Mavzu: Harbiy san’atning shakllanishi va rivojlanishida ijtimoiysiyosiy va iqtisodiy faktorlarning ahamiyati

Gerodot va boshqa yunon mualliflari asarlarida forslarning qadimgi Gretsiyaga uyushtirgan harbiy yurishlarida qatnashgan baqtriyaliklar, saklar, sug‘diylar haqida ma’lumot mavjud.

• Gerodot va boshqa yunon mualliflari asarlarida forslarning qadimgi Gretsiyaga uyushtirgan harbiy yurishlarida qatnashgan baqtriyaliklar, saklar, sug‘diylar haqida ma’lumot mavjud.
• Tarixiy manbalarni o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, aynan shu davrlarda O‘rta Osiyoda yashovchi ko‘chmanchi xalqlar tomonidan qo‘llanilgan harbiy taktika tarix sahnasiga chiqdi. Bu taktikaning mohiyati shundan iborat ediki, ko‘chmanchi qabilalarda o‘zlaridan harbiy jihatdan ustun bo‘lgan muntazam qo‘shinlarga qarshi kurashda o‘zini sarosimaga tushgandek ko‘rsatib, orqadan ta’qib qilgan dushman qo‘shinini o‘z orqasidan ergashtirib sahrolarga, dashtlar yoki o‘zlari jang qilish qulay bo‘lgan tekislik joyga olib chiqish va pistirmada turgan qo‘shinlar yordamida qirib tashlash usuli keng tarqalgan.
• Bu usul O‘rta Osiyo xalqlari tomonidan davrlar o‘tishi bilan takomillashtirilib borildi va qadimgi davr va o‘rta asrlarda O‘rta Osiyo xalqlari o‘z dushmanlariga qarshi qo‘llagan samarali jang usullaridan biriga aylandi. Bu usulni biz Aleksandr Makedonskiyga qarshi kurashgan Spetamen olib borgan janglar davrida ham ko‘ramiz.
• Parfiyaliklar mil.avv. 53 yilda taniqli lashkarboshi Krass boshchiligidagi Rim qo‘shinlarini aynan shu harbiy taktikani qo‘llab engishga muvaffaq bo‘lgan edi.

Taktikaning taraqqiyoti jangovar tartibning eng sodda shakllaridan qushinlarni yuzma-yuz toʻqna-shuvigacha, jang maydonida qoʻshinlarni murakkab manyovrlarni amalga oshirishlari bilan belgilangan. Yunoniston boshqa Qad. Sharqmamlakatlariga nis-batan yaxshi qurollangan va taʼlim olgan qoʻshinga ega edi; yunonlarning asosiy harbiy kuchini ogʻir qurollangan piyodalar (goplitlar) tashkil etgan, ular shamshir, nayza bilan qurollanib, temir sovutlar kiyishgan. Jangdan oldin qoʻshinlar falanga boʻlib saf tortganlar. Markazda ogʻir qurollangan piyodalar toʻgʻri toʻrtburchak shaklida jips boʻlib saf tortgan, qanotlarda otliqlar, oldingi qatorda boʻlsa yoyma saf boʻlib yengil piyodalar joylashgan. Falanganing bir qancha ustunliklari boʻlgan.
Uning kuchi safning jipsli-gida boʻlib, qarshi tomondan unga deyarli shikast yetkazishning imkoni boʻlmagan. Shu bilan bir qatorda unga ep-chillik yetishmagan. U taʼqib etishga mutlaqo yaroqsiz boʻlib, zarba kuchini oshirishi uchun qoʻshimcha kuchi yoʻq edi. Yunon falangasi faqatgina Sharq mamlakatlarining (mas. Axomaniylar davlati) qoʻpol, yomon taʼlim olgan qoʻshinlari bilan boʻlgan urushlardagina gʻalaba qilgan. Ammo ularga oʻnqirchoʻnqir yerlarda jang qilishga moslashgan Rim qoʻshini bilan toʻqnashishga toʻgʻri kelganda ular magʻlubiyat alamini tortganlar.
Urushga tayyorgarlik koʻrish
Jang maydoni va vaqtini tanlash
Asosiy zarba beriladigan yerni belgilash,
Qoʻshinlarga rahbarlik qilishda namoyon boʻlgan
Antik davr strategiyasi
Moʻgʻullar qoʻshini (13—14-asrlar) yengil va ogʻir qurollangan otliq askarlardan iborat boʻlib
soʻl
zaxira
ilgʻor qism
O’ng qanot