Mavzu: inflyatsiya sharoitida kreditlar va muddati o'tgan qarzlar

2. INFLYATSIYA SHAROITIDA KREDITLAR VA MUDDATI O'TGAN QARZLARNING HOZIRGI VAZIYATDAGI AHAMIYATI.

Kredit va uning bozor iqtisodiyotidagi roli

Kreditning roli uning mohiyati va funkiyalari orqali aniqlanadi. Kreditning rolini kreditni intensifikatsiyalash dastagi va rag’batlantiruvchisi, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda bajaradigan funktsiyalarining natijasi sifatida aniqlashtirish mumkin. Kredit takror ishlab chiqarish jarayonini tezlashtiradi va ijtimoiy ishlab chiqarishning uzluksizligini ta’minlaydi.Korxonalarga beriladigan kredit ularni vaqtinchalik moliyaviy resurslarga bo’lgan ehtiyojini qondiradi va takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz davom etishini ta’minlaydi.
Pul mablag’lariga ehtiyoj ishlab chiqarishnining nafaqat mavsumiy, shuningdek, boshqa sabablariga ham bog’liq. Barcha hollarda kreditni jalb etish asosiy va aylanma fondlarining uzluksiz doiraviy aylanishini, ishlab chiqarish jarayoni va tovarlar muomalasini tezlashtirishni ta’minlaydi. Boshqa iqtisodiy kategoriyalar singari kredit mahsulot ishlab chiqarish va muomala sohasini rag’batlantiradi. Shuningdek, kredit ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarni amalga oshirishga, iqtisodiy vazifalarni bajarishiga muhim ta’sir ko’rsatadi.Yoozirgi sharoitda ishlab chiqarishni intensifikatsiyalash va ijtimoiy-iqtisodiyrivojlanishni muammolari echilayotgan bir davrda kreditning ilmiy-texnik yutuqlarni ishlab chiqarishga jalb etishdagi roli ortib bormoqda. Ilmiy-texnika taraqqiyotga ijobiy ta’sir etish jahon talablariga mos mahsulot ishlab chiqarish, mehnat xarajatlarini kamaytirish, mehnat unumdorligini sezilarli darajada oshirishga imkon beruvchi yangi texnika va texnologiyalarni kiritish jarayonlarini imtiyozli kreditlashda ko’rinmoqda. Yoozirgi kunda ko’pgina korxonalarda chuqur tarkibiy o’zgarishlar tufayli ishlab chiqarishni rivojlantirish fondi kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni yangi texnik asosdagi asosiy fondlar bilan ta’minlash ehtiyojini qondira olmaydi Bunday sharoitda korxonalar texnik qayta qurollanish uchun kreditga ehtiyoj sezadi. Bundan ko’rinib turibdiki, kreditni paydo bo’lish shart-sharoitlariga nafaqat unga bo’lgan ehtiyoj, shuningdek, bo’sh pul mablag’larini mavjudligi, ularni vaqtinchalik foydalanishga berish imkoniyatiga bog’liq.
Kredit texnologik jarayonlarni takomillashtirish, asbob-uskunlarni modernizatsiya qilish, asosiy fondlar parkini yangi mashinalar bilan ta’minlash asosida, minimal kapital xarajatlar hisobiga xalq xo’jaligiga kerak mahsulotni hajmini oshirishda korxonalarni samarali yo’llarni tanlashida ularga iqtisodiy turtki beruvchi vositadir. Samarali tadbirlarni amalga oshirish uchun beriladigan kredit fond qaytimi va kapital xarajatlar samaradorligini oshirishga, asosiy fondlar strukturasini yaxshilashga va ishlab chiqarish quvvatlarini o’z vaqtida ishga tushirishga yordam beradi.
Kreditning kengaytirilgan takror ishlab chiqarishda mehnat unumdorligini oshirishga ta’siri fondlar va mehnat unumdorligini qiymat shakllari o’sish su’ratlarini bir-biriga munosabatini ifodalaydi va o’z navbatida, ishlab chiqarish fondlari samaradorligi darajasini xarakterlaydi.Kredit shunday ishlab chiqarish vositalari sotib olish va kiritishga ishlatilishi kerakki, bunda bu vositalar asosida mehnat unumdorligini va mehnatni fond bilan qurollanish darajalari oshsin.
Kreditning muhim roli sof daromadni ishlatish sharoitlarini to’lashligini ta’minlashdan iborat. Sof daromadni kengaytirilgan takror ishlab chiqarish maqsadlarida ishlatish uchun avval uni ishlab chiqarishni kengaytirish talab qiladigan darajada pul ko’rinishida jamg’arish kerak.
Kreditni rolini to’g’ri aniqlash uchun uni ishlatish maqsadlarini, shu jumladan, umumiy va xususiy maqsadlarini yoritish kerak. Kreditning umumiy maqsadi bu ijtimoiy ishlab chiqarishni dinamik va proportsional rivojlanish asosida aholining moddiy va madaniy turmush darajasini oshishini ta’minlaydi.
Kreditning asosiy maqsadi ishlab chiqarishni rivojlantirishning intensive omillarini qo’llash asosida ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdir.
Kredit davlatning iqtisodiy dastaglaridan biri sifatida butun iqtisodiyotning rivojlanishiga va alohida korxona faoliyatiga rag’batlantiruvchi ta’sir ko’rsatadi. Kredit ishlab chiqarishga ijtimoiy xarajatlarni iqtisod qilish yo’li bilan ta’sir etadi. Ammo, kredit tovar-moddiy boyliklardagi jonli yoki buyumlashgan mehnatni bevosita iqtisod qila olmaydi, chunki uning o’zi ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etmaydi.
Kreditning roli uni xalq xo’jaligiga ta’sir etish mexanizmi va yo’nalishida ifodalangan nazariy tushunchadir. Kreditning iqtisodiyotni va ilmiy texnika taraqqiyotini rivojlanishiga ta’siri uni xo’jalik hisobini mustahkamlanishdagi rolini oshiradi. Xo’jalik hisobida qarz oluvchi yuridik mustaqil shaxs sifatida kreditor bilankredit shartnomasi tuza oladi.

