ga teng . Yuqori temperaturada (1000° dan yuqorida) fosfor bugʻlari, asosan, P2 molekulalaridan iborat. Quyi temperaturada fosfor bugʻlari tetraedr shaklidagi P4 molekulalaridan tuzilgan. Fosforning —3 oksidlanish darajadagi birikmasi PN3 — juda zaxarli gaz. Fosforning +3 ga muvofiq oksidi P4O6 tarkibli dimer molekulalardan, +5 ga muvofiq oksidi P4O|0 molekulalardan tuzilgan. Fosforning bu oksidlariga muvofiq keladigan kislotalari H,PO3 — ortofosfit kislota, HPO2 — metafosfit kislota, H3PO4 — ortofosfat kislota, HPO3 — metafosfat kislota, H4P2O7 — pirofosfat kislota. Ortofosfat kislota kuchi oʻrtacha kislotalar jumlasiga kiradi, u 3 asosli.
Apatitlar ortofosfat kislotaning kaltsiyli tuzidir. - Apatitlar ortofosfat kislotaning kaltsiyli tuzidir.
- Apatit va fosforitlar fosfor olishda xom ashyo sifatida ishlatiladi. Ularni elektr pechda 1400—1600° da koks bilan qaytarib erkii fosfor hosil qilinadi. Kaltsiy oksidni shlakka oʻtkazish uchun SiO2 koʻshiladi. Hosil boʻlgan fosfor bugʻlari suvda oq fosfor shaklida kondensatlanadi.
- Fosfor harbiy maqsadlarda, gugurt sanoatida, metallurgiyada, fosforli bronzalar hosil qilishda qoʻllanadi. Ishlab chiqariladigan fosforning asosiy qismi termik fosfat kislota va fosforli oʻgʻitlar tayyorlash uchun ketadi. Texnik fosforning deyarli yarmi sintetik yuvuvchi vositalar tayyorlash uchun sarflanadi. Fosfor (U)oksid R4O|0 qurituvchi vosita sifatida, metilmetakrilat smolalar olishda kullanadi. Fosfor sulfidlari flotatsion vositalar, antikorrozion qoʻshimchalar, fosfororganik birikmalar sintezida ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
