Mavzu: Elementlar davriy sistemasining o‘n ikkinchi gurux elementlari va ularning birikmalari

Kopernitsiy

• Kopernikiy - sun'iy olingan element bo‘lib, tabiatda uchramaydi. U simob, kadmiy va rux bilan bir guruhdan joy olgani bois, xossalari ham o‘xshash bo‘lsa kerak deb ilmiy taxmin yuritiladi.
• Aniqlangan izotoplari ichida nisbatan barqarori 285Cn ning yadrosida 112 ta proton va 173 ta neytronlar mavjud bo‘ladi va uning yarim yemirilish davri taxminan 29 soniyani tashkil qiladi.

Kashf etilishi tarixi va atama etimologiyasi.

• Davriy jadvalda 112-elementni sintez qilish imkoniyati haqidagi ilmiy g‘oyalarini birinchi bo‘lib 1971-yilda Marinov boshchiligidagi ilmiy guruh tekshira boshlagan. Ular volframni 24 GeV energiyaga ega protonlar bilan nurlantirish orqali 112-raqamli elementi sintez qilishni maqsad qilishgan edi. Biroq, ushbu guruhning izlanishlari kutilgan natijani bermagan.

112-element ilk bora sintez qilinishi esa 1996-yilning 9-fevral sanasida Germaniyaning Darmshtadt shahrida joylashgan German Gelmgolts nomidagi Og‘ir Ionlarni Tadqiq qilish Institutida kimyogar olimlar Sigurd Xoffman hamda Viktor Ninov boshchiligidagi ilmiy guruh tomonidan amalga oshirilgan. Element og‘ir ionlar tezlatkichi uskunasida nishon sifatidagi qo‘rg‘oshin-208 yadrosini qizitilgan rux-70 yadrolari bilan bombardimon qilish yo‘li bilan sintez qilingan:

Fizik va kimyoviy xossalari

• Kopernikiy o‘ta beqaror va radioaktiv modda bo‘lgan uchun, hamda, nisbatan yaqinda kashf etilganligi sababli, uning fizik va kimyoviy xossalari hali yaxshi o‘rganilmagan va manbalarda keltiriladigan ma’lumotlar barchasi taxminiy fikrlardir. Uning metall xossalari o‘ta beqaror bo‘lgani sababli, kopernikiy xona haroratida gaz holatida bo‘ladi deb taxmin qilinadi. Uning mis, palladiy, platina, kumush va oltin bilan metall-metall bog‘lanishlari hosil qilishi mumkinligi aytiladi

Fizik xossalari haqida gap ketganda, kopernikiy zichligi taxminan 23,7 g/sm3 bo‘lgan og‘ir metall bo‘lishi taxmin qilingan. Taqqoslash uchun, hozirda ma'lum eng katta zichlikka ega metall bu osmiy bo‘lib, uning zichligi 22,61 g/sm3 ni tashkil qiladi. Ushbu elementining atom radiusi 147 mkm atrofida deb baholangan. Kristall panjarasi esa geksagonal tuzilishiga ega deb taxmin qilinadi. Hozirgi kunda, olimlar kopernikiyni yaxshiroq o‘rganish ustida izlanishlarda davom etishmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar

• Anorganik kimyo: (-- 5720500-bakalavriat ta’lim yo’nalishi uchun darslik)

/H.R.To’xtayev ; O’zR Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi.—T.:’’Noshir’’,2011,--520-b

• Umumiy va anorganik kimyo ----Q.Ahmerov , A.Jalilov ,R.Sayfutdinov;
• Anorganik kimyo --- H.R. Toxtaеv, K.A. Cholponov, M.B.Qosimova, R.Sh.Zaripova