Mavzu: inflatsiyaga qarshi siyosatning makroiqtisodiy tahlili

O`zbekiston Respublikasida inflyatsiyaning asosiy ko`rsatkichlari, 1998-2020yy. (o`tgan yilning mos davriga nisbatan baholarning o`sishi, %) jadval 3

Yillar	Iste`mol baholar indeksi (IBI), jamlangan	Oziq-ovqat tovarlari	Nooziq-ovqat tovarlari	Xizmatlar
1998	249,5	252,7	185,0	465,2
1999	54,0	99,3	31,9	100,9
2000	58,8	55,2	65,1	71,4
2013	17,9	12,6	18,8	52,6
2014	29,1	25,6	33,7	43,8
2015	24,9	18,9	36,6	47,1
2016	27,4	27,9	21,1	36,9
2017	27,6	28,0	19,3	41,3
2018	10,3	5,4	13,9	30,9
2019	12,4	8,5	15,6	30,1
2020	0,7	-6,4	7,2	26,6

Qat`iy belgilangan almashuv kursini joriy qilish ma`lum darajada inflyatsiyani jilovlab turish imkonini beradi, ammo uning moslashuvgan bo`lmaganligi sababli, inflyatsiyani pasayish sur`atlari sekin kechadi. Agar mamlakatda belgilangan nominal almashuv kursi mavjud bo`lgan sharoitda inflyatsiya darajasi savdo sheriklari bo`lgan mamlakatlardagiga nisbatan yuqori bo`lsa, u holda bu mamlakat valyutasining real almashuv kursi oshadi. Bunday sharoitda unumdorligini tegishli ravishda oshmasligi mamlakat korxonalari tashqi raqobatbardoshligiga jiddiy putur etkazadi va iqtisodiy o`sishni jilovlaydi. Halqaro amaliyotda aynan shunday bir nechta mamlakatlarda kuzatiladi. Masalan, 1996 yilning oxirida Chexiya respublikasida iqtisodiy o`sish sur`atlarining pasayishi kuzatiladi. Bu holatning sabablari tahlil qilinganda shu narsa ma`lum bo`ldiki, mamlakatda real ish hakining o`sish sur`atlaridan yuqori bo`lgan mamlakatning eksport sohasida turg`unlik alomatlari paydo bo`ldi.

Odatda, eksport sohasida hukumati tomonidan milliy valyutaning almashuv kursini deval`vatsiya qilinishiga olib keladi. Ammo inflyatsiyani kuchaytiruvchi manbadir.
Makroiqtisodiy barqarorlikka erishilgan paytda suzib yuruvchi almashuv kursi markaziy bankka, mamlakatning xo`jalik sub`ektlariga ichki va tashqi iqtisodiy sharoitlar natijasida favqulodda yuzaga keladigan o`zgarishlarga moslashish imkonini berishi mumkin. Bundan tashqari, suzib yuruvchi almashuv kurslari mamlakatga xorijiy kapitallarni oqib kelishini kuchaytirish mumkin, buning natijasida esa milliy valyutaning almashuv kursi ko`tariladi, va bu holat, uning kursini ma`lum darajada foydalan almashuv, kursidan orqali nishon sifatida foydalanmaslik (kursning o`zgarishiga befarq munosabatda bo`lish) inflyatsiya jarayonlarinii kuchayib ketishiga olib kelishi ham mumkin.
Bayon qilingan fikr-mulohazalarga asoslangan holda quydagi xulosani shakllantirish mumkin: suzib yuruvchi valyuta kursi rejimida inflyatsiyaning o`sishi real almashuv kursining oshirishiga olib kelishi mumkin, bu esa, mamlakat korxonalarininng eksport salohiyatiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Shu sababli, milliy valyuta kursiga nisbatan mezilarli taziq yuzaga kelsa, u holda milliy valyutani vaqti - vaqti Bilan deval`vatsiya qilib turish lozim. Agar mamlakatda milliy valyuta kursiga nisbatan valyuta yo`lakchasi joriy qilingan bo`lsa, u holda milliy valyutaning yo`lakchada tebranish diapazonini kengaytirish lozim.