Mavzu: Insoniyatning madaniy yuksalishi va falsafiy tafakkur taraqqiyoti. Reja

Muxokama uchun savollar:

1. 
   Markaziy Osiyo uygonish davri falsafasidagi asosiy yunalishlarni kursating.
   
2. 
   Inson va uning borligi muammosi Farobiy, Beruniy, Ibn Sino falsafiy karashlarida qanday urinni egallaydi? Izoxlab bering.
   
3. 
   Ma’lumki XI asrda o’rta Osiyoda tasavvufning YAssaviya tarikati keng tarkaldi. YAssaviya tarikatining keng va tez shuxrat kozonishiga sabab nimada deb uylaysiz?
   
4. 
   Tasavvufiy goyalarning falsafiy jixatlari nimalardva kurinadi
   

Mavzuni bayoni. Mavzumizning boshida ta’kidlaganimizdek jaxon falsafiy tafakkur taraqqiyotiga barcha mamlakatlar, millatlar, elatlar uz xissalarini kushganliklarining isbotini qadimgi YUnoniston va Rimdagi falsafiy fikrlar kurashida kurishimiz mumkin. Evropada falsafaning mustakil fan sifatida shakllanishi eramizdan oldingi V1-V asrlarga to’g’ri keladi. Buning isbotini qadimgi YUnonistonda yirik savdo va madaniyat markazi bo’lib kelgan. Milet shaxri vakillari anikrogi Milet maktabi vakillari Fales (1624-5671) Anoksimandr (610-546) Anaksimen (588-525) larning ijodida kurishimiz mumkin. Bu mutafakkirlar dunyo to’g’risida, uning paydo bulishi, rivojlanishi va qanday xosil bulganligi to’g’risida uz davri darajasida fikr yuritadilar. Masalan, Fales xamma narsa suvdan paydo bulgan va suvga aylanadi desa, Anoksimandr dunyo noanik material - apeyronlardan tashkil topgan deydi. Anaksimen esa xamma narsaning ibtidosi xavodan deydi. CHunki xamma narsalarning yaralishida xavo ishtirok etadi deb karaydi. Umuman milet maktabining falsafiy karashlari qadimgi YUnonistonning keyingi davrlari uchun asosiy yunalish bo’lib xizmat kiladi. Keyingi davrlada Eley maktabi, Pifagorchilar maktablarining falsafiy karashlari rivojlanadi. Pifagor karashlarida olamning asosida rakamlar yotadi deb karydi. Eley maktabining yirik vakili Parmenid olam va uning yaralishi xaqidagi muammolar bilan shugullanadi. Uning fikricha olam iloxiydir.
GerAqlit (Bukrot)antik davrning yirik vakili bulgan. U podsho xonodoniga mansub bulsada, u podsholik shon shuxratdan vos kechgan. Falsafiy karashlarida olamning taraqqiyotdan iborat ekanligini, xech bir narsa tuxtab turmasligi muammolari bilan shugullanadi. Uning fikricha okib turgan suvga ikkimarta tushib bulmaydi deydi, chunki ikkinchi marta tushganda birinchi tushgan vakdagi suv bulmaydi demak olam taraqqiyotdan iborat. Taraqqiyot esa jamiyat, tabiatning ilgarilanma xarakatidir deydi.
Grek falsafasining yirik vakillaridan Platon bo’lib, uning falsafasining asosida goyalar to’g’risidagi ta’limot yotadi. Uningcha real dunyo goyaning in’ikosi bo’lib, goyalar goyasi to’g’risidagi ta’’limotni ildgari suradi. Va butun falsafiy sistemasi shu asosda rivojlantiriladi. SHuningdek u jamiyat to’g’risida, jamiyatni boshkaruv to’g’risida kator goyalarni ilgari suradiki bu uz davri uchun ixoyatda katta axamiyatga ega. Umuman ploton falsafasining asosida idealistik dunyoqarash yotadi. SHu davr mutafakkirlaridan xususan Platon idealizmiga uziga xos ravishda materialistik karashni ilgari surishga xarakat kilgan mutafakkir Arastu. Arastu komusiy bilim egasi bo’lib juda kup yunalishlar bilan shugullangan. Arastuning borliq to’g’risidagi ta’limotida oxir-okibatda shakllning birlamchiligi to’g’risidagi fikrni ilgari surib idealistik xulosa chikaradi. Arastu ayniksa axlok va mantik bobida xam kimmatli goyalarni ilgari surgan va u keyingi falsafiy tafakkur tarakkiytiga xam benixoya xizmat kilgan.