Mavzu: Interferometrlar. Ko`p nurli interferensiya

---

Mavzu: Interferometrlar. 
Ko`p nurli interferensiya. 
Bajardi: ____________________ 
Tekshirdi:___________________

---

Mavzu : Interferometrlar . Ko`p nurli interferensiya 
Interferometr (interferensiya va metr) — elektromagnit 
yoki akustik toʻlqinlar interferensiyasi hodisasiga asoslangan 
oʻlchash asbobi. I.ning ishi bitta nurning fazoda ikki (yoki 
koʻp) kogerent nurga parchalab, turli yoʻnalishda interferensiya 
koʻrinishlarini hosil qilishidan iborat. Optik I. keng tarqalgan. 
Bunga Maykelson I. misol boʻladi nurlar koʻzgu 3h va 32 
lardan kaytib toʻplanib obyektiv O ning fokal tekisligida 
interferensiyalanadi. Nurlar dastalarining yoʻlini baravarlash 
uchun (mas, 1 nur plastina Ya, dan ikki marta oʻtadi) nur 2 
yoʻliga plastina P2 oʻrnatiladi. 3, (yoki 32) ni ozgina 
siljitilganda interferensiya polosalar qarash maydonida sezilarli 
suriladi. Koʻzgu 3, (yoki 32) oʻrniga biror detal oʻrnatib, 
interferension tasvir boʻyicha detal sirtining sifati toʻgʻrisida 
mulohaza yuritish mumkin. Toʻlqin tabiatiga qarab, I. akustik 
va elektromagnit toʻlqinlar (optik va radioin-terferometrlar) 
uchun moslab yasaladi. Optik I. spektral chiziqlarning toʻlqin 
uzunligini, 
shaffof 
muhitlarning 
yorugʻlik 
sindirish 
koʻrsatkichini, 
yulduzlarning 
burchak 
oʻlchamlarini, 
masofalarning mutlaq va nisbiy qiymatini katta aniqlikda 
oʻlchash uchun ishlatiladi. I. sanoatda optik tizim va 
qismlarning sifatini tekshirish hamda optik detallarning sir-tini 

---

kuzatish uchun qoʻllaniladi. Me-tallurgiyada esa metall 
sirtlarining tekisligini tekshirishda, shaxtalardagi metan va 
karbonat angidrid konsentratsiyasini aniqlashda ham I.dan 
foydalaniladi.
Bular turli xil usullar bilan turli xil astronomik 
o'lchovlar uchun elektromagnit nurlanishning interferentsiya 
fenomenidan foydalanadigan optik yoki radio astronomik 
qurilmalardir. 
Optik ham, radial ham interferometriya usullaridan biri, 
bu yulduz manbaini kirish signallarida uzilishlar bo'lishi uchun 
bir-biridan uzoqda joylashgan ikkita teleskop bilan (yoki ikkita 
radio teleskopi bilan) kuzatishdan iborat. Ushbu hisobdan, 
qabul qilingan signallarni elektron ravishda ishlab chiqish 
orqali yulduzning aniq holati va burchak diametriga erishish 
mumkin, yoki juft yulduz bo'lsa, uning burchak ajratish 
qiymatiga erishish mumkin. 
Eng 
zamonaviy 
optik 
interferometrlardan 
biri 
Avstraliyadagi Narrabi rasadxonasida, Sidneydan 400 km 
shimoli-sharqda joylashgan bo'lib, diametri 6,5 metrli ikkita 
reflektordan iborat bo'lib, ularning har biri 251 ta kichik 
reflektor elementlaridan iborat. bir-biridan 200 metrgacha 
bo'lgan masofada joylashgan. 

---

Radio teleskoplari holatida, bir necha yillar davomida 
juda katta poydevordagi interferometriya takomillashgan, bu 
bir-biridan minglab kilometr masofada joylashgan katta 
parabolik antennalarni birlashtirgan. Shu tarzda ulangan 
asboblarning echim kuchi diametri bazal uzunligiga teng 
bo'lgan yagona va ulkan antennaning kuchiga teng. 
Laboratoriyada ishlatiladigan interferometrlar undan 
ikkita mantiqiy virtual manbani olish uchun yagona haqiqiy 
manbadan foydalanadilar. Interferometrlar virtual manbalarni 
ishlab chiqarish usuliga ko'ra ikki guruhga bo'linadi: to'lqinli 
oqim va amplituda bo'linishi. 
Birinchi holda, birlamchi to'lqin ekranining qismlari 
to'g'ridan-to'g'ri virtual ikkilamchi manbalar sifatida yoki 
boshqa optik qurilmalar bilan birgalikda ishlatiladi. 
Ikkinchi holda, birlamchi nur ikkinchi va ikkinchi 
darajali 
nurlarga 
bo'linadi, 
ular 
bir-biriga 
qayta 
va 
aralashmasdan oldin turli yo'llar bo'ylab harakatlanadi. 
Astronomiyada eng katta yulduzlarning diametrini 
o'lchash, tushish burchagidagi kichik farqlarni aniqlash va shu 
bilan 
ularning 
yorqinlik 
farqlarini 
kuzatish 
uchun 
interferometrlar astronomiyada qo'llaniladi. 

---