Mavzu: Ionlashtiruvchi nurlanish va uning xossalari. Dozimetriya. Dozi va o’lchov birliklari. Dozimetrik qurilmalar. Reja

Biologik (ekvivalenf) doza.
Turli xil radioaktiv nurlanishning biologik ta’sirini tavsiflash uchun, biologik ekvivalenf) doza (tf) tushunchasi kiritilgan. Biologik (ekvivalenf) doza (H) quyidagi formula yordamida hisoblanadi: H=k·D _yttlilish.
Bu yerda: k - radioaktiv nurlanish turiga bog’liq bo‘lgan, sifat koeffifsiyenti bo‘lib, γ-nurlanish va rentgen nurlanish uchun 1 ga teng, α-zarrachalar uchun ~20 ga teng hisoblanadi.
Ekvivalenf doza - nurlanish sifat omilini hisobga olgan holda, biologik organ yoki to‘qimada yutilgan doza o‘rtacha qiymatini ifodalaydi, ya’ni nurlanishning biologik ta’sir effektini belgilab beradi. Bunda nurlanishning sifat omili yoki sifat koeffifsiyenti berilgan nurlanish turining γ-nurlanishga nisbatan solishtirilganda, xavflilik darajasini ifodalaydi, ya’ni bu koeffitsiyent qiymati qanchalik katta bo‘lsa, demak qarab chiqilayotgan nurlanish turi biologik ta’siriga ko‘ra shunchalik yuqori darajada xavfli hisoblanadi:
• Fotonlar (y-nurlanish va rentgen nurlanishida) - 1;
• 10 - 100 keVqiymatdagi neytronlar uchun - 10;
• 100 ke V-2 Me V qiymatdagi neytronlar uchun - 20;
• 5-10 Mev qiymatdagi protonlar uchun - 10.
Xalqaro o'lchov birliklari tizimida ekvivalent doza qiymati o‘lchov birligi Zivert (Zv) hisoblanadi. Shuningdek, ekvivalent dozani o‘lchashda Xalqaro o’lchov birliklari tizimidan tashqari o‘lchov birligi sifatida Веr (В) ishlatiladi: 1Ber=0,01 Zv. Hozirgi vaqtda ishlab chiqariluvchi barcha turdagi dozimetrlar Zv o‘lchov birligi shkalasi bo‘yicha belgilanadi. Zivert (Zv) o‘lchov birligi Shvetsiyalik fizik olim - Rolf Zivert sharafiga qabul qilingan.
Xavfsiz doza quvvati (radioaktiv fon). Radioaktiv nurlanishdan tashqari, biologik obyektning qancha vaqt davomida nurlanish ta’sirida bo‘lganligi ham muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Shu sababli, nurlanish dozasining nurlanish vaqtiga nisbatini ifodalovchi - doza quvvati tushunchasi kiritilgan. Mos ravishda, yutilish dozasi, ekspozitson doza va biologik doza quvvat quyidagi tenglamalar orqali ifodalanadi: