Mavzu: Elеktr toki. O’lchov birliklari. Reja

O’zgaruvchan tok haqida tushuncha va uni hosil qilish
O’zgarmas tok zanjirlarida biz kuchlanishni vaqt davomida o’zgarmas deb
qaradik. Haqiqatan ham akkumulyatorlarni kuchlanishi vaqtning biz ko’rayotgan
qisqa oralig’ida o’zgarmas bo’ladi (albatta, uzoq vaqt davomida qaralganda
akkumulyator zaryadsizlanishi hisobiga kuchlanish asta sekin kamayib boradi).

Komplеks kattaliklar. Komplеks qarshiliklar. O’zgaruvchan tok zanjirida qarshilikni hisoblashning xususiy hollari.

MAVZU: Komplеks kattaliklar. Komplеks qarshiliklar. O’zgaruvchan tok zanjirida qarshilikni hisoblashning xususiy hollari.
REJA:
1. Komplеks kattaliklar.
2. Komplеks qarshiliklar.
3. O’zgaruvchan tok zanjirida qarshilikni hisoblashning xususiy hollari.
Akustik qarshilik, akustik impedans –akustik tizimlar tebranishlarini oʻrganish maqsadida kiritiluvchi kompleks qarshilik. Akustik qarshilik tovush bosimining zarra (qaytaruvchi sirtga tik yoʻnalishda harakatlanayotgan zarra) tez-ligiga nisbati bilan aniqlanadi. Bu fizik kattalik elektrotexnikada uchraydigan impedans (toʻla qarshilik) tushunchasi kabi aktiv Ra va reaktiv Xp Akustik qarshilik umu-miy yigindisidan iborat. Tizimdagi ishkalanishlar va atrofga nurlanadigan akustik energiya tufayli aktiv akustik karshilik, inersiya kuchlari (massalar) yoki elastik kuchlar reaksiyasi ta’sirida reaktiv Akustik qarshilik hosil boʻladi.
Yo‘nalishi va kattaligi ma’lum vaqt ichida o‘zgarib turadigan tokka o ‘zgaruvchan tok deyiladi. Agarda uning oniy
qiymati va yo'nalishi teng vaqt oralig‘ida (davriy) takrorlansa
(o'zgarsa), unda davriy o'zgaruvchan tok deyiladi.
0 ‘zgaruvchan tok zanjirlarini hisoblashda, turli amplituda va boshlang‘ich fazali sinusoidal o‘zgaruvchi kattaliklar
ustida algebraik amallar o‘tkazish kerak. Bu amallarni trigonometrik o‘rin almashtirish yo‘li bilan amalga oshirish
murakkab va ko‘p mehnat talab qiladi. Hisoblashning qulay
usuli, sinusoidal o‘zgaruvchan kattaliklarni kompleks sonlar
orqali ifodalashdir.
Har bir sinusoidal o‘zgaruvchi kattalik radius-vektor orqali tasvirlanadi. Doira radiusi sinusoidal kattalikning amplituda yoki haqiqiy qiymati bilan aniqlanadi, (3.3- rasm, a).
Faraz qilaylik, tok radius-vektori /burchak (p tezlik bilan
soat strelkasiga qarama-qarshi yo'nalishda aylanyapti, sinusoidal o‘zgaruvchi tokning barcha haqiqiy qiymatlari radiusvektor ko‘rinishida o‘tadi. Demak, mana shu qiymatlami to‘g‘ri
burchakli koordinatalarda ifodalash mumkin.
Endi radius-vektomi kompleks sonlar orqali ifodalaymiz.
Matematika fanidan ma'lumki, har bir kompleks son ikkita
tashkil etuvchilardan iborat. Birinchisi — haqiqiy tashkil
etuvchi bo‘lib, X o‘qi bo‘ylab yo'nalgan. Ikkinchisi —
mavhum tashkil etuvchi, u Y o‘qi bo‘ylab yo'nalgandir
(3.3- rasm, b). Bu vektor quyidagicha ifodalanadi:
A = a + jb.
Elektrotexnika fanidan bizga maMumki, haqiqiy tashkil
etuvchi — aktiv, mavhum tashkil etuvchi — reaktiv deb ataladi.
Demak, a— sinusoidal o‘zgaruvchi kattalikning aktiv tashkil
etuvchisi bo‘lib, + 1 o‘q—aktiv tashkil etuvchilar o‘qidir;
jirlarida o'zgarmas kattalik bo'lib, iste'molchining magnit
maydonini hosil qilish xususiyatini va shu maydonda to‘plangan
i1 energiya miqdorini Wl = L — xarakterlaydi.
Faraz qilaylik, zanjirdan sinusoidal / = /maxsina> • t tok
o'tyapti (3.8- rasm, a). Elektromagnit induksiya qonuniga
binoan induktivlikdagi kuchlanish pasayishi: