Mavzu Хаrаjаt vа uning klаssifikаtsiyasi

Maxsulotga yoki davrga olib boriluvchi xarajatlar 
Maxsulotlarga olib boriluvchi xarajatlar sifatida quyidagilarni keltirish 
mumkin: 
– asosiy materiallar
- ishlab chiqarish ishchilarining ish xaqi
- egri xarajatlar ( amortizatsiya , sug`urta ,egri ish xaqi ) 
Davrga olib boriluvchi xarajatlar
– sotish xarajatlari
– ma’muriyat xarajatlari
– boshqa operatsion xarajatlar
 
Alternativ va qaytarib bo`lmaydigan xarajatlar 
Alternetiv xarajatlar – tanlash imkoniyati bor bo`lgan paytda, qaror qabul qilish 
jarayonida, qilinadigan xarajatlar. 
Qaytarib bo`lmaydigan xarajatlar – Bu oldingi qaror natijalari bo`lib, endi 
alternetiv variant chiqqani bilan unga ta’sir qilishning iloji yo`q bo`lgan xarajatlar 
xisoblanadi.
Misol. Kompaniya maxsus brom ishlab chiqarish uchun shartnoma tuzish 
imko-niyatiga ega. Uni tayyorlash uchun stanok X da 100 soat mobaynida ish olib 
bori-lishi lozim. Ammo stanok X «A» maxsulot ishlab chiqarish bilan to`liq band. 
Shuning uchun yangi maxsulot maxsulot ishlab chiqarish «A» maxsulot miqdorini 
kamaytirish xisobiga amalga oshirish mumkin. Bu esa korxonaga 2000 ming so`m lik 
daromadni yo`qotish demakdir. Shartnoma yana 1000 ming so`m miqdorida
qo`shimcha o`zgaruvchan xarajatlarni qilishni ko`zda tutadi. 
Agar korxona kontraktni qabul qilsa 2000 ming so`m miqdorida zarar ko`ra-di. Bu 
summa alternativ xarajat deb tan olinadi va kontrakt shartnomlarini ko`rib chiqishda 
xisobga olinishi lozim. Shunga ko`ra kontrakt tuzishdan olinadigan daromad eng 
kamida 3000 ming so`m (2000 + 1000) lik zararni qop-lash imkonini bersagina 
tuzish mumkin. 
Boshqariladigan va boshqarib bo`lmaydigan xarajatlar

---

Boshqariladigan xarajatlar deganda – masuliyat ko`lami shu xarajatlar bilan 
bog`liq menedjer tomonidan boshqariladigan xarajatlarga aytiladi. Bularga 
quyidagilarni kiritish mumkin: 
- asosiy materiallar
- ishlab chiqarish ishchilarining ish xaqi
- yordamchi ishchilarning ish xaqi
- ish to‘xtab qolish vaqti uchun to`langan xaq
- yokilgi xarajatlari 
- yordamchi materiallar 
- devonxona tovarlari vxk
Boshqarib bo‘lmaydigan xarajatlarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
- asosiy vositalarning eskirish xarajatlari
- sugurta xarajatlari
- meyor darajasidagi yo`qotishlar vxk