Mavzu: Inson tanasining harakat dinamikasi

Tayanch sathining qarshilik ko'rsatish kuchi. Jism o'zi
inil',an sathga ma'lum bir kuch bilan ta'sir etadi. Sath ham,
navbatida, shu jismga ma'lum kuch bilan o'z ta'sirini
11 r rsatadi. Lekin bu kuchlar qarama-qarshi yo'nalgan bo'ladi.
Sathning o'zi bilan kontaktda bo'lgan va sathga ta'sir
< i.iyotgan jismga qarshilik ko'rsatishi sathning qarshilik
A o 'rsatish kuchi deb ataladi.
Ishqalanish kuchlari. Hayotda absolut tekis va silliq
vu/alarning o'zi yo'q. Odam harakat bajarayotganida uning
iauasi va sath orasida, albatta, ishqalanish paydo bo'ladi.
i Mam va sath orasidagi ishqalanish uch turga bo'linadi:
1. Sirg'anish-ishqalanish.
2. Tebranish-ishqalanish.
3. Aylanish-ishqalanish.
Sirg'anish-ishqalanish. Bir jism ikkinchi jismga nisbatan
h.nakatlanayotgan vaqtda u bilan doim bogiangan holda
i>1 >'ladi. Masalan, biron-bir yuzada yurib ketayotgan odam.
Tebranish-ishqalanish — bir-biriga ta'sir ko'rsatib,
luiakatlanayotgan jismlar deformatsiyaga uchraydi, shu
buisdan jism tebranuvchi harakatni bajaradi.
Mexanikada, mexanik kuchlarning ta'sir etish qonunlari,
bu kuchlarning kelib chiqishini e'tiborga olmagan holda
o'rganiladi. Biomexanikada esa bu kuchlarning kelib chiqishi
va organizmga qanday ta'sir ko'rsatishi, albatta, o'rganiladi.
Odamning harakat apparatiga ta'sir ko'rsatadigan
kuchlarning hammasi tashqi va ichki kuchlar sistemasiga
kiradi. Bu kuchlarni yengish uchun mushaklarning
kuchlanishi va harakat energiyasi sarflanadi. Tashqi
kuchlarning qarshilik ko'rsatish kuchi ikkiga — ishchi
qarshilik ko'rsatish va zararli qarshilik ko'rsatish kuchiga
bo'linadi. Odam tanasining harakatlari ichki va tashqi
kuchlarning birgalikdagi ta'siriga bog'Iiq. Muhitdan
keladigan ta'sirni ko'rsatuvchi tashqi kuchlar, odam
harakatlarining o'ziga xosligini ko'rsatadi. Bevosita odamning
o'zi boshqaradigan ichki kuchlar, odam harakatlarining
to'g'ri va moijallangan maqsadga erishishiga yordam beradi.
Bu kuchlar odam harakatlarini takomillashtirishga, sportda
ko'rsatgan natijalarini yanada mustahkamlashga olib
keladi.
Nafas olish biomexanikasiga, asosan, ko'krak qafasi
hajmining o'zgarib turishi — nafas olganda kengayishi,
nafas chiqarganda torayishi kiradi. Nafas olganda ko'krak
qafasi ichidagi bosim, uning kengayishi natijasida atmosfera
bosimiga qaraganda kamayadi. O'pkalar kengayadi va havo
bilan to'ladi. Ko'krak qafasining hajmi to'sh suyagi,
qovurg'alar va diafragmaning harakatlari natijasida kattalashadi.
Nafas olish mushaklari yordamida ta'minlanadi.
Nafas olish mushaklarining eng asosiysi diafragma
hisoblanadi.
Nafas chiqarish passiv holatda elastik kuchlar yordamida
yuzaga keladi. Bu kuchlarning asosiysi o'pkalar harakati
hisoblanadi. Jismoniy ish bajarayotgan vaqtda, nafas
chiqarish, qorin mushaklarining aktiv ishtirokida yuzaga
11 I.nil Nafas chiqarishda, qorin bo'shlig'idagi bosim
I. • I.II iladi, shu sababdan diafragma shishib gumbaz shakliga
kiuidi.
Nafas olish, asosan, uch xil bo'ladi: ko'krak qafasi
• IM ill, diafragma orqali va aralash nafas olish. Engratsional
iiiiliis olish — bu aralash nafas olishdir.