Mavzu: inflyatsiya sharoitida kreditlar va muddati o'tgan qarzlar

4. HOZIRGI KUNDAGI INFLYATSIYA SHAROITIDA KREDITLAR VA MUDDATI O'TGAN QARZLARNING TADQIQ ETISH ISTIQBOLLARI.

Ichki bozorda narxlar barqarorligini ta'minlashning yana muhim yo‘nalishlaridan biri, bu - ichki bozorda raqobat muhitini yanada rivojlantirish, iste'mol tovarlarini ishlab chiqaruvchilarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning xomashyo resurslaridan hech qanday cheklovlarsiz foydalanishlari uchun qulay sharoit yaratish hisoblanadi.

Buni qanday amalga oshirish mumkin, degan savol tug‘iladi?

Birinchidan, iqtisodiyot tarmoqlarini yetarli miqdordagi tabiiy gaz va elektr energiya bilan ta'minlash. Bu maqsadga erishish uchun, avvalo, iqtisodiyot strategik tarmoqlarining moliyaviy barqarorligini ta'minlash talab etiladi. Moliyaviy sog‘lomlashtirish esa bevosita mazkur korxonalar tomonidan ishlab chiqariladigan tovar va xizmatlarga narx shakllanishi mexanizmini qayta ko‘rib chiqish bilan bog‘liq. Uzoq yillar davomida samarasiz narx shakllanish tizimining qo‘llanilishi iqtisodiyot bazaviy tarmoqlarining zarar bilan ishlashiga, bu esa o‘z navbatida, boshqa sohalarni yetarli miqdordagi elektr energiya va tabiiy gaz bilan ta'minlash hamda ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanish imkoniyatini cheklab qo‘ygan edi. O‘tgan ikki yil davomida mazkur tarmoqlarni moliyaviy sog‘lomlashtirish, narx shakllanishining zamonaviy usullarini qo‘llash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Ikkinchidan, xomashyo resurslarini bozor mexanizmlari asosida realizatsiya qilish tizimini joriy qilish. Haqiqatdan ham, xomashyo resurslaridan foydalanish uchun barcha tadbirkorlik sub'yektlariga teng sharoitlarning yaratilmaganligi mazkur sohada raqobat muhitining rivojlanishiga katta to‘siq bo‘lib, korrupsion elementlarning rivojlanishi uchun sharoit yaratardi. O‘tgan yildan boshlab barcha resurslarning bozor mexanizmlari asosida faqat birja savdolari orqali realizatsiya qilish mexanizmining joriy qilinishi natijasida barcha uchun teng sharoitlar yaratilishi bilan birgalikda korxonalarning moliyaviy holati yaxshilanishiga erishildi.
Uchinchidan, ichki bozorni iste'mol tovarlari bilan to‘yintirish maqsadida mazkur tovarlar bo‘yicha egiluvchan bojxona tariflarini joriy qilish.
Mazkur yo‘nalishda bojxona to‘lov stavkalari qayta ko‘rib chiqilib, 2019-yildan boshlab 3,5 mingga yaqin tovarlar bo‘yicha boj miqdori va 800 ga yaqin tovarlar bo‘yicha aksiz solig‘i stavkalari kamaytirilishi belgilab qo‘yildi.

Mazkur yo‘nalishdagi ishlarni izchil davom ettirish lozimligi yuqoridagi ma'ruzada ham alohida ta'kidlandi.

