Mavzu: iqtisodiy o'sishning mohiyati, asosiy tavsifnomasi va modeli

∆Ys= ∆K α , ∆K investitsiyalar hisobiga ta’minlanganligi uchun 
tengikni: 
∆Ys= I α deb yozish mumkin. , bunda,α – kapital quyilmalar( 
investitsiyalar)ning chegaraviy unumdorligi. Agar bir yilda yalpi 
ishlab chiqarishni 1 mlrd. so’mga oshirish uchun 4 mlrd so’m 
investitsiya talab etilsa α =0,25 bo’ladi. 
α=∆Ys / I bir so’mlik investitsiya hisobiga yaratilgan yangi 
mahsulot miqdorini ko’rsatadi. 
2. Talab tenglamasi quyidagi ko’rinishga ega 
∆Yd= ∆I ( 1/ μ) , bu yerda 1/ μ – xarajatlar mulьtiplikatori, 
μ–jamg’arishga chegaralangan moyillik. 
Bu tenglama milliy daromad ∆Yd, yoki yalpi talab qo’shimcha 
investitsiyalarning multiplikativ ko’payishiga teng miqdorda 
o’sishini ko’rsatadi. Ishlab chiqarish to’plangan jami kapital bilan 
ta’minlanishi, milliy daromad esa qo’shimcha investitsiyalarning 
multiplikativ ta’siri ostida ko’payishi sababli taklif tenglamasida 

---

jami investitsiyalar, talab tenglamasida esa qo’shimcha 
investitsiyalargina ko’rib chiqiladi. 
Daromadlar va ishlab chiqarish quvvatlarining qo’shimcha o’sish 
sur’atlari tengligi tenglamasi:D I ( 1/ μ) = I α 
Bu tenglamani yechib suyidagi natijani olamiz: 
∆I / I = μ α 
(∆I / I ) – investitsiyalarning yillik o’sish sur’ati bo’lib, ishlab 
chiqarish quvvatlarini oshirish yordamida to’liq bandlilikni 
ta’minlab turish uchun 
(μ α) miqdorga teng bo’lishi kerak. Bundan xulosa shuki 
investitsiyalarning 
mutanosib 
o’sish 
sur’atijamg’arishga 
chegaralangan moyillik va investitsiyalarning unumdorligi ( 
kapital qaytimi) darajalarining hosilasi ekan. 
Agar μ = 0,2 α=0,4 bo’lsa ∆I / I = 0,2* 0,.4 =0,08 yoki 8 % 
Demakinvestitsiyalarning o’sish sur’ati 8% bo’lishi talab etiladi. 
E. Domar moddelidan kelib chiqadigan umumiy xulosa shuki 
iqtisodiy o’sishni ta’minlash uchun investitsiyalar hajmini 
oshirish, bu uchun esa jamg’arish normasi hamda fan texnika 
taraqqiyoti orqali kapitalning samaradorligini oshirish zarur. 

---

Agar Ye. Domar o’z modelida investitsiyalarni ekzogen tarzda 
berilgan miqdor ded olgan bo’lsa R.F. Xarrodning 1939-yilda 
ishlab chiqilgan iqtisodiy o’sish modeliga akselerator printsipi va 
tadbirkorlarning kutishiga asoslangan endogen funktsiyasi ham 
kiritildi. Akselerator printsipiga ko’ra nafaqat investitsiyalar 
ishlab chiqarishning o’sishini keltirib chiqaradi, balki ishlab 
chiqarish va daromadlarningning o’sgan hajmi ham investitsiya 
jarayonlarining jadallashishiga olib keladi. 
R.Xarrod o’z modeliga uch tenglamani kiritadi: 
1) kafolatlangano’sish surti tenglamasi; 
2) haqiqiy o’sish sur’ati tenglamasi; 
3) tabiiy o’sish sur’ati tenglamasi. 
4) R Xarrod modelida haqiqiy o’sish sur’ati ishchi kuchining 
o’sish sur’ati va capital unumdorligining o’sish sur’ati bilan 
belgilanadi. 
5) G c = s , bu yerda 
6) G - YaIMning haqiqiy qo’shimcha o’sish sur’ati; Δ Y/ Y; 
7) c- ishlab chiqarishning kapital talabchanligi koeffitsenti, I / 
Δ Y ; 
8) s– Milliy daromaddagi jamg’arish hajmi yoki jamg’arishga 
o’rtacha moyillik, S / Y; 

---

9) Tadbirkorlar dinamik muvozanat ta’minlangan o’sish sur’ati 
bo’lgan kafolatlangan (prognoz qilingan) o’sish sur’atiga 
asoslanib o’z investitsiya rejalarini tuzadilar. Kafolatlangan 
o’sish sur’ati jamg’arishga o’rtacha moyillik darajasini 
akseleratorga nisbati sifatida aniqlanadi: 
10)