Mavzu. Harakatning muskulsiz formalari reja. Ko‘ndalang-targ‘il muskullarning ultrastrukturasi va funksiyasi

(P+a) (V+b) = (Р
0
+a) b=const (8.2).
bundan taranglik quyidagiga teng bo„ladi:
(8.3). 
Muskulning vaqt birligi ichida bajaradigan ishi, ya‟ni quvvati 
taranglikning qisqarish tezligi ko„paytmasiga teng: 
(8.4). 
Shunday qilib, muskulning quvvati yuklama bilan muskul 
qisqarishining tezligiga bog„liq bo„lar ekan.

---

Mushaklar mexanikasi. Muskul tolasining qisqarish jarayonini 
L.Xaksli, J.Xanson va M.Xaksli kabi olimlar tomonidan yaratilgan 
sirpanuvchi tolalar nazariyasi tushuntiradi. Ammo bu nazariya miozin 
ko„prikcha boshchalarining aktin tola bilan bog„lanishi va undan 
ajralishi jarayonini to„la ochib bermaydi. Devis tomonidan bu jarayon 
quyidagicha tushuntiriladi. Yа‟ni aktin va miozin molekulasi o„rtasida 
hosil bo„luvchi ko„prikchalar miozin molekulasi oxiridagi spiral holatda 
o„ralgan polipeptid zanjirdan iborat bo„lib, bu strukturaning hosil 
bo„lishi juft manfiy zaryadlarning o„zaro itarilishi natijasida kelib 
chiqadi. Bu zaryadli qismlardan biri ATF aza fermenti faolligiga ega 
ko„prikcha asosida, yana biri esa ko„prikcha oxirida, ATF 
molekulasining miozin bilan birikkan sohasida joylashadi. Muskul tolasi 
qisqarishi jarayonida Са
2+
ionlari ko„prikcha oxiridagi ATF bilan aktin 
tolasida joylashgan ADF molekulasi o„rtasida bog„lanish hosil qiladi va 
ATF dagi manfiy zaryad neytrallanadi. Natijada elektrostatik itarilish 
kuchlari yo„qolib, ko„prikcha polipeptid zanjiri vodorod va gidrofob 

---

bog„lar hisobiga α-spiral ko„rinishga keladi. Ko„prikcha qisqarib aktin 
tolaning so„rilishiga olib keladi. Qisqargan ko„prikchaning ATF 
molekulasiga ega bo„lgan uchi bu holatda ATF ning faol markazi turgan 
asosga yaqinlashadi. Bu faol markaz ta‟sirida ATF parchalanadi va 
natijada aktomiozin bog„lanish yo„qoladi. So„ngra kretinfosfat 
gidrolizlanishi ko„prikchada ATF ning qaytadan sintezlanishiga va 
uning uchida manfiy zaryad hosil bo„lishiga olib keladi. Bu zaryad 
ta‟sirida fiksatsiyalangan manfiy zaryaddan ko„prikchaning asosida 
itarilib, α-spiralning cho„zilishiga olib keladi. So„ngra aktin tolasining 
keyingi qismi bilan yangi ta‟sir uchun sharoit yaratiladi.
Miozin tolalari tarmoqlanib, har qaysisi taxminan 150 miozin 
molekulasidan tashkil topgan ko„prikcha boshchalarini hosil qiladi. Bu 
boshchalar miozin tolasini aktin tolasi bilan bog„lab turadi. Ko„ndalang 
ko„prikchalarning boshchalari eshkaksimon harakat qilib, aktin tolasini 
miozin tolasi oralig„iga siljitadi. Ko„prikchalar harakatlarining 

---

amplitudasi 20 nm, chastotasi sekundiga 5-50 tebranishni tashkil etadi. 
Ko„ndalang ko„prikchalar faollashganda bir-biridan alohida tarzda 
dastlab aktin tolasiga ulanib uni tortadi, so„ngra undan ajralib, yana 
birikish imkoniyatini tug„diradigan sharoitni “kutib” turadi. 
Ko„prikchalar asinxron ravishda harakatlansada, ular juda ko„p 
bo„lganidan vujudga keladigan tortish kuchi qisqarish davomida bir 
me‟yorda saqlanadi (8.2- va 8.3-rasmlar).