Kreditning xo’jalik hisobiga ta’siri quyidagicha amalga oshiriladi:

• qarz maqsadli yo’nalishiga ega bo’ladi;

• qarzni qaytarib berish va muayyan to’lov to’lash majburiyati qarz oluvchini

olingan qarzni samarali ishlatishga undaydi.

Kreditning hozirgi sharoitda rolini oshirish uchun banklar kredit resurslaridan foydalanish samaradorligini ta’minlashlari, likvidlik qobiliyatiga ega bo’lmagan zahiralar va xarajatlarga kreditlar bermasliklari, kreditni muomala xarajatlarini iqtisod qilishda keng qo’plashni hisobga olishlari zarur. Xalqaro iqtisodiy aloqalar doirasida kreditning roli ortib bormoqda. Yoozirgi bozor iqtisodiyotiga o’tishdek qiyin sharoitda respublikamiz xalqaro iqtisodiy munosabatlar doirasiga kirib bormoqda va bunda kredit ham muhim rol o’ynamoqda.

Kredit mamlakatlararo o’zaro hamkorliklarni amalga oshirishda, xususan, qo’shma korxonalar qurishida va ularning faoliyatini taminlashda muhim rol o’ynaydi. Respublikamizning ichki kredit tizimida kreditning roli yanada muhimroq bo’lib ko’rinadi. Buni respublikamizning kredit tizimiga taalluqli qonunlar, qarorlar, me’yoriy hujjatlar orqali ko’rish mumkin. Respublikamizning «Korxonalar to’g’risidagi qonun»ida, «Fermer xo’jaliklariga kredit berish va ular bilan hisob-kitob qilish qoidalari» «Banklar va bank faoliyati to’g’risida» gi, «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida»gi qonuni va boshqa shunga oid qonunlar davlatimiz olib borayotgan pulkredit siyosatini rivojlantirish istiqbollarini belgilashda muhim asos bo’lib xizmat qilmoqda

