Mavzu: ‘Farg’ona neftni qayta ishlash zavodida elou avt qurilmasi yordamida neftni suvsizlantirish va tuzsizlantirish’

1 Bob Tehnik qism
Neftning fizik-kimyoviy xossalari


Neft-yog‘li qaynoq suyuqlik bo'lib, qora jigarrangda yashil touslanuvchan ko‘rinishda bo‘ladi. Neft tabiatda tiniq bo‘yoq rangida - ochiq-jigarrangda, qizg‘ish va rangsiz holatlarda liatn uchraydi. Bunday ko‘p shaklli rangdagi neftni topish murakkab, lekin uning elemental parafinli uglevodorodlar aralashmasidan (molekular fonnulasi ( \ H ;. ). aromatik I <'.If... ) va naften qatoridan tashkil topgan. Uglevodorodning miqdori 82-87 %, vodorod 11-14 % miqdorida boMadi. Bu ikki komponentlarning ulushi jami tarkibning 99 % ni tashkil qiladi. Uglevodorodlarning har xil tuzilishi odatda metanli uglevodorodlar qatori, kamroq naftenlardan tashkil topadi. Metandan-butangacha boMgan (CHt—C J I w) parafin qatoilari normal sharoitda va R = 0,1 MPa bosimda va 0°C (273 K) haroratda gazsimon holatda boMadi. Uglevodorodlarning 5 dan 17 atomgacha tarkibi f molekulasi normal sharoitda-suyuq modda shaklida boMadi. Uglevodorodlarning molekulasi 17 tadan oshgandan keyin - qattiq modda ko‘rinishida boMadi. Bunga parafinlar va serezinlar kiradi. Qatlam sharoitida neft uch qismdan tashkil topadi. Yuqori yuza sirtida gaz va qisman parafinga yo‘qotiladi. Yer bag'ridan qazib olingan neftning tarkibidagi gaz yoMdosh gaz hisoblanadi. Kon tizimida ajralib chiqqan gazga neft gazi deyiladi. Neftdagi gazning miqdori gaz omillini tasniflaydi. Ba’zida 1 m3 neftning tarkibidan 1000 m3 hajmidagi gaz ajralib chiqadi. Gaz tarkibiga ko'ra quruq va yogMi (og'ir) gazlarga ajratiladi. Quruq gaz asosan metan va etan uglevodorodlaridan tashkil topadi. Yog‘li gazda propan, butan fraksiyalari va yuqori kattalikka ega bo'ladi hamda undan suyultirilgan gazlarni, gazli benzinni yoki kondensatni olish mumkin. Gaz tarkibii neftga gazga to'yinganlik deyiladi. Tarkibiga va ba’zi xossalariga muvotiq neft klassifikatsivalanadi, ulaming sifati bo‘yicha navlarga ajratish, u yoki bu turdagi texnologik yig'ish sxemasi qoMlaniladi. Parafinning tarkibi bo'yicha neft kam parafinli ( 6% dan) bo‘ladi. Neftning tarkibida parafin, smola va asfaltenlarning ko‘p boMishi past haroratda uning qovushqoqligini oshiradi. Neftning tarkibida paratinlarning ko p boMishi smola va asfaltenlarning kam boMishi bilan kuzatiladi. Neftning geologik yoshi qanchalik katta bo‘lsa, uning tarkibida parafin shuncha ko‘p bo'ladi. Neftning tarkibida parafinlar ko'p miqdorda bo'lsa. oltingugurt, vanadiy va nikel miqdori karn bo'lishi bilan tasniflanadi. Parafin miqdorining ko‘p bo'lishi qazib olish, tashish va qayta ishlash jarayonlarini qiyinlashtiradi hamda qimmatlashtiradi. Yuqori parafinli neftlarni qazib olishda kollektor kanallarining asfalten-parafin yotqiziqlari bilan berkilib qolishi natijasida quduqning debiti to‘liq to‘xtab qoladi. Bunday yotqiziqlar quduqdan mexanik yo'llar, issiqlik usulida ishlov berish, eritmalar bilan yuvish yordamida chiqariladi. Oltingugurt miqdori bo'yicha neft uchta sinfga ajratiladi: kam oltingugurli (oltingugurt tarkibi 0.5% gacha), oltingugurtli (0,5%dan 2,0%gacha) va yuqori oltingugurtli (2%dan ko'p). Neftning tarkibida oltingugurt erkin holatda organik birikmalar shaklida (sulfidlar, merkaptinlar va boshqalar) bo'ladi. Kislorod neftning tarkibida naftenlar va yog'li kislotalar hamda asfaltenlar ko'rinishida qatnashadi. Neftning tarkibida bu birikmalardan tashqari ko'p miqdorda xlor, yod, rux, kaliy, natriy, azot va ko'pgina D.I. Mendeleyev tizimidagi elementlar hamda qatlam suvlari mavjud bo'ladi. M a’lumki, toza uglevodorodlar hech qanaqa rangga ham hidga ham ega bo'lmaydi.
