Мавзу: Фалсафий методлар, қонунлар ва категориялар

Ривожланиш фалсафаси

Режа:
1. Ўзгариш ва тараққиёт жараёнида такрорланиш тамойили. Қонун тушунчаси, унинг моҳияти ва фалсафий талқини.
2. Воқелик ва ўзгариш жараёнида айният ва зиддият диалектикаси. Унинг табиат ва жамиятдаги хусусиятлари.
3. Мавжудлик, ўзгариш ва ўзаро алоқадорликнинг намоён бўлиш тамойиллари.
4. Фалсафий категориялар тизими, уларнинг мазмуни.

Диалектика

Юнонча сўздан олинган бўлиб, “суҳбат олиб бормоқ, мунозара қилмоқ, баҳслашув асосида ҳақиқатга эришиш” маъносини билдиради.

Қонун ва қонуният нима?

Қонун - муайян шарт шароитда воқеалар ривожининг хусусияти ва йўналишини белгилайдиган маълум бир қатъий натижани тақозо этадиган объектив дунёдаги нарса ва ҳодисаларнинг муҳим зарурий, умумий нисбий барқарор муносабатлар ифодасидир.

Қонуннинг турлари:

Табиат конунлари ер юзида инсон булмаган даврда хам мавжуд булган.

Жамият қонуни
Жамият конунлари эса инсон фаолияти натижасида пайдо булган шарт шароитлар билан боглик равишда юзага келган.
Табиат қонуни

Фалсафанинг асосий конунлари:

1. Микдор узгаришларининг сифат узгаришларига утиш конуни.

2. Карама-каршиликлар бирлиги ва кураш конуни

3. Инкорни-инкор этиш конуни

Категория деганда нимани тушунамиз?

Категория--- юнонча суздан олинган булиб, “Гувох”,”Таъриф бериш”, “Ифодаловчи” деган маъноналарни билдиради.

Фалсафий категориялар- объектив мавжудликдаги нарса ва ходисаларнинг умумий, мухим томонларини, хусусиятларини акс эттирувчи тушунчадир.

Категория

Категориянинг турлари:

1. Вокеликнинг энг умумий алокадорлигини акс эттирадиган категориялар. (Яккалик, хусусийлик ва умумийлик, мохият ва ходиса)

2. Воқеликнинг тузилишини акс эттирувчи категориялар (мазмун ва шакл, бутун ва бўлак, структура, элемент).
3. Воқеликдаги нарса ва ҳодисалар ўртасидаги сабабиятни акс эттирувчи категориялар (сабаб ва оқибат, зарурият ва тасодиф, имконият ва воқелик)

Фалсафа тарихида уларни биринчи бўлиб, Арасту таърифлаб берган. У ўзининг «Категориялар» деган асарида уларни объектив воқеликнинг умумлашган инъкоси сифатида қараб, туркумлаштиришга ҳаракат қилган. Хусусан, унингча қуйидаги категориялар мавжуд: «моҳият» (субстанция), «миқдор», «сифат», «муносабат», «ўрин», «вақт», «ҳолат», «мавқе», «ҳаракат», «азоб-уқубат».

Умуман, категорияларни фалсафа тарихида илмий мавзу сифатида ўрганишни айнан Арасту бошлаб берганлиги эътироф қилинади. Маълумки, унгача Юнонистонда кўпроқ политика ва риторика (нотиқлик санъати) фанлари системалашган, яъни фан сифатида тизимга туширилган эди.

Юнонистоннинг машҳур олими ва мутафаккири Суқротни ҳам ана шундай, ҳали гўёки шаклланмаган фан билан шуғуллангани ва ёшларни бу илм йўлига бошлаб, уларнинг нотўғри тарбиясига сабаб бўлганликда айблаган ҳам эдилар.

Адабиётлар:

• Основы философии. — Т., Ўзбекистон, 1998.
• Фалсафа. — Т., Шарқ, 1999.
• Қ. Назаров тахрири остида. Фалсафа асослари. Т., 2005.
• Философиский энциклопедический словар. М., 1999.
• Мустақиллик: илмий изоҳли оммабоп луғат. Т., 1999.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