Mavzu Хаrаjаt vа uning klаssifikаtsiyasi

---

Mavzu 2. Хаrаjаt vа uning klаssifikаtsiyasi
 
Xarajatlarni turkumlash deb, bashqaruv yoki tashqi moliyaviy xisobotlar tayyor-
lash uchun axborotlarni qulay xolda guruxlarga ajratishga aytiladi 
Xarajatlar quyidagicha turkumlanadi 
1) tarkibi bo‘yicha 
– xaqiqiy 
– rejali 
2) ishlab chiqarish xajmini o‘zgarishiga nisbatan 
– o‘zgaruvchan 
– doimiy 
3) o`rtalashtirish darajasiga ko`ra
– umumiy
– o‘rtacha
4) boshqaruv funksiyalariga ko`ra 
– ishlab chiqarish 
– ma’muriy
– tijorat xarajatlari 
5) xarajat obektiga olib borish usuliga ko`ra 
– to‘gri
– egri
6) foydaga aloqadorligi nuqtai nazaridan 
– maxsulotga olib boriluvchi
– davrga olib boriluvchi xarajatlar 
7) bartaraf qilib bo`ladigan va bartaraf qilib bo`lmaydigan xarajatlar 
8) boshqariladigan va boqarib bo`lmaydigan xarajatlar 
9) qaytarilmaydigan va alternativ xarajatlar 
10) inkrement va marjinal xarajatlar 
11) relevant va relevant bo`lmagan xarajatlar 
O‘zgaruvchan va doimiy xarajatlar: 
a) O‘zgaruvchi xarajatlarga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin: 
– to`g`ri material xarajatlari
– ishbay ish xaki
– texnologik maqsadlar uchun elektr energiya xarajatlari 
– transport xarajatlari 
– tayyorlash xarajatlar 
– royalti 
b) Doimiy xarajatlar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
– ijara xarajatlari
– kommunal to`lovlar 
– asosiy vositalarning eskirish ( ishlab chiqarish usulidan tashkari)
– boshqaruv xodimlarini ish xaqlari 
– kredit foizlari
– sugurta xarajatlari 

---

To‘gri va egri xarajatlar 
Aloxida olingan maxsulot turlarini ishlab chiqarish bilan bogliq va ularni konkret bir 
maxsulot yoki xizmat turining tannarxiga olib borish mumkin bo`lgan xarajatlarga 
to`g`ri xarajatlar deb aytiladi. Bularga:
– xom ashyo va asosiy materiallar 
– sotib olingan yarim tayer maxsulotlar
– ishlab chiqarish ishchilarining asosiy ish xaqi 
– elektr energiya xarajatlari vxk kiradi 
Bir necha turdagi maxsulotlarni ishlab chiqarish ( xizmatlar ko`rsatish ) bilan bog`lik 
bo`lgan va to`gridan to`gri ularning biror birining tannarxiga olib bo-rib bo`lmaydigan 
xarajatlarni egri xarajatlar deb aytiladi. Bularga :
– umumiy ishlab chiqarish xarajatlari (sex boshlig`ining ish xaqi, umumiy 
foydalanishdagi asosiy vositalarning eskirishi) 
– unumsiz xarajatlarning bir qismi kiradi