Mavzu: Ionlashtiruvchi nurlanish va uning xossalari. Dozimetriya. Dozi va o’lchov birliklari. Dozimetrik qurilmalar. Reja

Nurlanish dozasi (D_n) - bu nurlanish vaqti davomida modda og‘irlik birligiga (m) nisbatan yutilgan radioaktiv nurlanish energiyasi (W_n) bilan tavsiflanuvchi kattalik (yutilgan doza) hisoblanadi.
;
Nurlanish dozasi joul/kg, shuningdek, Grey (Gr) yoki Rad (Rad-Radiation absorbed dose) o‘lchov birligida o‘lchanadi (1 rad-10^-2 Gr).
Demak, nurlanish dozasi yoki yutilgan doza (D) - berilgan hajmda modda og‘irlik miqdoriga (Δm) bo‘lib chiqilgan, ma’lum bir aniq elementar hajmda moddani nurlantirish uchun berilgan o‘rtacha energiya qiymatini (W_n yoki ΔE) ifodalaydi: D=ΔE/Δm;
Xalqaro o‘lchov birliklari tizimida yutilgan doza qiymati o‘lchov birligi Grey (Gr) hisoblanadi: 1Gr=1J/kg;
Shuningdek, yutilgan dozani o‘lchashda Xalqaro o‘lchov birliklari tizimidan tashqari o‘lchov birligi sifatida Rad ishlatiladi: 1Rad =0,01Gr.
Ekspotzision doza. Yutilgan nurlanish dozasini bevosita aniqlash qiyin masala hisoblanadi, shu sababli ekspozitsion doza o‘lchov birligidan ham foydalaniladi.
Ekspotzision doza. (X) - bu nurlanish yutiluvchi biologik obyekt yaqinida joylashgan havo muhitining 1 kg quruq massasiga nisbatan hosil bo‘lgan ion zaryadlari miqdoriga teng qiymat hisoblanadi:
;
Ekspozitsion dozaning o‘lchov birligi Kulon/kilogramm (kl/kg) yoki Rentgen (R) bilan ifodalanadi (1 Kl/kg). Ekspozitsion doza dozimetr asbobi yordamida o‘lchanadi va olingan natijalar bo‘yicha, biologik obyekt tomonidan yutilgan nurlanish dozasi hisoblanadi: D_n=f·X;
Bu yerda: f-radioaktiv nurlanishni yutuvchi biologik to‘qima turiga bog‘liq oeffitsiyent bo‘lib, yumshoq to‘qimalar uchun ~1 ga teng hisoblanadi. Ushbu formuladan faqat, har ikkala nurlanish dozasi qiymatlari rad va Rentgen birliklarida o‘lchangan holatda foydalanish mumkin.
Demak, ekspozitsion doza (X) - ma’lum bir nurlantirish vaqti davomida obyektga tushuvchi nurlanish energiyasi miqdorini ifodalaydi: X=Δa/Δm;
Bu yerda: Да- kichik hajmdagi havo muhitida foton ta’sirida yuzaga keJgan barcha ikkilamchi elektronlar tormozlanishi natijasida hosil bo’lgan, bir xil ishorali ionlaming to‘liq zaryadi; Δm - berilgan hajmdagi havoning og'irlik qiymatini ifodaydi.
Ekspozitsion doza qiymati Xalqaro o‘lchov birliklari tizimida Kl/kg da ifodalanadi, shuningdek, Xalqaro o’lchov birliklari tizimidan tashqari o’lchov birligi sifatida Rentgen (R) ishlatiladi: 1 Rentgen=2,58·10^-4 Kl/kg.