Inflyatsiya va uning rivojlanishi alohida olingan mamlakatda ma’lum xususiyatlarga ega bo’lishi mumkin. Yoozirgi davr inflyatsiyasi, o’tgan davr inflyatsiyasidan farq qiluvchi xususiyatlarga ega. Oldingi inflyatsiyalar vaqtinchalik bo’lib, ular odatda urush vaqtida harbiy xarajatlarni qoplash uchun qog’oz pullar chiqarilishi natijasida yuzaga kelgan. Biror daromad olmasdan turib, ya’ni ishlabchiqarish va tovarooborot sur’atlarini oshirmasdan yoki bu ko’rsatkichlar kamayib ketgan holda davlat tomonidan bo’ladigan xarajatlarni moliyalashtirishning asosiy yo’llaridan biri qog’oz pullarni muomalaga chiqarishdan iborat bo’lgan. Natijada muomalaga chiqarilgan pullar, muomala uchun zarur bo’lgan oltin miqdoridan oshib ketgan va pulning real qiymati uning nominal qiymatidan tushib ketgan, ya’ni, xaqiqatda pul birligi o’zida ko’rsatilganidan kam oltin miqdorni ifoda qila boshlagan. Oldingi inflyatsiyalarning yana bir xususiyati shundaki, ular ma’lum davrda namoyon bo’lgan. Yoozirgi davr inflyatsiyasi esa odatda doimiy (xronik) xarakterga ega bo’lib xo’jalik hayotining barcha sohalarini qamrab olishi bilan, pul omillaridan tashqari boshqa iqtisodiy omillarga ta’sir qilishi bilan farqlanadi. Oxirgi yillarda inflyatsiya tez-tez uchrab turadigan jarayon bo’lib, sifati ham o’zgarib bormoqda. Buning sababi shundaki, hozirgi kunlardagi inflyatsiya: birinchidan, uzluksiz baholarning oshishiga; ikkinchidan pul muomalasi qonunining buzilishi natijasida umumxo’jalik mexanizmining ishdan chiqishiga olib keladi. XX asr inflyatsiyasining asosiy sababi tovar kamyobligigina bo’lib qolmasdan, ishlab chiqarish va qayta ishlab chiqarishda krizislar mavjudligi bilan ifodalanadi.Yoozirgi davr inflyatsiyasi birinchidan; pul talabining tovar taklifidan oshishi natijasida pul muomalasi qonunining buzilishi; ikkinchidan; - ishlab chiqarishgaketadigan xarajatlar salmog’ining o’sishi natijasida tovarlar bahosining oshishi va shu sababli pul massasining ortib borishi bilan ifodalanadi.

Inflyatsiyaning asosiy sababi - bu xalq xo’jaligining turli sohalari o’rtasida vujudga kelgan nomutanosiblikdir. Bu avvalambor, jamg’arma va iste’mol o’rtasidasidagi, talab va taklif, davlatning daromadlari va xarajatlari o’rtasidagi muomaladagi pul massasi va xo’jaliklarning naqd pulga bo’lgan talabi o’rtasidagi nomutanosibliklardan iboratdir. Inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi omillarga qarab uning sabablarini ichki va tashqi sabablarga bo’lish mumkin. Inflyatsiyaning ichki omillari monetar-pul siyosati bilan va xo’jalik faoliyati bilan bog’liq turlariga bo’linadi. Xo’jalik faoliyati bilan bog’liq omillar bu xo’jalikdagi va iqtisoddagi mutanosiblikning buzilishi, ishlab chiqarishda yakka hukmronlikka yo’l qo’yish, iqtisodning tsiklik rivojlanishi, investitsiyalashda nomutanosiblik, baholarni tashkil qilishda davlatning yakka hokimligi, kredit siyosatining notug’ri olib borilishi va boshqalar hisoblansa, pul bilan bog’liq omillarga davlat moliyasi sohasidagi krizislar; davlat byudjetning defitsiti, davlat qarzlarining o’sishi, pul emissiyasi, pul muomalasi qonunining buzilishi, kreditlashda avtomatizmga yo’l qo’yish va boshqalar kiradi.

Inflyatsiyaning tashqi omillariga jahon iqtisodida bo’lgan krizislar, (xom

ashyo yoqilg’i, valyuta bo’yicha) davlatning valyuta siyosati, davlatning boshqa davlatlar bilan tashqi iqtisodiy faoliyati, oltin va valyuta zahiralari bilan bo’ladigannoqonuniy operatsiyalar va boshqalar bo’lishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, ijtimoiy ishlab chiqarish rivojlanishida yuzaga keluvchi disproportsiyalar sababli tovarlar va xizmatlar bahosining umumiy yoki to’xtovsiz o’sishi va natijada pul muomalasi qonunining buzilishi oqibatda pul biriligining qadrsizlanishiga inflyatsiya deb aytiladi.

Inflyatsiya quyidagi shakllarda namoyon bo’ladi:

1. Tovar va xizmatlar bahosining uzluksiz va tartibsiz o’sib borishi natijasida pulning qadrsizlanishi va uning sotib olish qobiliyatining tushib borishi;

2. Chet el valyutasiga nisbatan milliy valyuta kursining tushib ketishi;

3. Milliy pul birligida oltin narxining oshib borishi va boshqalar.

Ba’zi bir iqtisodchilarimizning fikricha inflyatsiya - bu barcha tovarlar baholarining oshishini bildirmaydi. Inflyatsiya juda tez o’sgan taqdirda ham ayrimtovarlar bahosi barqaror bo’lib qolishi, boshqalarniki tushishi ham mumkin ekan. Bizning fikrimizcha, bunday xulosalar 70-80 yillarning inflyatsiyasiga mos kelishi mumkin.

Albatta, inflyatsiya davrida baholarning oshishi doim bir xil sur’atlarda bo’lmasdan, sakrab turadigan bo’lishi mumkin. Lekin, ba’zi tovarlar bahosining tushishi yoki barqaror bo’lib turishi XX asrning inflyatsiyasi uchun mos deb to’liq ishonch bilan uqtira olmaymiz. Ba’zida davlat aralashuvi bilan aholi iste’moli uchun zarur bo’lgan ayrim bir tovarlar bahosining ma’lum davrda barqaror ushlab turish mumkin, ammo inflyatsiyaning kuchayib borishi shu tovarlar baholarining ham oxir oqibatda oshishiga olib keladi. Bizning fikrimizcha, baholar oshishi to’g’risida gapirganda, inflyatsiya darajasida baholar oshishi va umuman baholar oshishi tushunchalarini to’g’ri talqin qila olish kerak. Masalan, xamma vaqt ham ba’zi tovarlar bahosining oshishi inflyatsiyani anglatmasligi mumkin. Tovarlar bahosi oshishi inflyatsiya bo’lmagan davrda, oltin pul muomalasi sharoitida ham bo’lishi mumkin.

Inflyatsiyaga qarshi faol kurash siyosatini amalga oshirish qisqa vaqt ichida inflyatsiyani deyarli nolga tushirish imkonini beradi. Biroq, yuqorida tavsiflangan chora-tadbirlarni amalga oshirish raqobatbardosh va past rentabelli firmalarning ommaviy ravishda vayron bo'lishi bilan birga keladi, ishsizlikning ko'payishiga olib keladi, jamiyatda ijtimoiy keskinlikni keltirib chiqaradi. Darhaqiqat, hukumat ko'pincha inflyatsiyaga qarshi kurashning ikkala yo'nalishini ikkalasining ham tarqalishi bilan birlashtirgan siyosat olib boradi.

Inflyatsiya jiddiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarga olib keladi. Bu, birinchi navbatda, daromadlarning qayta taqsimlanishiga olib keladi va eng ko'p ta'sir ko'rsatadigan mehnat daromadlari (belgilangan soatlik ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va boshqalar) bo'lganlardir. Bu birinchi navbatda xodimlarga tegishli byudjet sohasi byudjetdan daromad oluvchilar (pensionerlar, talabalar va boshqalar).
Ishchilarni ish haqi va boshqa rag'batlantirish tizimlari bilan ekspluatatsiya qilish kuchaymoqda. Nazariy jihatdan, ular ish hajmi va unumdorligini oshirish orqali real ish haqining pasayishini ma'lum darajada qoplashi mumkin. Biroq, inflyatsiyaning yuqori sur'atlarida ularning mehnat intensivligining o'sishi pulning qadrsizlanishiga mos kelmaydi. Bundan tashqari, quvvatlardan foydalanish pasayadi va ish etarli emas, unumdorlik pasayadi.
Marksistik iqtisodiy nazariya inflyatsiyani sinfiy hodisa, mehnatni ekspluatatsiya qilishni kuchaytirish mexanizmi sifatida haqli ravishda tavsifladi. Pul oluvchilar va chayqovchilar inflyatsiyadan foyda ko'radilar. Ko'pgina yirik poytaxtlar giperinflyatsiya yillarida soyaning qayta taqsimlanishi natijasida birlasha boshladilar. Shuning uchun unga qarshi kurash hatto bir oz qarshilikka ham duch keldi.
Inflyatsiya kapitalning korxonalar (tadbirkorlar) o'rtasida qayta taqsimlanishiga olib keladi. Kreditorlar inflyatsiyadan yutqazishi mumkin va qancha ko'p bo'lsa, kredit shunchalik uzoqroq bo'ladi (amortizatsiya qilingan pul qaytariladi). Garchi inflyatsiya prognoz qilingan bo'lsa-da, kreditorlar uni foiz stavkasi va kredit muddatida hisobga olishadi. Pulga bo'lgan talabning o'sishi bank foizlarini oshiradi.
Bank investitsiya qilingan kapital bo'yicha foizlarni olishi va shu bilan birga qarzga olingan pulning qadrsizlanishidan kutilayotgan yo'qotishlarni qoplashi kerak. Shu sababli, inflyatsiya davrida kredit foizlari mos ravishda oshadi va kredit muddati qisqartiriladi.

