Mavzu: Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati. Reja

4.Investitsiya jarayonida kapital qurilishni tashkil etish va boshqarish

Kapital kurilish ishlab chikarish va noishlab chikarish tarmoklarining asosiy fondlarini yaratuvchi va shakllantiruvchi tarmok xisoblanadi. Kapital kurilish mazkur fondlarni tayyorlashda sarf kilinadigan mexnat, moliyaviy va material xarajatlarni uz ichiga oladi.

Iktisodiy nuktai nazardan kapital kuyilma va kapital kurilish farkini aniklab olish zarur.
Kapital kurilish bu xalk xujaligining aloxida bir tarmogi bulib, uning tayyor maxsuloti bulib asosiy fondlar xisoblanadi. Jamiyatning moddiy texnik-bazasini yaratishing asosiy yunalishlari - yangi korxonalarni kurish, yaratish bilan birgalikda ishlab turgan korxonalarni rekonstruktsiya kilish va texnik jixatdan kayta kurollantirish chora-tadbirlariga bevosita bolik. Boshkacha kilib ayytganda, davlat investitsiya siyosati nafakat yangi ob’ektlarni vujudga keltirishi, balki mavjud korxonalarni texnik va texnologik jixatdan yangilashga karatilishi lozim.
Kapital kuyilma bu yangi korxonalarni barpo etish, mavjud ishlab chikarish va noishlab chikarish ob’ektlarini texnik jixatdan kayta kurollantirish bilan boglik bulgan moliyaviy, iktisodiy, moddiy va mexnat xarajatlari yigindisiga aytiladi. Kapital kuyilmalar iktisodiy jixatdan kapital investitsiyalarni anglatadi, ular deyarli bir mazmunni bildiradi. Ular maxsulot ishlab chikarish va xizmatlar kursatish soxasida kiritiladigan investitsiyalarni – kuyilmalarni – xarajatlar majmuasini anglatadi. SHu urinda kapital kuyilma yoki kapital investitsiyalarning real investitsiyalardan farklab olish zarur. Real investitsiyalar fizik ob’ektlarga kiritiladigan investitsiyalar majmuasini bildirib, ular nafakat maxsulot ishlab chikarish yoki xizmatlar kursatish ob’etlariga kiritiladigan investitsiyalvarni anglatadi, balki boshka turdagi noishlab chikarish ob’etlariga va tijorat maksadlari kuzlanmaydigan soxalarga, xususan ijtimoiy samara olib keluvchi soxalarga xam kiritiladigan investitsiyalardan iborat buladi. Real kapital kuyilmalar esa fakat ishlab chikarish fondlarini takror ishlab chikarish bilan boglik xarajatlarni uz ichiga oladi.
Kapital kuyilmalarning tarkibiy tuzilishi kuyidagilardan iborat:
1) Kapital kuyilmalarning tarmok tuzilishi, ya’ni jamiyat mikyosida kapital kuyilmalarning tarmoklar buyicha sarflangan kiymatini anglatadi;
2) Kapital kuyilmalarning texnologik tuzilishi, ya’ni asosiy fondlarning aktiv elementlari va passiv elementlariga sarflangan xarajatlar nisbatini anglatadi. Aktiv elementlar deganda, uz kiymatini bevosita maxsulot yoki xizmatlar tannarxiga utkazuvchi, bevosita amortizatsiyalanuvchi elementlar va ob’ektlar tushuniladi, bularga texnologik uskunalar, mashina va kurilmalar kiymati misol buladi. Passiv elementlar esa uz kiymatini tannarx tarkibiga bilvosita kiritib boruvchi ob’ektlar va vositalar kiymatini anglatadi. Ularga bino-imoratlar, mebelь, ofis jixozlari, kompьyuter texnikasi va moddiy va nomoddiy ob’ektlar misol bula oladi;
3) Kapital kuyilmalarning takror ishlab chikarish tuzilishi, ya’ni mavjud ob’ektlarni kayta tiklash va texnik jixatdan kayta kurollantirish, yangi ob’ektlarni barpo etish va xarakatdagi korxonalarni kengaytirish buyicha kilingan xarajatlarning nisbatiga aytiladi.
Kapital kuyilmalar kiymati davlat, korporativ va xususiy investitsiyalarni rejalashtirish jarayonida kullaniladi, ular asosida investitsion faoliyat prognozlashtiriladi. Yillik uzlashtirilish zarar bulgan kapital kuyilmalar xajmi Davlat investitsiya dasturida kursatib utiladi. Kapital kuyilmalar xajmi Dastur tarkibidagi dastlabki xujjat Prognozda aks ettiriladi. Kapital kuyilmalar xajmi Uzbekiston Respublikasi Iktisodiyot vazirligi tomonidan belgilanadi, kuyilmalar kiymatini aniklashda Moliya vazirligi va Markaziy bank xam ishtirok etadi.