Mavzu: Farmatsevtika bozorida marketing tizimini tadbiq etish

Dorixona iqtisodiyotining o ‘ziga xos xususiyatlari
O'zbekiston Respublikasining 1997-yil 25-aprelda qabul qilingan “ Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to'g‘risida”gi qonunga asosan dorixona — dori vositalarini tayyorlash, qadoqlash, ularning sifatini nazorat qilish,
shuningdek, davolash hamda kasallikning oldini olishga mo'ljallangan dori vositalari, tibbiy buyumlarni, sanitariya va
gigiyena ashyolarini, shifobaxsh oziq-ovqatlarni, ma’danli suvlami, davolashkosmetika mahsulotlarini xarid qilish, saqlash va sotishni amalga oshiruvchi tibbiyot muassasasi. Dorixonalar ishini boshqarishga oliy farmatsevtika m a’lumotiga ega bo'lgan shaxslargagina ruxsat etiladi. Dorixonalar ishi dorixona amaliyoti uchun xos bo'lgan standartlarga muvofiq amalga oshiriladi. Bozor iqtisodiyotiga o'tish davrida dorixonalar savdoga ijobiy va salbiy ta’sir etuvchi obyektiv hamda subyektiv ta’sir etuvchi omillar mavjudligi bilan boshqa savdo tashkilotlaridan keskin farq qiladi. Dorixona iqtisodiyotining o'ziga xos xususiyatlariga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin:

dorixona faqat savdo muassasasi bo'lm asdan awalo tibbiyot muassasasidir;

dori vositalarining asosiy qismini shifokor ko'rsatmasi, ya’ni retseptga asosan sotilishiga bo'lgan talabning mavjudligi;

shifokor retsepti bilan sotiladigan dori vositalarini xaridorlarga o'ziga-o'zi xizmat qiladigan bo'limlarda, avtomatlar orqali va dorixona muassasalaridan tashqarida sotish taqiqlanishi;

• retsept bilan sotiladigan dorilarni aholiga reklama qilish mumkin emasligi;
• ayrim dori vositalarining mavsumiy xarakterga ega ekanligi;
• ayrim dori vositalari, masalan, giyohvand va vaksina, zardoblarning zarur zaxiralarini saqlash majburiyligi;
• dorixonalarning keng miqdorda dori vositalari turlari va shakllarini saqlash siyosatini amalga oshirishga majburligi;
• shifokorlarning to‘liq tanishishga yoki o ‘z amaliyotiga kiritishga ulgurmagan yangi dori vositalarining mavjudligi;
• ehtiyojni noto‘g‘ri aniqlash natijasida ortiqcha miqdordagi dori vositalarining dorixonalarda yig'ilib qolishi;
• iqtisodiy tahlilsiz ehtiyoji yo‘q bir qator dorixonalarning yonmayon ochilishi;
• imtiyozli retseptlarga asosan, berilgan dori vositalari uchun tibbiy muassasalarni o‘z vaqtida va to'liq mablag'lami o'tkazib bermasliklari;
• dorixona muassasalarida maxsus oliy va o‘rta farmatsevtik ma’lumotli shaxslar egallashi mumkin bo‘lgan

lavozimlarda, belgilangan tartibda farmatsevtika faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi attestatsiyadan o'tish va sertifikatli mutaxassislar ishlashi mumkinligi.
Dorixona muassasalarini bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlashga o‘tishi, farmatsevtika xizmatini tashkil qilish muammolarini ham vujudga keltirdi. Bular dorixona xodimlari ro'yxati (shtati)ni nisbatan qisqartirilishi, bunda bir xodim bir necha kasb va mutaxassislikni egallab, turli xildagi ishlarni bajarishi, xodimlar ish vaqtidan oqilona foydalanib, kamroq ishchi kuchi bilan ko‘proq ish bajarishi, ularning bir-birini almashtira olishini ta’minlash kabi talablarni bajarish dorixona iqtisodiyotining bir turkum talabidir. Dorixonalar hoziigi kunda faoliyat ko'rsatish uchun Sog‘liqni saqlash vazirligi va chakana savdo qilish huquqini olish uchun esa hokimiyatlar savdo departamentlaridan litsenziya, maxsus ruxsatnomalar olishlari zarur, bunda m a’lum miqdorda to‘lovlarto‘lashga majburdirlar. Bundan tashqari dorixonalar mustaqil yuridik shaxs sifatida o'zining yoki ijaraga olingan binosiga hamda dorishunoslik xizmatini tashkil qilish uchun zarur bo‘lgan asosiy

va yordamchi vosita (savdo peshtaxtasi, muzlatkich, kassa apparati va hokazo)larga ega bo'lishi shart. Dori vositalarini sotishda O'zbekiston Respublikasining 1997-yil 25-aprelda qabul qilingan “ Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to‘g‘risida”gi qonunining 13-moddasida belgilangan quyidagi qoidalarga rioya qilinishi shart:

• dori vositalarini faqat dorixona muassasalari orqali sotilishi;
• dorixonalar ishi dorixona am aliyoti uchun xos b o 'lg an standartlarga muvofiq amalga oshirilishi;
• barcha dorixona muassasalari sanitariya m e’yorlari va qoidalariga javob berishi;
• O'zbekiston Respublikasida ro'yxatdan o‘tkazilgan dori vositalarining qalbakisi yoki g‘ayriqonuniy nusxasi bo'lgan dori vositalarini realizatsiya qilish taqiqlanadi;
• muddati o'tgan dori vositalarini sotish va ulardan foydalanish taqiqlanadi;
• dorixonalar ishini boshqarish oliy farmatsevtika ma’lumotiga ega bo'lgan shaxslargagina ruxsat etiladi. Egalik qilish va boshqarish boshqa tushuncha ekanligiga qaramay, ayrim dorixona egalari qonunni buzgan holda oliy farmatsevtika m a’lumotiga ega bo'lgan mutaxassis bo'lm asalar ham dorixonani boshqarmoqdalar, aslida esa ular dorixona ishini boshqarish uchun oliy farmatsevtika ma’lumotiga ega shaxslami kontrakt asosida dorixonani boshqarishga yollashlari shart.

