Mavzu: Inklyuziv ta’limning umumiy masalalari Siz yoritishingiz kerak bo’lgan masalalar taxminan quyidagilar

 
2
.“X-strategiya” si orqali atamalarni tegishli ta’riflar bilan birlashtiring
 
 
Bunday vaziyatda birinchi boʻlib oʻqituvchi Davronga dalda ishonch bera olishi 
kerak Hali men sendan judayam umitlarim katta sen hali sinfning eng ilgʻor 
oʻquvchisi boʻlasan sen hali sinfni maktabimizni va Oʻzbekistonni butun dunyoga 
tanitadigan inson boʻlishinga men ishonaman deb Davronga dalda berish kerak . 
Bu koʻzingdagi nuxsonin sening aybing yoki kamchiliging emas aksincha 
kamchiligi bor insonlar boshqa Olloh senga buni bir sinov qilib yuborgan Davron 
sen bundan aslo oʻksinma deyishi kerak va keyin oʻquvchilarni gapiga etibor 
bermasligini ham aytish kerak. 
Shunda Davronda oʻqituvchisiga nisbatan ishonch mehr muhabbat payda boʻladi 
va koʻnglini oʻksitmay yana nimani maqsad qilgan boʻlsa oʻshanga yana intiladi. 
Keyin oʻqituvchi qolgan oʻquvchilar bilan Davron yoʻq payti uni koʻnglini 
ogʻritadigan gaplar aytmasligini tayinlaydi va oʻquvchilarga tushuntiradi sinfda 
oʻzoro xurmat va muomila madanyati boʻlishi kerakli haqida aytadi. 
Mavzu: Inklyuziv ta’limning umumiy masalalari 
Alohida e'tiborga muhtoj bo‘lgan bolalarning tarbiya jarayoni qanchalik 
qiyin kechishini ularning xatti-harakatiga adekvat, mutanosib tarbiyaviy tadbir 
L.S.Vigotskiy 
“G’ayritabiiy rivojlanish nuqsonli emas, balki rivojlanishning 
o’ziga xos turi, faqat salbiy belgilar bilan cheklanib qolmasdan, 
balki dunyoda nuqsoni bo’lgan bolaning moslashishi tufayli paydo 
bo’ladigan bir qator ijobiy xususiyatga ega ”
autizm sindromli bolalar
bosh miyaning organik buzulishi natijasida bilish 
faoliyati turg‘un buzulgan bolalar
aqli zaif-oligofren 
bolalar 
bemor tashqi olam, atrofdagilar bilan muloqot qilishni istamaydi. 
U yolg‘izlikni yoqtiradi. Yana bir xil xatti-harakat va shunday 
so‘zlarni takrorlaydi. 
O’z. Res. Prezidentining
PQ-4860-son qarori 
rivojlanishda jismoniy yoki psixik kamchiliklarga ega bo’lgan 
bolalar ta’lim olish huquqiga egadirlar deyiladi 
O’z.Res ta’lim 
to’g’risidagi qonunning 
55-moddasida 
“Alohida ta’lim ehtiyojlari bo‘lgan bolalarga ta’lim-tarbiya berish 
tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 

---

topib qo‘llash, maxsus mutaxassis tayergarligi bo‘lmagan tarbiyachiga berish 
tarbiya jarayonini jiddiy mashaqqatga aylantirib qo‘yishi mumkin. Masalan, aqliy 
xususiyatida jizzakilik, chayirlik, xarxashaga moyillik, bir so‘z bilan aytganda, 
asabiy nuqsoni bor nogironga biror axloq yoki odob normalarini singdirish u yoqda 
tursin, unga ushbu normalarni eslatish, aytishning o‘zi jiddiy janjalga, xarxashaga 
olib kelishi mumkin. Odatda, bunday xususiyatli bolalar o‘z quvvatidagi xavfsizlik 
nuqsonini bilmagan holda odamlarning nazarida, guruhning diqqat markazida 
bo‘lishni yaxshi ko‘radi. 
Ayni shu harakatlari bilan ular o‘z shaxslarini birinchi o‘ringa ko‘tarib 
ko‘rsatishga doim urinib yurishadi. Aqliy jihatdan boshqalardan ustun 
bo‘lmasligiga qaramasdan, tengdoshlari ustidan hukmronlik qilish, ularga buyruq 
berishni yoqtiradi. Natijada ular orasida ko‘pgina janjallar, noroziliklar xulq, axloq 
va xarakterlarining nomutanosibligidan kelib chiqadi. Ayni shu hollarni inobatga 
olgan holda bunday alohida e'tiborga muhtoj bolalar tarbiyasi, sog‘lom bolalarga 
nisbatan integrasion va differensiallashgan holda farq qilmog‘i kerak. 
Umumta’lim maktablarda inklyuziv ta’limning pedagogik-psixologik 
faoliyatni takomillashtirishda, alohida e'tiborga muhtoj bo‘lgan va oddiy 
o‘quvchilar orasidagi munosabat, muloqotchanlik, moslashuvchanlik, shuningdek, 
jalb etilgan o‘quvchilar kasallik tashxislaridan kelib chiqib, turli korreksion 
pedagogik-psixologik metodlarni doimiy olib borish, mavjud muammolarni hal 
etishda yordam beradi. Bular inklyuziv ta’limtarbiya tizimining sifat-
samaradorligini oshirishda, integratsiyasida yetarli darajada xizmat qiladi. Bu 
jarayonda bolalarni ruhiy holat, kechinmalari tahlil qilinadi. 
Umumta’lim maktablarda inklyuziv ta’limning pedagogik-psixologik 
jihatlarini takomillashtirishda alohida e'tiborga muhtoj bo‘lgan bolalar uchun eng 
muhim xususiyat ularda ma'naviy jihatdan kamolotga intilishning kuchayishidir. 
Chunki voqelikka, kishilarga munosabat hayotda o‘z-o‘rnini topishga intilishi 
chuqur ichki motivasiya orqali sodir bo‘ladi. Ularning fanlar va kasb-hunarga 
bo‘lgan qiziqishlarini o‘rganish o‘quvchilarning ta’lim muassasalariga kelgan 
kunlaridanoq boshlanadi. Masalan, kasblar haqidagi fikrlarni ular ongiga singdirib, 

---

ota-onalari, yaqin kishilari kim bo‘lib ishlashlari haqida qiziqarli suhbatlar, 
metodikalar, treninglar o‘tkazilishi maqsadga muvofiqdir. 
Tarbiyasi og‘ir o‘quvchilar bilan ishlash. Bunda yuzaga keladigan 
muammolar va ularni samarali hal etish usullari. 
Maktablarda bolalarga nisbatan ba'zan «tarbiyasi qiyin bola» jumlasi 
ishlatiladi. Tarbiyasi qiyin bolalar deganda ko‘pincha holatlarda voyaga yetma-
ganlar bilan ishlash nazoratchilari ro‘yxatida hisobga olingan yoki olinmagan, 
giyohvandlik va spirtli ichimlikka ruju qo‘ygan, o‘g‘rilik va bezorilikka moyil 
o‘quvchilar nazarda tutiladi.
Kuzatishlardan 
ma'lum 
bo‘lishicha, tarbiyasi qiyin bolalar tarbiya jarayonida pedagogik ta'sirlarga 
qarshilik ko‘rsatadi, ularning xulqida o‘zini biz xohlaganday tutmaslik holatlari 
kuzatiladi. Tarbiyasi qiyin bolalar paydo bo‘lishining asosiy sabablaridan biri 
ularda o‘qishga nisbatan salbiy munosabatning yuzaga kelishidir. 
Odatda, bunday munosabatning paydo bo‘lishiga boshqa sabablar ham ta'sir 
ko‘rsatishi mumkin. Jumladan, o‘quv faoliyati usuli, malakalari to‘la tarkib 
topmaganligi sababli, nisbiy bilim olish bilan qanoat hosil qilish, o‘zlashtirish 
qobiliyatining sust rivojlanganligi, muayyan vaziyatlarda hukm va xulosa 
chiqarishda qiyinchilikka duch kelish, o‘qituvchilar tomonidan o‘quvchiga ob'ektiv 
baho berilmasligi, o‘qituvchining boladagi individual-psixologik va intellektual 
imkoniyatga yetarlicha e'tibor qaratmasligi, o‘qitish saviyasining pastligi, 
darslarning zerikarli o‘tilishi va boshqalar. 
O‘quvchilardagi psixologik xususiyatlar, rivojlanishida o‘ziga xos tomonlar, 
ular o‘rtasida salbiy odatlarni oldini olish va boshqa masalalar doirasida 
umumta’lim maktablari amaliyotchi psixologlari tomonidan qator tadbirlar, ya'ni 
psixotrening va psixokorreksion ishlar olib boriladi. Maktablarda bolalarga 
nisbatan ba'zan “tarbiyasi qiyin bola” jumlasi ishlatiladi. Asosan tarbiyasi qiyin 
bolalar deganda ko‘p holatlarda voyaga yetmaganlar bilan ishlash kuzatiladi. 

---

1.Adabiyotlar ro`yxati: 
1. 
L.R.Muminova, R.Sh.Shomaxmudova, Z.M.Axmedova. “Inklyuiziv 
ta’lim” o‘quv qo‘llanma. Тошкент,2019 
2. 
D.S.Qaxarova “Inklyuziv ta‘lim texnologiyasi” Toshkent. 2014
3. 
Р.Шомахмудова. Инклюзив таълимнинг назарий ва амалий 
асослари. Тошкент: ХТ «Розиқов О.Ж». 2007 й. 
4. 
Ю.В.Шумиловская Подготовка будущего учителя к работе с 
учащимися в условиях инклюзивного образования. 
 
Fan o’qituvchisi: Raximova xurshidaxon Sadikovna