Neftning va neft gazlarining fizik xossalari hamda uning sifat tavsiflari alohida uglevodorodlaming yoki alohida guruhlarning (fraksiyalarning) tarkibiga bog'liq bo'ladi. Neftning tarkibida og'ir uglevodorodlar ko'p miqdorda bo'Isa, benzin fraksivalari kam ajralib chiqadi va katta zichlikka ega bo'ladi. Neftning zichligi massasini egallab turgan hajmiga nisbatiga teng. Amaliyotda neftning 4°Cda distillangan suvning zichligiga nisbatan nisbiy zichligidan foydalaniladi. Odatda neftning zichligi suvdan yengil, uning zichligi 750 dan 950 kg/m3 gacha bo'ladi. Neftning zichligi 900 kg/m3 dan kichik bo'lsa yengil, katta bo'lganda - o g 'ir neft deb ataladi. Ko'rsatib o'tish kerakki, harorat ko'tarilganda neftning zichligi kamayadi va undagi erigan gazlaming miqdori oshadi. Shunday qilib, gazga to'yingan qatlam neftining zichligi gazsizlantirilgan gazning zichligidan kichik bo'ladi, gaz qanchalik olinsa, shunchalik farq katta bo'ladi. Neftning zichligini aniqlashda areometrlardan (densimetrlar), piknometrlar va maxsus asboblardan (Vestfal tarozisidan) foydalaniladi. 18 Tashishda transport vositalarini loyihalashtirishda va ishlatishda uning qovushqoqligi asosiy fizik xossalaridan biri hisoblanadi. Zarrachalar bir - biriga nisbatan harakatlanganda qarshilik ko‘rsatish xossasiga qovushqoqlik deb ataladi. Neftning qovushqoqligi dinamik ц (Pa s) va kinematikka v (m2/s) bo‘linadi. Neftning qovushqoqligi odatda IP as, shuning uchun ixtiyoriy birliklar (mPa s) yoki birliklar sistemasidan tashqari qovushqoqlik stoksda: 1 St = 10-4 m2/s foydalaniladi. Kinematik qovushqoqlik dinamik qovshqoqlikni uning zichligiga nisbatidan aniqlanadi: P Harorat ko'tarilganda neftning qovushqoqligi pasayadi, bosim oshganda esa ko‘tariladi. Yuqori molekulali uglevodorodlar qovushqoqlik qiymatini oshiradi, shuning uchun yengil neftning qovushqoqligi og‘ir neftnikidan kichik boMadi. Qatlam sharoitidagi neftning qovushqoqligi gazsizlantirilgan neftnikidan kichik boMadi. Neftning qovushqoqligini oMchashda kapillar viskozimetr va rotatsion turdagi maxsus asboblardan foydalaniladi. Birinchi holatda kalibrovkali teshik orqali vaqt bo‘yicha oqib o ‘tadigan neftni suvga nisbatan oqib o ‘tish nisbatlari orqali aniqlanadi. Rotatsion viskozimetrlar orqali neftni qarshiligini oMchash oraliq tirqishlarning neft bilan to‘ldirilgan ikkita koaksial silindrlarini bir-biriga nisbatan aylanish qarshiligi bo‘yicha aniqlanadi. Qatlam sharoitida neftda hamma vaqt erigan gaz mavjud bo‘ladi, ba’zida 1000 m3/t (o‘rtacha 100 m3/t)gacha boMadi. Neftda gazning erish xususiyati eruvchanlik koeffitsiyenti kattaligini tavsiflaydi yoki gaz omili deyiladi. Gaz omili deganda, atmosfera bosimiga keltirilganda 1 t neftdan ajraladigan yoki uni tarkibida eriydigan gaz hajmi tushuniladi. Neftli gazning komponentlari neftda har xil eruvchanlikka ega boMadi. Molekular massa oshganda gazlarning eruvchanlik koeffitsiyenti o ‘sadi. Shunday qilib, etanning eruvchanligi besh marta metandan, 20 marta propandan katta. Harorat oshirilganda eruvchanlik kamayadi. Amaliyotda ko‘pincha gazlarning eruvchanligiga nisbatan neftning tarkibidan gazni ajralish holatlari bilan to‘qnash kelinadi. Erigan gazlarning birinchi po'fakchalarini ajralib chiqishini boshlanishiga - to‘yinish bosimi deb ataladi. To‘yinish bosimi Rt qatlam nefti bilan gazni termodinamik muvozanatini tavsiflaydi. Neft qatlamda to ‘yinish 19 bosimidan yuqori bosimda joylashganda to‘yinmagan deyiladi. Bosim Rt ning qiymati uglevodorod gazlariga hamda nouglevodorod gazlari masalan, neftda juda past eriydigan azot gazlariga bog'liq boMadi. Qatlamdagi bosimning qiymati Rt dan past boMganda neftda hamma gazlar erimaydi, uning bir qismi qatlamning ko‘tarilgan (do‘ppi) qismini egallaydi va gaz do'ppisini hosil qiladi. Neftning tarkibidan erigan gazning ajralish jarayoni quduqning stvoli bo‘ylab harakatlanganda hamda neft gaz quvur uzatmalarida va tovar neftini tayyorlashda ajratish pog‘onasining eng so'nggi bosqichida sodir boMadi. T o‘yinish bosimi tovar neftning to'yingan bug' bosimi bilan bir xil nisbatda boMmaydi. Bunda gaz va suyuqlik fazasi fazalarning belgilangan nisbatida termodinamik muvozanatda boMadi. ; 'Neftning elektrik xossasi tarkibida suvning mavjudligiga va minerallashgan darajasiga bogMiq hamda toza uglevodorodlar elektr q ’tkazmaydigan hisoblanadi va yuqori qarshilik ko'rsatish xususiyatiga ega boMadi. Neftni elektr zaryadlarini to‘plash xususiyatidan foydalanib, tok o'tkazuvchi jihozlarning elementlarini yerga ulash mumkin

Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi haqida umumiy malumot.

Farg‘ona viloyatining tabiiy iqlim sharoitlari, boy mineral-xom-ashyo manbalari, mehnat salohiyati O‘zbekistonda neftni qayta ishlash sanoatini yo‘lga qo‘yishga zamin yaratgan.

O‘rta Osiyo mintaqasida neftni qayta ishlash sanoatining rivojlanish tarixi rus sanoatchilari Fyodorov, Xludov, Zaxo, Gromov va boshqalar tomonidan amalga oshirilgan bo’lib, ilk urinishlar 1868 yilda Farg‘ona vodiysida neft konlarini qazish bilan boshlangan. Lekin bazi sabablarga ko’ra bu boradagi ishlar to‘xtab qolgan edi.
Keyinchalik bu harakatlar qaytalanib, neft konlarini qazishga harakat qilingan va 1904 yilga kelib neft quduqlari ochilib, ulardan neft qazib olish yo’lga qo’yilgan. Natijada neftni qazib olish ishlari sermahsul bo‘lganligi sabab, mahalliy neftni qayta islash zavodini qurish taklifi yuzaga kelgan.
O‘sha yilning o‘zida muhandis A.N.Kovalevskiy boshchiligida Vannovskiy neftni qayta ishlash zavodi (hozirgi OYoICH) qurilishi boshlab yuborilib 1906 yilda ishga tushirilgan. Hozirgi vaqtda ushbu zavod Farg‘ona NQIZning bo‘linmasi hisoblanadi.