Korxonalar to'lovlarni kechiktirish, shu jumladan ish haqi to'lovlarini kechiktirish orqali foyda olishlari mumkin (shuning uchun qarzlarning keskin o'sishi). Ammo ular iqtisodiy tsiklning davomiyligi tufayli yo'qotadilar, sotib olingan ishlab chiqarish vositalari narxining oshishiga javoban narxlarni ko'tarishga ulgurmaydilar.

Davlat kreditlar va depozitlarning qadrsizlanishidan ham foyda ko'radi davlat banklari, budjetdan moliyalashtirish narxlarni oshirishdan orqada qolishi va hokazo. Inflyatsiyaning yana bir salbiy ta'siri mamlakat to'lov balansi va sof eksportning yomonlashishi bo'lib, import va eksport o'rtasidagi farqni ifodalaydi.
Faraz qilaylik, bir-biri bilan savdo qiluvchi va import hajmiga teng eksport hajmiga ega (sof eksport = 0) bir qancha davlatlar bor. Agar ushbu mamlakatlardan biri narxlarning asta-sekin doimiy o'sishini boshlasa, bu g'alati mamlakatdan eksport pasaya boshlaydi va import o'sadi. To'lov balansi salbiy bo'ladi. Agar bu holat yanada rivojlansa, bu davlat taqchillikni qoplash uchun yo oltin-valyuta zaxiralaridan foydalanishi yoki milliy valyutasini qadrsizlantirishi kerak. Foydalanish oltin-valyuta zahiralari cheklangan o'lchamlari tufayli etarlicha uzoq davom eta olmaydi.
Devalvatsiya milliy valyuta birinchi bosqichda toʻlov balansining eksport-import mutanosibligini saqlab qolish va hatto mahalliy tovarlarning xorijda raqobatbardoshligini maʼlum darajada oshirish imkonini beradi. Biroq, milliy valyuta kursining pasayishi bir muncha vaqt o'tgach, iqtisodiyotda nomutanosiblikka olib keladi, chunki eksport mahsulotini ishlab chiqarishga yo'naltirilgan tarmoqlar ustunlikka ega bo'ladi, import tovarlarni iste'mol qiluvchi tarmoqlar esa tanazzulga yuz tutadi. Bundan tashqari, milliy valyutaning qadrsizlanishi xorijiy kreditlarni qaytarish muammosini keltirib chiqaradi, chunki xorijiy valyutani qaytarish uchun milliy valyutaning ko'proq birliklari talab qilinadi.
Inflyatsiya tufayli ishlab chiqarishning sekinlashishi aholining xarid qobiliyatining pastligidir. Narxlarning ko'tarilishi uzoq vaqt davomida ish haqi va aholining boshqa daromadlari o'sishidan sezilarli darajada oshib ketadi. Narxlarning ko'tarilishi, jumladan, oziq-ovqat, uy-joy va kommunal xizmatlar kabi muhim tovarlarning xarid qobiliyatini pasaytiradi. Yuqori inflyatsiya tufayli yuzaga kelgan pasayish va tushkunlikning eng og'riqli ijtimoiy oqibati ishsizlikdir.
Inflyatsiya uzoq muddatli kelishuvlarni, ishlab chiqarishni rejalashtirishni, moliyaviy natijalarni va investitsiyalarni murakkablashtiradi. Bundan tashqari, kreditlar narxi (foizlar) kuchli o'sib bormoqda. Shuning uchun, qoida tariqasida, investitsion faollik giperinflyatsiya davrida o'ladi.
Inflyatsiya iqtisodiyot uchun ham ijobiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Shuni yodda tutish kerakki, pul taklifining ko'payishi, hatto inflyatsiyani keltirib chiqarsa ham, talabsiz sodir bo'lmaydi. Nazariy jihatdan taklif har doim talabga teng. Bunday holda, agar pul massasi tovar taklifidan oshsa, bu ob'ektiv zarurat bilan bog'liq. Bu issiq qonli biologik organizmning haroratining ko'tarilishiga o'xshash iqtisodiyotning hayotiyligini saqlab qolishni ta'minlaydigan xo'jalik organizmining shikastlanishga reaktsiyasi. Agar bu mudofaa reaktsiyasi mavjud bo'lmasa, tana o'ladi. Shuning uchun, siz bilganingizdek, haroratni keskin pasaytirmaslik kerak. Xuddi shu tarzda, ishlab chiqarishning pasayishi sharoitida iqtisodiyot pulga bo'lgan ortib borayotgan talabni qondirish imkoniyatidan mahrum bo'lmasligi kerak, ya'ni. inflyatsiyani butunlay bostirish mumkin emas. Aks holda ishchilar va ularning oila a’zolari ochlikdan o‘la boshlaydi, aloqa uzilib qoladi, binolar, avtomobillar, murakkab jihozlar qulab tushadi. Bu ijtimoiy-iqtisodiy organizmning yemirilishi va o'limidir. Monetaristlarning inflyatsiyani faqat pul ta'minotini sekinlashtirish orqali engish bo'yicha tavsiyalari yuqori haroratli bemorni muzli suvga cho'mish orqali davolashga urinishlarga o'xshaydi. Demak, inflyatsiya ma’lum darajada resurslarni qayta taqsimlash orqali himoya vazifasini bajaradi.
Bu nazariya tsiklik inflyatsiya ortib borishi bilan mashhur. Tiklanish investitsiya faoliyati ishlab chiqarishning tiklanishi esa pulga bo'lgan talabni oshiradi, qo'shimcha tovar massasi taklifi esa orqada qolmoqda. Narxlar ko‘tarilmoqda. Kelajakda bu o'sish tovarlar massasining ko'payishi bilan to'sqinlik qiladi. Agar bu jarayon bostirilsa, pul massasining ko'payishiga yo'l qo'yilmasa, ishlab chiqarishning o'sishi sodir bo'lmaydi, garchi inflyatsiya rivojlanishi bilan inflyatsiya nazoratdan chiqmasligi uchun tormozlash effektini ko'rsatish kerak bo'ladi. Bunday holda, pul massasi o'sishining ma'lum bir sekinlashishi o'zini oqlaydi. Ammo o'rtacha inflyatsiya ob'ektivdir.
Inflyatsiyaning salbiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini bartaraf etish uchun davlat inflyatsiyaga qarshi tartibga solishni amalga oshiradi. Pul muomalasini barqarorlashtirishning asosiy usullari inflyatsiyaga qarshi siyosat va pul islohotidir. Antiinflyatsiya siyosati - bu inflyatsiyani cheklashga qaratilgan iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish bo'yicha chora-tadbirlar majmuidir. Ushbu chora-tadbirlarni uzoq muddatli xarakterga ega bo'lgan maqsad va usullarni o'z ichiga olgan strategik va qisqa muddatli natijalarga erishishga qaratilgan taktik chora-tadbirlarga bo'lish mumkin.

Inflyatsiyaga qarshi strategiya quyidagilarni o'z ichiga oladi:

bozor mexanizmlarini (institutsional o‘zgarishlar majmuasini) mustahkamlash orqali inflyatsion kutilmalarni kamaytirish va boshqaruv organlarining vakolatlarini oshirish orqali boshqarib bo‘lmaydigan inflyatsiyani yo‘q qilish;pul massasining yillik o'sishiga qat'iy cheklovlar joriy etish orqali pulga talabni tartibga solishni (pul massasining o'sishini tartibga solish) ko'zda tutuvchi uzoq muddatli pul-kredit siyosati;
byudjet taqchilligini kamaytirishga, milliy iqtisodiyotni tashqi inflyatsion ta'sirlardan himoya qilishga qaratilgan byudjet siyosati (inflyatsiya importini cheklash siyosati).
Inflyatsiyaga qarshi taktika inflyatsiya sabablarini bartaraf etishga emas, balki qisqa muddatli, ammo kuchli ta'sir choralarini qo'llashga qaratilgan, ya'ni joriy inflyatsiya bosimini pasaytirish va uzoq muddatli strategik strategiyalarni qo'llash uchun yo'l ochishdir. chora-tadbirlar.
Inflyatsiyaga qarshi chora-tadbirlarning asosi pul bozoridagi uzoq muddatli nomutanosiblikni bartaraf etish va pirovardida barcha bozorlarda nisbatan uzoq muddatli muvozanatga erishishdir. Shu bilan birga, inflyatsiyaga qarshi kurash ochiq shakllarda bo'lsa, eng samarali hisoblanadi.
Shu bilan birga, inflyatsiya ta'sirini yumshatish bo'yicha chora-tadbirlarni, aslida, inflyatsiyaga qarshi choralardan farqlash kerak ( ijtimoiy himoya aholi, kompensatsiya, daromadlarni indeksatsiya qilish) va psevdoinflyatsiyaga qarshi chora-tadbirlar (davlat ta'siri choralari - narxlar ustidan umumiy davlat nazorati, talab va taklifni to'g'ridan-to'g'ri ma'muriy tartibga solish va boshqalar), ular inflyatsiya sabablarini bartaraf etmaydi, balki faqat transferni amalga oshiradi. ochiq shakldan yashirin shaklga o'tadi.
Jahon amaliyotida inflyatsiyaga qarshi siyosatning shakl va usullari bo‘yicha boy tajriba to‘plangan. U pul-kredit, byudjet, soliq chora-tadbirlari, daromad siyosati va pul-kredit islohotlarini amalga oshirishgacha bo'lgan barqarorlashtirish dasturlarini keng ko'lamli o'z ichiga oladi. Monopoliyaga qarshi kurash ham inflyatsiyaga qarshi siyosatning muhim yo‘nalishlaridan biri sifatida qaralishi kerak.
Sifatda asosiy nuqta pul muomalasini barqarorlashtirish masalasida markaziy bank tomonidan pul massasining o'zgarishi ustidan nazoratni o'rnatish. Markaziy bank pul massasiga ta'sir ko'rsatib, uning hajmiga ta'sir qilish imkoniyatiga ega. Markaziy bankning to'g'ridan-to'g'ri nazorati faqat davlat qimmatli qog'ozlariga qarshi amalga oshiriladigan banknotlar muomalasi ustidan mumkin.
Shu bilan birga, ularning xususiy, tijorat veksellariga, chet el valyutasiga, shuningdek tijorat banklarining depozit-chek emissiyasiga faqat bilvosita ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Pul muomalasining buzilishi, inflyatsiya jarayonlari iqtisodiyot uchun juda og‘ir oqibatlarga olib keladi va o‘z tarixida u yoki bu darajada u yoki bu muammolarga duch kelmagan davlat deyarli yo‘q. Shu bilan birga, inflyatsiya darajasi va uning nazorat qilinishi sezilarli darajada farqlanadi turli mamlakatlar.
Umumiy iqtisodiy bilan bir qatorda uzoq muddatli strategiya inflyatsiyani jilovlash va uni tartibga solinadigan inflyatsiyaga aylantirish uchun shoshilinch choralar ko'rish zarur, chunki inflyatsiyani darhol, bir kechada yengib o'tishning iloji yo'q, bu yillar davom etadi. Shu munosabat bilan zamonaviy tajriba iqtisodiyotning holatiga qarab inflyatsiyani tartibga solishning ikkita variantini taklif qiladi:

* pul massasi, kreditlar, ish haqi va pirovardida samarali talabning o'sishini cheklash bilan bog'liq deflyatsion siyosat.

