Mavzu: Frazeologiya haqida umumiy ma’lumot. Frazeologik monosemiya va polisemiya. Frazemalarning semantik turlari Ma’ruzachi: tafu dotsenti, f f. f d. (PhD) xo‘janiyazova sh. S

1. Iboralar kamida ikkita so‘zdan iborat.
2. Mazmunan bir so‘zga teng.
3. Bitta so‘roqqa javob bo‘ladi.
4. Bitta sintaktik vazifani bajaradi.
5. Doim ko‘chma ma’noda bo‘ladi.
IBORALAR
frazema
turg‘un birikma
barqaror birikma
ibora

• 1. Madamin bo‘yniga qo‘yilgan aybnomadan tamom hovuridan tushdi.
• 2. Stol yoniga kelguncha uning boshi aylanib ketdi.
• 3. Qosh qo‘yaman deb ko‘z chiqaradigan bunday hodisalar hali ham onda-sonda ro‘y berib turibdi.

Qo‘llanish doirasiga ko‘ra:

– eskirgan frazeologizm: alifni kaltak demoq, yeng silkitmoq;
– dialektal frazeologizm: alag‘da bo‘lmoq (xavotir olmoq), ko‘ngli tob tashladi (ezildi), halak bo‘lmoq (ovora bo‘lmoq);
– ilmiy frazeologizm: nazar tashlamoq, ko‘zga tashlanmoq, chambarchas bog‘lanmoq;
– badiiy frazeologizm: sabr-kosasi to‘lmoq, og‘zining tanobi qochmoq, og‘zidan bodi kirib, shodi chiqmoq, qildan qiyiq axtarmoq, six ham kuymasin, kabob ham, boshida yong‘oq chaqmoq;
– so‘zlashuv nutqi frazeologizmi: arpasini xom o‘rmoq, yerga urmoq, yuragi qon, ko‘zi tor, ko‘zi och, boshi ochiq.

Frazeologizmlarning semantik jihatdan:

antonim
sinonim
omonim

Frazeologik sinonimiya

• yaxshi ko‘rmoq;
• yer bilan yakson qilmoq;
• tarvuzi qo‘ltig‘idan tushmoq;
• beli baquvvat;
• miridan sirigacha.

• ko‘ngil bermoq;
• kulini ko‘kka sovurmoq;
• hafsalasi pir bo‘lmoq;
• qo‘li uzun;
• qilidan quyrug‘igacha.

• Sinonim frazeologizmlarni frazeologik variantdan farqlash lozim. Sinonim iboralarda ayni bir so‘z bir xil bo‘lishi mumkin. Lekin qolgan so‘zlar sinonim leksemaning ko‘rinishlari bo‘lmasligi lozim.

• Jonini hovuchlamoq / yuragini hovuchlamoq
• Кo‘ngliga tugmoq / yuragiga tugmoq

Yoqa ushlamoq
Hayron qolmoq