Mavzu: Gazlarni siqish, suyultirish va uzatish ko‘rsatgichlarini xisoblash Reja

Ventilyatorlar sanoat korxonalarida gazlarni kichik bosimlarda (R₂/R₁<1.1) turli xil qurilmalarga uzatish, ishlab chikarish sexlaridagi xavoni sirkulyatsiya kilish va aspiratsiya tizimlarida chang surish kabi bir kator maksadlarda kullaniladi.
Ishlash prinsipiga ko’ra, markazdan qochma yoki ukli (propellerli) ventilyatorlar mavjud.
Markazdan qochma ventilyatorlarning (kompressorlarning) texnik tavsiflarini belgilovchi kattaliklar (Q, N va n ) markazdan qochma tipdagi nasoslarning ushbu turdagi parametrlariga uxshash bo‘ladi. Ventilyatorlarni tanlash uslubi xam markazdan qochma tipdagi nasoslarni tanlash uslubiga uxshash bulib, gaz uzatish tarmogining gidravlik xisoblari natijalariga ko’ra amalga oshiriladi.
Ventilyator validagi kuvvat N_v (kVt) qiymati quyidagi tenglama bo’yicha xisoblanishi mumkin:
N_v = VHrg/_dv = VR/_dv (3.9)
bu yerda V- ventilyatorni xajmiy ish unumdorligi, m³/sek.; N- ventilyator bosi-mi, Pa; r- gazning zichligi, kg/m³; g= 9,81 m/s²- erkin tushish tezlanishi; R- xavoni uzatish vaqtida ventilyator xosil kiladigan bosim, Pa; _v=_{vgmex}- ventilyatorni f.i.k.; _v- uzatish koeffitsenti; _g- gidravlik f.i.k.; _mex - mexaniq f.i.k.
Xavoni uzatish paytida ventilyator xosil kiluvchi bosim qiymati quyidagicha aniqlanadi
R = (R₂ -R_a)/(rg) + R_s + R_x + (v² r_x)/2 (3.10)
bu yerda R₂- ventilyator uzatayotgan xavoning bosimi, Pa; R_a- ventilyator xavo surayotgan nuqtadagi (ob’ektdagi) bosim ; v- ventilyatsiya tarmogidan chikayotgan xavoning tezligi, m/sek; r_x- xavoning zichligi, kg/m³.
Porshenli kompressorlarning ish unumdorligi vaqt birligi ichida uzatilgan gazning xajmi bilan aniqlanadi.
Bir tomonlama siquvchi kompressorning xakikiy ish unumdorligi (m³/sek) quyidagi tenglama yordamida xisolanadi
Q = lFSn/60 (3.11)
bu yerda l- uzatish koeffitsienti; F- porshenni kundalang kesim yuzasi, m²; S-porshen yulining uzunligi, m; n- krivoshipni aylanishlar chastotasi, min^-1.
Uzatish koeffitsientining qiymati quyidagi chegaralarda qabul kilinadi:
l = (0.8 ё 0.95)l₀.
Kompressorning xajmiy f.i.k. quyidagi tenglamadan xisoblanadi
l₀ = 1- e_o [(R₂ /R₁)^1/m -1] (3.12)
bu yerda e_o= V_k/V₁= 0.03ё0.08; V_k- silindrdagi bo’shliqni qoldiq xajmi; V₁- porshenni silindrda siljishi tufayli xosil bo‘ladigan ishchi xajm; m=1.2ё1.35- qoldiq xajmdagi siqilgan gazning kengayishini politropik ko‘rsatkichi.
Ko‘p bosqichli kompressorning ish unumdorligi ularning birinchi bosqichini ish unumdorligi bilan aniqlanadi.
Plastinali kompressorlarning ish unumdorligi (m³/sek) quyidagi tenglama yordamida xisoblanishi mumkin
Q = 2Lenl_v (pD - dz) (3.13)
bu yerda L- plastinalarning uzunligi, m; ye- rotorning ekssentrisiteti, m; n- rotorni aylanishlar chastotasi, s^-1; D- nasos korpusining ichki diametri, m; d- plastinaning qalinligi, m; Z=30ё40- plastinalar soni; l- uzatish koeffitsienti. Odatda ye/D = 0,06ё0,07.
Kompressorning uzatish koeffitsienti quyidagicha xisoblanadi
l_v= 1- K (P₂/P₁ ) (3.14)

bu yerda K- empirik koeffitsient, kichik ish unumdorligiga (Q<0,5 m³/sek) ega bo’lgan kompressorlar uchun K=0,1; ish unumdorligi yuqori bo’lgan (Q>0,5 m³/sek) kompressorlar uchun esa K= 0,05.
Kompressor validagi kuvvat qiymati quyidagi tenglama bo’yicha aniqlanadi
N = QP₁Ln(R₂/R₁)/h (3.15)
Vakuum-nasoslar ayrim texnologik jarayonlarni (masalan, bug‘latish, suyuqliklarni xaydash va b.) past xaroratlarda amalga oshirish uchun jixozlarda siyraklanish (vakuum) xosil kilish uchun kullaniladi. Vakuum-nasoslarning porshenli, rotorli (suv xalqali, plastinali) va ingichka okimli (yoki bug‘ ejektori) turlari mavjud. Kompressorlardan farkli ravishda vakuum-nasoslar gazni past bosimlarda surib oladi va atmosfera bosimidan ortiq bosimlar ostida uzatadi. Shu sababli, ularda gazni siqilish darajasi yuqori (R₂/R_1і20) bo‘ladi.
Gazni vakuum-nasosdagi siqilish darajasi
K_e = R_ar/R_gaz (3.16)
bu yerda R_ar- aralashma bosimi; R_gaz- vakuum-nasosning ishchi kamerasiga kirayotgan gaz bosimi. Odatda R_ar bosimi atmosfera bosimiga yakin bo‘ladi (»100 kPa).
Uta chukur vakuum xosil kilish uchun kup bosqichli bug‘ ejektorli vakuum-nasoslar kullaniladi. Bu paytda gazni siqish darajasi bir necha bosqichlarga bulinadi:
K_e = K_j-1 K_j K_j+1...K_n , (3.17)
bu yerda j = 1ёn- gazni siqish bosqichlari soni, odatda j<5. Masalan, uch korpusli bug‘latish uskunasi uchun bug‘ ejektorlari soni uchta bo‘ladi. Dastlabki gaz siqish bosqichlarida K_j qiymati katta, keyingi bosqichlarda esa nisbatan kichik bulishi lozim.