Mavzu: Ishlab chiqarish korxonalarida marketingni yo’lga qo’yish Kirish

3. Ishlab chiqarish vositalari bilan savdo qilishda reklama faoliyati va uning ahamiyati
Reklama faoliyatining mohiyati kimnidir yoki nimanidir keng targ`ib qilish, aholi keng qatlamlarining e`tiborini muayyan shaxs, hodisa, voqea yoki qandaydir moddiy yohud ma`naviy qimmatdorga jalb etishdan iboratdir.
Ishlab chiqarish vositalari bozoriga nisbatan reklama deyilganda qandaydir mavjud tovar yoki ko`rsatiladigan xizmatga xaridorlar e`tiborini tortish bilan bog`liq ayni yuqorida ta`kidlagandek tadbirlar tushuniladi. “Reklama” so`zi lotincha bo`lib, o`zbekchada aynan “baqirmoq” ma`nosini bildiradi. Lekin, agar hozirgi bozor munosabatlariga tadbiqan olinadigan bo`lsa, reklama faoliyati faqat shovqin-suron ko`tarish bilan samarali bo`lib qolmay, xatto, eng zamonaviy tovushni kuchaytiruvchi vositalar ishga solinganda ham. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar tajribasidan ma`lum bo`lishicha, reklama chuqur o`ylangan, ilmiy asoslangan qarorlar va xatto, zargarona harakatlarni talab etuvchi, muvaffaqiyatli biznesning muhim tarkibiy qismidir.
Avvalo, reklama, lo`nda, badiy ifodaga ega va emotsional shaklda berilgan axborot tashuvchi, bundan tashqari u taklif etilayotgan tovar va xizmat haqida alohida jozibali ma`lumotlarni xaridorlar ongi va e`tiboriga yekazadi. Shu bilan birga, aytish lozimki, agar har qanday reklama axborot bo`lsa-da, har qanday axborot ham reklama bo`la olmaydi. Reklama, bir tomondan, tayinli xaridorlarga xarid qilish uchun va qilgan xarididan foydalanishi uchun zarur ma`lumotlarni yetkazadi, ikkinchidan esa, reklama o`zining ishontira olishligi, jalb qila olishligi va ishonch tug`dira olishligi, bilan kishilarga ma`lum emotsional va ruhiy ta`sir o`kazadi. Mana shundan bo`lsa kerak, odamlar orasida reklama bir vaqtning o`zida ham biznes, ham san`at degan fikr yuradi.
Ma`muriy – buyruqbozlik va taqsimot iqtisodiyoti sharoitida iste`molchilarga u yoki bu tovarni, u yoki bu xizmatni anglashga ishontirish muammosi amalda bo`lmagan. Cheklangan taklif, ko`pincha tovar va ko`rsatiladigan xizmatlar kuchli taqchilligining mavjudligi ishlab chiqarilayotgan buyumlarni sotish uchun hech bir “bosh qotirish”ga hojat qoldirmagan, reklamani-ku, umuman zaruriyati bo`lmagan. Ammo, vaqt o`zgaryapti, bozor o`zgaryapti, bularni barchasi ishlab chiqarishlar va iste`molchilarni reklamaga boshqacha nazar bilan qarashga majbur etmoqda, unga qiziqish kun sayin kuchaymoqda.
Ko`pgina zamonaviy mualliflar reklamaga marketing nuqtai nazaridan aniq tavsif bermoqdalar, bu tushunarli hol. Masalan, Amerika Marketing Assotsiatsiyasi reklama deganda – g`oyalar, tovar va xizmat ko`rsatishni aniq belgilangan buyurtmachi tomonidan haq to`laniladigan ko`z-ko`z qilishi, xarakatlanishning istalgan shakli.
U tayinli xaridorlar e`tiborini reklama qilishni obyektga jalb etadi, bunda eng samarali usul va yo`llardan foydalaniladi, bozordagi aniq vaziyatni hisobga oladi. Mazkur tarif reklama va bozor, uni sotuvchilari va xodimlari orasidagi jips aloqani, shuningdek tovar va xizmatlar orasidagi raqobatni ta`kidlab ko`rsatadi.
Foydalanilayotgan texnikaviy vositalarga ko`ra reklamaning quyidagi turlari farqlanadi:

• 
  vitrina – ko`rgazma;
  
• 
  matbuotdagi reklama;
  
• 
  audio-video;
  
• 
  radio va televideniye v boshqalar.
  