Biroq, deflyatsiya siyosati sharoitlarda qo'llaniladi iqtisodiy o'sish har doim ham sodir bo'lmaydigan iqtisodiyotning "haddan tashqari qizib ketishi" ni o'z ichiga olish uchun. Natijada, deflyatsiya choralari ishchilar, bankirlar, tadbirkorlarning adolatli salbiy reaktsiyasini keltirib chiqaradi;

* stagflyatsiya davrida qo'llaniladigan daromad siyosati (inflyatsiyaning ishlab chiqarishning pasayishi bilan qo'shilishi) va davlat nazorati va vositachiligida ish haqi va narxlarning o'sish sur'atlarini muvofiqlashtirish va bog'lashni ifodalaydi.

Ikkinchi variant inflyatsiya va retsessiyadan bosqichma-bosqich chiqishning yanada maqbul va ishonchli usuli hisoblanadi.
Turli rejimlarda amalga oshirilishi mumkin bo'lgan pul islohotlari ham pul muomalasini barqarorlashtirish va inflyatsiyani cheklashga qaratilgan. Hozirgi vaqtda pul islohotlarini "shok terapiyasi" shaklida amalga oshirish keng tarqaldi. Xarakterli jihati shundaki, o'ziga xos antiinflyatsiya strategiyasi va taktikasiga qarab, pul islohoti pul muomalasini barqarorlashtirishning boshlang'ich yoki yakuniy bosqichi bo'lishi mumkin. Biroq, boshqa antiinflyatsiya choralari bilan o'zaro bog'lanmagan holda, pul islohoti inflyatsiyani jilovlash muammosini strategik hal qilmaydi.
Hozirgi vaqtda inflyatsiyaga qarshi siyosatning istiqbolli yo‘nalishlaridan biri bu inflyatsiyani nishonga olishdir.
Inflyatsiyani nishonlash - bu amalga oshirilgan chora-tadbirlar majmuidir davlat organlari mamlakatdagi inflyatsiyani nazorat qilish uchun hokimiyat.

Inflyatsiyani nishonlash bir necha bosqichlardan iborat:

1. Muayyan davr (odatda bir yil) uchun maqsadli inflyatsiya darajasini belgilash;
2. Inflyatsiyani nazorat qilish uchun mos pul vositalarini tanlash;
3. Hozirgi ehtiyojdan kelib chiqib, ushbu pul vositasini qo'llash;
4. Hisobot davri oxiridagi inflyatsiya darajasini rejalashtirilgan inflyatsiya bilan solishtirish va samaradorligini tahlil qilish. pul-kredit siyosati.
Rejalashtirilgan inflyatsiya darajasini ushlab turish uchun pul-kredit siyosatining asosiy vositasi diskont foiz stavkasi (qayta moliyalash stavkasi) bilan manipulyatsiya hisoblanadi. Shunday qilib, diskont stavkasining oshishi ortadi depozit stavkalari tijorat banklarida va pul sarflashdan ko'ra tejashning jozibadorligini oshiradi.
Bundan tashqari, diskont stavkasining oshishi banklarda kreditlash uchun foiz stavkalari darajasini oshiradi va kreditlashga bo'lgan talab darajasini pasaytiradi. Chegirma stavkasini pasaytirish imkonini beradi kredit tashkilotlari kreditlash foiz stavkasi darajasini pasaytirish. Shunday qilib, diskont stavkasini pasaytirish inflyatsiya darajasini oshiradi. Diskont stavkasining oshishi inflyatsiya darajasini pasaytiradi.
Har qanday topshiriqni tan olish kerak iqtisodiy dasturlar ma'lum bir turga nisbatan konventsiyaning katta darajasi bor, chunki amalda hukumatlar iqtisodiy siyosatning barcha arsenalidan foydalanadilar. Shu bilan birga, tadqiqotchilar dasturlarni, ularning fikricha, barqarorlashtirish dasturining asosiy, asosiy elementi bo'lgan narsaga asoslanib tasniflashadi.
Pul-kredit nazariyasi va amaliyotida inflyatsiyani tartibga solish muammolari muhim o'rin tutadi. siyosat, chunki inflyatsiya ko'rsatkichlari va uning ijtimoiy. oqibatlar tenglikni baholash uchun ko'rsatkichlardir. mamlakat holati.