Mavzu Huquqiy odat-huquqning qadimgi manbasi sifatida. Tayyorladi: 22-82 guruh talabasi Baratova E'zozabonu

Mavzu

Huquqiy odat-huquqning qadimgi manbasi sifatida.

Tayyorladi:22-82 guruh talabasi Baratova E'zozabonu

Reja:

• Huquqiy odat tushunchasi.
• Huquqiy odat elementlari.
• Xalqaro huquqiy odat.

Huquqiy odat tushunchasi.

• Huquqiy odat-uzoq davr mobaynida amalda bo’lish natijasida shakllangan va davlat tomonidan umumajburiy qoida sifatida tan olingan yurish –turish qoidasidir.
• Odat huquqi –jamiyatda uzoq vaqt amal qilinaverib,uning a’zolari uchun o’rganish bo’lib ketgan va davlat tomonidan ruxsat etilgan lekin qonunlashtirilmagan tartib qoidalar majmui.Odat huquq normalari ijtimoiy normalardan biri bo’lib,(ijtimoiy normalarga shuningdek,huquqiy normalar,axloqiy,diniy normalar ham kiradi),kishilar hayotida yuzga kelgadigan ijtimoiy munosabatlarning aksar qismini tartibga soladi.

Odat huquqi

• O’zining 2 jihati bilan ,ya’ni xalqning huquqiy ongi,huquqiy mafkurasi bilan chambarchas bog’liqlgi,xalq orasida doimiy takrorlanib turuvchi ,ammo yozilmagan,avloddan –avlodga meros b’lib o’tuvchi jamiyatning asl qonun-qoidalari ilahamohangligi bilan e’tiborlidir.Odat huquq normalar ish muomalasi odatlari,mahalliy odat va an’analar shaklida namoyon bo’ladi.
• Hozirgi kunga kelib,Odat huquqi normalari huquning alohida bir manbai sifatida e’tirof etilmoqda.Chunonchi,O’zbekiston Respbulikasining amaldagi Fuqarolik kodeksi bo’yicha,Odat huquq normalari ilk bor huquqning manbai sifatida kiritildi.Unga ko’ra,tabdirkirlik faoliyatining biron bir sohasida vujudga kelgan va keng qo’llaniladigan qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan xulq-atvor qoidasi biron bir hujjatda yozilganligi yoki yozilmaganligidan qati nazar, ish muomilasi odati bo’lib hisoblanadi.

Huquqiy odat elementlari.

• Xulq-atvor qoidalari va tamoyillari og’zaki so’zlar orqali avloddan avlodga o’tib boradi.Rimliklar ularni chaqirdilar meros malorum,bu ajdodlarnin urf –odatlari degan ma’noni anglatadi.Qadimgi Rimda bu qoidalar ovoz bilan yetkazilgan bo’lib,ruhoniylar tomonidan himoya qilingan va shuning uchun ulardan foydalanish yuqori sinifdagilarga ta’qiqlangan.
• O’sha paytda ushbu urf-odatlarni tartibga solish sifatida qo’llash bir nechtasining imtiyozi edi.Qolgan odamlar bexabar edilar va bu nasldan naslga o’tgan bu qoidalarni qo’llamadilar.

Odatda faqat ikkita omil majvud bo’lganda sodir bo’ladi:

• Bitta maqsad jamiyat a’zolari tomonidan xatti-harakatlarning uzoq vaqt davomida takrorlanishidan iborat;
• Yana bir subyektiv ,bu odatiy e’lon qilingan narsalarga roiyaqilishning zarur huquqiy ahamiyatini o’z ichiga oladi.
• Ijtimoiy urf – odatlardan farqli o’laroq,bu odat majburiydir va sudda talab qilinishi mumkin.Angl-sakson huquq tizimlarida urf –odatlar katta ahamiyatga ega va bu markaziy element hisoblanadi.

Yuridik odat elementlari

• Huquqiy urf-odatlar tushunchasidan ,uning ikkita belgilovchi elementi borligini allaqachon anglash mumkin.

Maqsadli element

• Bu obyektiv element chunki uni sezgi orqali osongina tekshirish mumkin.Bu uzoq vaqt davomida doimiy ravishda qayta-qayta amalga oshirilgan umumlahstirilgan xatti- harakatlarni anglatadi.Jamiyatning aksariyat qismi bunday xatti-harakatlar haqida o’yalshkari muhimdir.

Rasmiy element

• Ba’zi olimlar tomonidan ko’tarilgan uchinchi elemwnt rasmiy element deb ataladi, ya’ni bu odat hukumat tomonidan tan olinganligini anglatadi.
• Bu aslida unday emas,chunki odat har qanday tan olinishdan mustaqil ravishda harakat qiladi;bu bir xil ijtimoiy vijdon.

Xalqaro huquqiy odat

• Xalqaro huquqiy odat huquqi davlatlarning huquqiy mahburiyati tushunchasida kelib chiqadi hamda qat’iy rioya etiladigan umumiy va doimiy amaliyotdan tashkil topadi.Xalqaro odat xalqaro huquqning manbaidir.Xalqaro huquqning odat normasi xulq-atvor va yurish turishning bab-baravar qoidalari ya’ni xalqaro huquq subyektlari majburiy deb e’tirof etadigan qoidalar bir xil amal qilishda ko’rinadi.Inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq davlat bilan uning fuqarolari o’rtasida huquqlarini xalqaro miqyosda himoya qilish bilan bog’liq bo’lgan huquqiy munosabatlarni tartibga soladi.Boshqa davlatlar odatda, bunday huquq monitoringiga faqat oddiy diplomatik amaliyot vositasida tasodif tufayli jalb etilib qolishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• A.Saydullayev “Davlat va huquq nzariyasi” T-2022.
• A.X.Saidov “Inson huquqlari bo’yicha xalqaro huquq”T-2006.
• A.Saidov “Huquqiy madaniyat nazariyasi”T- 2001.
• www.inetlibrary.com.Internet Kutubxona .

E’tiboringiz uchun rahmat