Darhaqiqat, aholi turmush farovonligini ta'minlashning muhim yo‘nalishlaridan biri, bu - narxlarni erkinlashtirish sharoitida aholining ehtiyojmand qatlamini ijtimoiy himoya qilishdir.
Ma'lumki, joriy yilning 15-sentyabridan boshlab, non va un narxlarini erkinlashtirish bo‘yicha tegishli hukumat qarori qabul qilindi. Unga muvofiq, aholining ehtiyojmand qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish maqsadida har bir oila a'zosiga davlat byudjeti hisobidan eng kam oylik ish haqining o‘n foizi miqdorida kompensatsiya to‘lovlarini amalga oshirish belgilab qo‘yildi. Jumladan, ijtimoiy ehtiyojmand aholining yuzaga kelgan qo‘shimcha xarajatlarini qoplab berish maqsadida byudjet mablag‘lari hisobidan joriy yilning oktyabr-dekabr oylarida 520 mingta kam ta'minlangan oilalarga va 1 mln. nafar pensionerlarga 111 mlrd.so‘m kompensatsiya to‘lovlari amalga oshirildi.
Kelgusida ushbu yo‘nalishdagi ishlarni elektr energiyasi va tabiiy gazdan foydalanish bo‘yicha ijtimoiy me'yorlarni kiritish orqali davom ettirish nazarda tutilmoqda. Ushbu tizimning mohiyati shundan iboratki, ijtimoiy me'yor doirasida sarflangan elektr energiya va tabiiy gaz uchun belgilangan tariflar asosida to‘lovlar amalga oshirilsa, ushbu me'yordan ortiq sarflangan elektr energiya va tabiiy gaz uchun amaldagi tariflarga ma'lum koeffitsiyent qo‘llagan holda (masalan 2 marta) to‘lovlar amalga oshiriladi.
Ushbu holat birinchidan aholining ehtiyojmand qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish imkonini bersa, ikkinchi tomondan elektr energiyasi va tabiiy gazdan samarali foydalanish imkonini beradi.
Umuman olganda, amalga oshirilayotgan ishlar negizida ichki bozorda narxlar barqarorligini ta'minlash va shu orqali aholi turmush darajasini yaxshilashga erishish yotadi.

XULOSA

Inflyatsiya pul hodisasidir. Aniqroq aytganda, pulning qadrsizlanishi, bu iqtisodiyotda ularning zarur bo'lganidan ko'pligi tufayli yuzaga keladi. Inflyatsiya bozorlarning talab yo'nalishi bo'yicha uzoq muddatli umumiy nomutanosibligida ifodalanadi. Demak, inflyatsiya pulning shunday qadrsizlanishi bo‘lib, u pul muomalasi qonuniyatlarining buzilishi va pulning asosiy funksiyalarini to‘liq yoki qisman yo‘qotishi bilan kechadi. O'zining haddan tashqari ko'rinishida inflyatsiya unga bo'lgan ishonchni yo'qotishiga olib keladi banknotalar va jonlanish tabiiy almashinuv.

Inflyatsiyani o'lchash uchun narx indekslari qo'llaniladi, ular orasida asosiylari iste'mol narxlari indeksi va YaIM deflyatoridir. Inflyatsiya darajasi ko'rsatkichi o'rganilayotgan davrda iste'mol narxlari darajasining o'sish sur'atini aks ettiradi. Inflyatsiya darajasini o'lchash uchun quyidagi ko'rsatkich qo'llaniladi:
iste'mol narxlarining o'rtacha darajasining o'sish sur'ati qayerda;
va - o'rganilayotgan va bazaviy yil uchun iste'mol narxlari indekslari. Iste'mol narxlari indeksi xarajatlarni solishtirish yo'li bilan hisoblanadi iste'mol savati o'rganilayotgan yilda bir xil savatning asosiy yilidagi narxi bilan:
iste'mol narxlari indeksi qayerda; - o'rganilayotgan yildagi iste'mol tovarlari savatining narxi; - iste'mol tovarlari savatining bazis yilidagi qiymati. Iste'mol narxlari indeksi yashash narxining indeksi bo'lib, o'zgarishlarni baholashga imkon beradi real daromad aholi. Umuman olganda, iqtisodiyotdagi narxlar darajasini o'lchash uchun ko'rsatkich ishlatiladi - YaIM deflyatorining o'sish sur'ati yoki inflyatsiya darajasi:
inflyatsiya darajasi qayerda; va - o'rganilayotgan va bazaviy yilda YaIM deflyatori.
Demak, inflyatsiya darajasi butun milliy iqtisodiyotda YaIM deflyatoridan foydalangan holda, aholining iste'mol darajasida esa iste'mol narxlari darajasining o'sish sur'atidan foydalangan holda o'lchanadi