Mavzu: davriy sistema 5a guruxidagi (p-fosfor,n-azot) xossalari va ishlatilishini o’rganish

Fosfor tirik organizm hujayralari hayotida muhim rol oʻynaydi. Fosfor mono, diva trifosfat guruhlar —H2PO3, H3P2 O7 va H4P3 Oyu tarzida fermentlarning faol guruhlari tarkibiga kiradi. Biologik sistemalarda (xujayralar mitoxondriyalarida) adenozintrifosfat kislota (ATF) mavjud boʻlib, u organizmga energiya zaxirasini berib turadi, chunki ATF gidrolizga uchraganda adenozindifosfat kislota (ADF) va fosfatlar qosil boʻlib, bu jarayon energiya ajralib chiqishi bilan sodir boʻladi. Organizm hujayralarida elektronlar ozuqa moddalardan havo kmslorodiga koʻchadi. Bu jarayon vaqtida ADF va fosfatlardan ATF hosil boʻladi. Suyakda fosfor gidroksid apatit ZSa(PO4)2Sa(ON) va karbonat apatit ZSa(PO4)2SaSO3N2O shaklida mavjud. Oʻsimliklar fosforni tuproqdan fosfatlar holida oʻzlashtiradi. Oʻsimlik va hayvon organizmlarida fosfor turli organik modsalar hosil qiladi.

• Fosfor tirik organizm hujayralari hayotida muhim rol oʻynaydi. Fosfor mono, diva trifosfat guruhlar —H2PO3, H3P2 O7 va H4P3 Oyu tarzida fermentlarning faol guruhlari tarkibiga kiradi. Biologik sistemalarda (xujayralar mitoxondriyalarida) adenozintrifosfat kislota (ATF) mavjud boʻlib, u organizmga energiya zaxirasini berib turadi, chunki ATF gidrolizga uchraganda adenozindifosfat kislota (ADF) va fosfatlar qosil boʻlib, bu jarayon energiya ajralib chiqishi bilan sodir boʻladi. Organizm hujayralarida elektronlar ozuqa moddalardan havo kmslorodiga koʻchadi. Bu jarayon vaqtida ADF va fosfatlardan ATF hosil boʻladi. Suyakda fosfor gidroksid apatit ZSa(PO4)2Sa(ON) va karbonat apatit ZSa(PO4)2SaSO3N2O shaklida mavjud. Oʻsimliklar fosforni tuproqdan fosfatlar holida oʻzlashtiradi. Oʻsimlik va hayvon organizmlarida fosfor turli organik modsalar hosil qiladi.
• Adabiyot

Azot (lot. Nitrogenium), N – Mendeleyev davriy sistemasining V guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 7, atom massasi 14,0067. Yer poʻstining ogʻirlik jihatidan 0,01 % ini tashkil etadi. Havoda erkin holda boʻladi (havoning ogʻirlik jihatidan 75,6 %; hajm jihatidan 78,09 % azotdan iborat). Tuproqda turli minerallar va organik birikmalar tarkibiga kirgan holda uchraydi; masalan, u natriyli selitra (NaNO3) va kaliyli selitra (KNO3) tarkibida boʻladi, toshkoʻmirda 1 – 1,25 %, neftda 1,5 %, oqsil moddalarda 17 %, odam tanasida 3 % gacha boʻlishi mumkin. Azotni birinchi marta 1772-yilda Rezerford ajratib olgan. Ikkita barqaror izotopi bor: 14N (99,635 %) va 15N (0,365 %); radioaktiv sunʼiy izotoplari ham bor, bulardan eng uzoq, mavjud boʻladigani 13N dir (yarim yemirilish davri 10,08 daqiqa). Sanoatda suyultirilgan havoni parchalab olinadi.Azot turmushda ham juda kerakli hisoblanadi.Azot boshqa olisdagi sayyoralarda ham qattiq holatda uchraydi

• Azot (lot. Nitrogenium), N – Mendeleyev davriy sistemasining V guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 7, atom massasi 14,0067. Yer poʻstining ogʻirlik jihatidan 0,01 % ini tashkil etadi. Havoda erkin holda boʻladi (havoning ogʻirlik jihatidan 75,6 %; hajm jihatidan 78,09 % azotdan iborat). Tuproqda turli minerallar va organik birikmalar tarkibiga kirgan holda uchraydi; masalan, u natriyli selitra (NaNO3) va kaliyli selitra (KNO3) tarkibida boʻladi, toshkoʻmirda 1 – 1,25 %, neftda 1,5 %, oqsil moddalarda 17 %, odam tanasida 3 % gacha boʻlishi mumkin. Azotni birinchi marta 1772-yilda Rezerford ajratib olgan. Ikkita barqaror izotopi bor: 14N (99,635 %) va 15N (0,365 %); radioaktiv sunʼiy izotoplari ham bor, bulardan eng uzoq, mavjud boʻladigani 13N dir (yarim yemirilish davri 10,08 daqiqa). Sanoatda suyultirilgan havoni parchalab olinadi.Azot turmushda ham juda kerakli hisoblanadi.Azot boshqa olisdagi sayyoralarda ham qattiq holatda uchraydi