Dorixonalar mulkchilik turidan q at’iy nazar bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat ko‘rsatishi uchun yana:

• banklarda tegishli, ya’ni so'mlik, erkin muomaladagi valutali hisob raqamlariga ega bo'lishi;
• bank, inkassatsiya xizmatlari, chakana savdo litsenziyasi, elektr energiyasi, gaz, suv, chiqindilarni tashish,

dorixonani qo'riqlash uchun tegishli shartnomalar tuzish va boshqalar dorixonalar iqtisodiyotining asosiy qismini tashkil etadi. Bundan tashqari, xizmatchilar ish haqi, soliqlar va amaldagi'hiar xil majburiy to'lovlar dorixona iqtisodiyotini belgilovchi omillardir. Hozirgi kunda bozor iqtisodiyotiga o'tish davridagi dorixonalarning iqtisodiy ahvolini amaliy tahlili quyidagilardan iborat.

Dorixonalar iqtisodiyotining daromad qismini quyidagilar tashkil etmoqda:

• savdo ustamasi;
• turli xizmat turlari va tushumlar (ijara, dori vositalarini tayyorlash uchun ish haqi);
• turli moddiy yordam (shaxsiy va homiylarning moliyaviy yordami hamda xayriya)lar. . O 'zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi va O 'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 18-dekabrdagi № PP 532-sonli

«Makroekonomik ko'rsatkichlar istiqbolini belgilash» va «O'zbekiston Respublikasining Davlat budjetining 2007-yilidagi parametrlari to ‘g‘- risida»gi Qarori.
Dorixona muassasalarining iqtisodiyotini chiqim-xarajat qismini quyidagilar tashkil etadi: — ijara xarajatlari (bino
ijaraga olingan bo'lsa);

• mol-mulk solig'i;
• asosiy vositalar eskirishi uchun ajratmalar;
• ishchi va xizmatchilarning ish haqi. Ish haqi amaldagi qonunchilikka asosan, eng kam oylik ish haqidan kam bo'lmasligi shart;
• yagona ijtimoiy soliq — ish haqi fondining 3 % miqdorida;
• pensiya fondiga — ish haqi fondining — 30 % miqdorida;
• davlat ishsizligi fondiga — ish haqi fondining — 0,5% miqdorida;
• tuman ijtimoiy bo'limiga daromadning — 0,7 % miqdoridagi majburiy to'lov;
• chakana savdo ruxsatnomasi uchun har oyda eng kichik oylik ish haqining 4 barobari miqdorida majburiy to'lov;
• daromad solig'i — daromadning 15% miqdorida;
• bank va inkassatsiya xarajatlari 0,4—2% va 1% miqdorida pul o'tkazish hamda tashish xarajatlari uchun;

• telefondan foydalanish uchun to'lov;
• 069 xizmatidan foydalanish to'lovi;
• gazdan foydalanish uchun to'lov;
• elektr energiyasidan foydalanish uchun to'lov;
• issiq suv va binoni isitish uchun to'lov;
• suvdan foydalanish uchun to'lov;
• uy-joy ta ’mirlash o'rtoqlik jamiyatlari uchun to'lov;
• chiqindini olib ketish to'lovi (20% tabiatni muhofaza qilish fondiga va 80% mahalliy budjetga);
• tozalangan suv va bakteriologik laboratoriya analizi xarajatlari;
• jarima to'lovlari;
• har xil xarajatlar: inkassa blankalari — ipi plombasi; kanselyariya mollari; hisob-kitob qog'ozlari; to'lov kirim- chiqim qog'ozlari; kassa tasmasi; narx-navo ko'rsatkichi; dori tayyorlash qog'ozlari, yorliqlari va boshqalar.

Hozirgi kunda, asosiy dori vositalari va tibbiy buyumlar turining, 80 foizdan ortig'ini xorijdan import qilinayotganligini hisobga olgan holda, erkin muomaladagi valutaga sotib olingan dori vositalariga savdo ustamasining ulguiji va chakana savdo jarayonida ishtirok etuvchilar sonidan qat’iy nazar, jam i 20% dan oshirish mumkin emasligi, bir necha dorixonalarning yonm a-yon joylashib faoliyat ko'rsatishi dorixonalarning iqtisodiy ahvolini yomonlashuviga, shuningdek m a’lum salbiy holatlarni yuzaga kelishiga sabab bo'lmoqda. Respublikam izda bundan keyin dorixona m uassasalarining iqtisodiyotini yaxshilash, bozor munosabatlari sharoitida dorishunoslik boshqaruvi tizimini takomillashtirish, sog'liqni saqlash tizimlari bilan shartnomaviy ishlash, aholiga xizmat ko'rsatish va dori vositalarini qo'llash, sotish madaniyati, farmatsevt kadrlarning malakasini oshirish, bozor munosabatlarini tezroq hayotga tatbiq etish va

boshqa masalalar bo'yicha yaqin kelajak uchun ilmiy asoslangan, xalq manfaatlariga javob beruvchi dasturlar ishlab chiqib, hukumatga taklif etuvchi barcha nazariyotchilarni, am aliyotchilarni va ishlab chiqaruvchilarni birlashtiruvchi nodavlat, notijorat tashkilot bo'lgan “Dorishunoslar uyushmasi”ni tuzish zamon talabidir.