Shuni ta`kidlash joizki, bozorning tovarlar va ko`rsatiladigan xizmat turlari bilan to`lib borishi, bunga muvofiq raqobatning kuchayishi, reklamaga ketadigan sarflarni so`zsiz oshirib yuboradi. Masalan, AQShning reklamaga yillik sarfi 80 mlrd.ga yaqin dollarni tashkil etadi. Bu mablag` jon boshiga taqsimlanganda 450 dollardan to`g`ri keladi. Shu bilan birga shuni unitmaslik lozimki, mazkur reklama biznesi rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakalarda, ya`ni reklama biznesi borasida dastlabki qadamlarni qo`yayotgan respublikalarda reklamaning ommaviy vositalari daromadning muhim manbaiga aylanmoqda. Ayniqsa, bu televideniyega taalluqli, unda bir daqiqa reklama o`n minglab dollor keltirmoqda.
Tovar ishlab chiqarishni tashkil qilish. Keng tovar nomenklaturasi va yoki tovarlarning xilma-xilligi bo'lgan firmalar tovar yoki tovar markasi ishlab chiqarish uchun tashkilotdan foydalanadilar. Tovar ishlab chiqarishni tashkil qilish funktsional tashkilot o'rnini bosmaydi, ammo boshqaruvning boshqa darajasidir. Barcha tovar ishlab chiqarishni tovar nomenklaturasi bo'yicha menejer boshqaradi, unga tovarlar guruhlari uchun bir nechta menejerlar bo'ysunadi, ular o'z navbatida tovarlar bo'yicha menejerlarga bo'ysunadilar, ularning har biri o'ziga xos tovarlarni ishlab chiqarish uchun javobgar. Har bir mahsulot menejeri mustaqil ravishda o'z ishlab chiqarish rejalarini ishlab chiqadi, ularning bajarilishini nazorat qiladi, natijalarni kuzatadi va kerak bo'lganda ushbu rejalarni qayta ko'rib chiqadi.
Kompaniya barcha marketing ishlarini, shu jumladan rejalashtirishni o'z zimmasiga olishga qodir bo'lgan marketing xizmatining tuzilishini ishlab chiqishi kerak. Agar kompaniya juda kichik bo'lsa, barcha marketing majburiyatlari bitta kishiga topshirilishi mumkin. Unga marketing tadqiqotlari, marketing, reklama, mijozlarga xizmat ko'rsatish va boshqalar ishonib topshiriladi. ushbu shaxs savdo menejeri, marketing menejeri yoki marketing bo'yicha menejer deb atash mumkin. Agar kompaniya katta bo'lsa, unda odatda bir nechta marketing mutaxassislari ishlaydi.
Marketing byudjeti - daromadlar, xarajatlar va foydaning taxmin qilingan qiymatlarini aks ettiradigan marketing rejasining bo'limi. Xarajatlar ishlab chiqarish, taqsimlash va marketing xarajatlarining yig'indisi sifatida aniqlanadi, ushbu byudjetda uning xarajatlari batafsil ko'rsatilgan.


Xulosa
Marketing rahbarlari o'zlarining iste'molchilar guruhlarini yaxshi bilishlari kerak. Marketing modellari menejerlarni iste'molchilarga yaqinlashtiradi; korxona boshqaruv bo'linmalarining e'tibori ikkinchisiga qaratiladi. Bozorning ma'lum bir yo'nalishi marketologi bir vaqtning o'zida individual tovarlarni (liniyalar, brendlar) boshqarishni bilishi lozim, bu tegishli iste'molchilar guruhlari ehtiyojlari kontekstida faoliyatni muvofiqlashtirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi, shu jumladan qo'shma marketing faoliyati - aloqa, savdoni rag'batlantirish kabi faoliyatlarni ham o'zi bilan birga olg'a suradi.
Marketingni boshqarishning bozor modeli turli iste'molchilar guruhlari (bozor segmentlari) xatti-harakatlariga e'tiborni qaratishi kerak. Segment mezoni sifatida iste'molchilarning turi, hududiy joylashuvi, daromadi, yoshi va boshqalar bo'lishi mumkin.Masalan, ko'pgina bozorlarda bir vaqtning o'zida iste'molchilarning ikkita guruhi (turi) - tashkilotlar va uy xo'jaliklari mavjudligi yaxshi ma'lum. Ular turli xil iste'molchilar, turli marketing yondashuvlarini talab qiladi. Aynan turli segmentlarning bozor xatti-harakatlarida muhim xususiyatlarning mavjudligi marketingni boshqarishning bozor (segment) modelidan foydalanishning maqsadga muvofiqligini belgilaydi.
Shunday qilib, korxonalarda marketing faoliyatini tashkil etishning asosiy, eng keng tarqalgan usullarini (modellarini) tahlil qilib, shuni ta'kidlaymizki, har bir alohida kompaniya "o'z dunyosi", "to'g'ri" ("eng moslashtirilgan") marketing boshqaruvi bo'yicha o'z qarashlari, shuning uchun umumiy sxemalar ma'lum xususiyatlarni, mahalliy boshqaruv lazzatini oladi.


Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Котлер Филипп. Основы марке тинга. Краткий курс.: Пер. сангл. -М.: Издательский дом. «Вильямс», 2008. -656 с.
   
2. 
   Розова Н.К. Маркетинг. СПб.: Питер.-2008. -182 с.
   
3. 
   Qosimova M.S., Ergashxo‘jaeva Sh.J. Marketing. T.: TDIU, 2004.
   
4. 
   www.4P.ru
   
5. 
   www.arxiv.uz