Mavzu: Ekologiya haqidagi ta'limotning vujudga kelishi va rivojlanishi Reja
Download 0.49 Mb. Pdf ko'rish
|
Ekologiya haqidagi ta\'limotning vujudga kelishi va rivojlanishi
|
Xulosa
Ekologiyaning asosiy yutuqlaridan biri faqat organizm va turlar rivojlanishi emas, ekotizimlar rivojlanishining ochilishi ham bo’ldi. Ekotizimning rivojlanishi – suktsessiya – jamoaning ayni manzilida bir-birini ketma-ket almashtirib turishidir. Suktsessiya bu energetik ma’noda energiya oqimining tizimni qo’llab quvatlab turishida energiya ko’payishi tomoniga fundamental siljishini ifodalaydi. Suktsessiya o’zining rivojlanish bosqichida turg’inlik va klimaksdan iborat bo’ladi. Ularni sistemaning samaralilik kriteriyasi asosida ajratiladi: samaralilikning birinchi bosqichida maksimumgacha ortadi, ikkinchisida doimiy qoladi, uchinchisida nolgacha kamayadi va sistemaning yo’qolishiga olib keladi. Bunda entropiya va informatsiyaning teskari aloqalari, shuningdek, ekotizimning rivojlanishi uning barqarorligining oshishi tarafiga har xilligi (turlitumanligi)ning ko’payishi hisobiga o’zgarishlar ko’rsatiladi. Bunday xulosani butun biosferaga taqdim qilinsa, tabiatga nima uchun 2 mln. turlar kerakligiga javob olinadi. Ekologiya vujudga kelguncha evolyutsiya soddaroq turlarning murakkabroq turlarga o’z o’rnini bo’shatib beradi deb hisoblanar edi, shu jumladan, insoniyatni ham. Demak, soddaroq turlar o’z o’rinlarini murakkab turlarga bo’shatib o’zlari keraksiz bo’lib qolar ekan. Ekologiya inson uchun qulay bo’lgan bunday MIFlarga 41 zarba berdi. Shundan so’ng hozirgi dunyoda uning turli-tumanligining kamayishi xavfli ekanligi ma’lum bo’ldi. Ekologiyaning asosiy qonunlariga quydagilar kiradi: “minimumlik qonuni” (Libix) – rivojlanishni chegaralovchi faktorlarga, yotarlicha bo’lmagan faktorlar; “tolerantnostlik qonuni” – ba’zi faktorlarning ko’pligi (issiqlik, yorug’lik, suv) chegaralab qo’yadi; kam sonlilik va haddan tashqari ko’payib ketish ham etarlicha ta’sir ko’rsatadi (Olli printsipi); raqobatbardoshlik printsipi – ikki tur bir manzilda joylashgan bo’lsa, ular uzoq muddat davomida bir joyda yashab qolaolishmaydi; trofik sathlar qancha ko’p bo’lsa, tizimda shuncha ko’p energiya yo’qolishi sodir bo’ladi; ekotizimning rivojlanishi ko’p jihatdan alohida organizmning rivojlanishiga o’xshashdir. |
