Mavzu: eksportni tahlili qilish hamda prognoz qilish

2.1 Eksportni tahlil qilish strategiyalari
Ko'rib turganimizdek, eksportni tahlil qilishning mumkin bo'lgan afzalliklari bor, lekin savol tug'iladi: mamlakat eksportini tahlil qilish uchun nima qilishi mumkin? Mamlakatning hajmi va rivojlanish darajasi, savdo xarajatlari, xalqaro masofa va ichki kirish xarajatlari kabi eksportni tahlil qilishning determinantlari potentsial jihatdan katta tahlil bilan bog'liq. Eksportni tahlillashga nima turtki bo'lishi mumkin? Iqtisodiyoti yuqori bo'lgan barcha mamlakatlarda eksportni tahlil qilish strategiyasi mavjud. Bu strategiyalarga quyidagilar kiradi:
1.Moliya sektorining rivojlanishi va to'g'ridan -to'g'ri xorijiy investitsiyalar(FDI)-To'g'ridan -to'g'ri xorijiy investitsiyalar eksport uchun ichki kapitalni ko'paytirish, texnologiya va yangi mahsulotlarni eksportga o'tkazish, yangi va yirik tashqi bozorlarga kirishni osonlashtirish, texnik va boshqaruv ko'nikmalarini yaxshilash orqali qabul qiluvchi mamlakatlar eksportini rag'batlantirishi mumkin.
2. Xarajatlarni kamaytirish
Asosiy bahs xarajatlar bilan bog'liq, chunki eksportni tahlil qilishda xarajatlar muhim rol o’ynaydi. Kehoe va Ruhl 18 mamlakatda savdoni o'zgaruvchan savdo xarajatlari keng o'sish marjasi bilan bog'liqligini aniqladi. Xarajatlarning pastligi shuni anglatadiki, eksport qilishda mahalliy firma uchun to'siqlar kamroq bo'ladi. Jahon bankining "Biznesni yuritish" so'rovi "Chegaralar bo'ylab savdo" bo'limi orqali import va eksport qilish uchun zarur bo'lgan protseduralar soni, shuningdek ularni bajarish uchun zarur bo'lgan vaqt haqida ma'lumotlarni o'z ichiga olgan.¹⁸ Shuningdek, u savdo xarajatlari, masalan, hujjat xarajatlari, ichki transport xarajatlari, bojxona xarajatlari, portlar, ma'muriy xarajatlar va boshqalarni o'z ichiga oladi. Keng ma'noda, eksportni tahlillashni rag'batlantirish uchun savdo -sotiqni yaxshilashni rag'batlantirish, ya'ni xarajatlarni kamaytirish bo'yicha siyosat choralarini belgilash kerak. Siyosatning bunday choralariga kirish uchun ichki to'siqlarni kamaytirish kerak, protseduralar sonini qisqartirish va belgilangan ro'yxatga olish yig'imini qo'llash orqali soliqni oldindan to'lash zaruriyatini yo'q qilish zarur. Bular o’z navbatida kompaniyani ro'yxatdan o'tkazishni osonlashtirishga imkon yaratadi.
3. To'siqlarni tushirish
Rivojlanayotgan mamlakatlar o'z eksport savatlarini tahlil qilishda firmaning kirib kelishiga to'sqinlik qiladigan va xalqaro savdo xarajatlarini kamaytiradigan muhim usul hisoblanadi. Eksport marjasiga tarif stavkalari va imtiyozlarning o'zgarishi ta'sir qilishi mumkin. Siyosat nuqtai nazaridan, rivojlanayotgan mamlakatlarning eksport tahlilsini rag'batlantirishning samarali usullaridan biri bu tartibga solish islohotlarini amalga oshirish jarayonlarini soddalashtirish va arzonlashtirishga, shuningdek, savdoni osonlashtirish choralariga yo'naltirishdir.
4. Amalga oshirib o’rganish
Endogen o'sish modeli shuni ko'rsatadiki, rivojlangan mamlakatlarning amaliyotini qo'llash orqali ya’ni amaliyotga joriy qilish orqali eksportning yanada tahlillashuviga erishish mumkin.
5. Hukumatning roli
Iqtisodiyotda eksportni rag'batlantirishda hukumati yetakchi rol o'ynashi kerak. Investitsiyalar sanoatning turli sohalariga yo'naltirilishi kerak. Shunday qilib, hukumat turli xil sanoat bazasini barpo etish uchun faqat bitta sohaga investitsiya kiritilmasligiga ishonch hosil qilishi zarur. Hukumat mamlakatga yangi sarmoyalarni jalb qilish uchun qulay muhit yaratishi kerak. Shuningdek, firmalarga soliq imtiyozlari berilishi, eksportga yo'naltirilgan korxonalar uchun soliq ta'tillari, eksport mahsulotlarini ishlab chiqarishda qo'llaniladigan qo'shimchalar ham qo'shilgan qiymat solig’idan ozod qilinishi mumkin. Eksportni rag’batlantirishda subsidiyalar muhim rol o'ynaydi. Hukumat pulni rag'batlantirish sxemasini joriy qilishi mumkin, bu firmalarga subsidiya berish kabi foyda keltirishi mumkin, bu esa savdoni rag'batlantiradi.
6. Tadqiqot va ishlanmalar
Sanoat darajasini oshirish uchun ilmiy -tadqiqot ishlarini olib borish mumkin. Bu ilmiy -tadqiqot va texnologik innovatsion faoliyatni rag'batlantiradigan moliyaviy iy rag'batlantirish yordamida amalga oshirilishi mumkin. Hukumatdan tashqari, bank tizimi va boshqa moliya organlari mamlakat eksportini tahlil qilish va mustahkamlash bo'yicha xizmatlarni taklif qilishlari kerak. Bank tizimi o'z kredit sxemasi bo'yicha tahlilni osonlashtirishi mumkin. Eksportni tahlil qilish va rag'batlantirish sxemalari muvaffaqiyatli bo'lishi uchun fiskal, pul -kredit va valyuta siyosatining mos kombinatsiyasi bilan to'ldirilishi kerak.
7. Talab strukturasining xilma -xilligi
Imbs va Vatziarg¹⁹ taklifiga ko'ra, tovarlar turiga talab ortib, mamlakat daromadi oshib, tahlilga olib kelishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, talab tarkibining o'zgarishi mamlakatning ishlab chiqarish modelini o'zgartirishga olib keladi.
Eksportni tahlil qilishdagi cheklovlar
Eksport sohasidagi liberallashuvga qaramay, hamon ayniqsa, rivojlanmagan mamlakatlarda eksportni tahlillashni cheklaydigan muammolar mavjud. Eksportni rag'batlantirish maqsadida boshqa milliy siyosat bilan to'qnashuv bo'lishi mumkin. Vaqti -vaqti bilan eksportni tahlillashga bir qancha omillar to'sqinlik qilishi mumkin:
Kam daromadli talabning egiluvchanligi
Ayrim rivojlanayotgan mamlakatlar asosiy mahsulotlarga bo'lgan talabning egiluvchanligi pastligi sababli asosiy mahsulotlarni eksport qila olmaydilar. Bundan tashqari, rivojlanmagan mamlakatlar ishlab chiqaradigan mahsulotlarni eksport qilish imkoniyatlari past, chunki rivojlangan mamlakatlar bilan raqobatlashishiga to’g’ri kelmoqda.
Moliyaning yetishmasligi
Eksport uchun yetarli mablag’ yetishmasligi asosiy cheklov sifatida aniqlanadi. Kichik va o'rta eksport qiluvchilar bu cheklovdan ko'proq ta'sirlanadi. Eksportni tahlil qilishning asosiy muammosi - mamlakatga ham ichki, ham xorijiy investitsiyalarning yetishmasligidir. Eksportchilar eksport moliyasini sotib olish muammosiga duch kelishi mumkin. Bank kapitalining yuqori foiz stavkasi ham cheklovdir, chunki bu ularni kredit olishdan qaytaradi. Boshqacha aytganda, mamlakat bank tizimi tomonidan savdoni moliyalashtirish yetishmasligi tufayli eksport cheklanmoqda.