Мавзу: И=тисодиёт фалсафаси

ЫЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЫРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
Мирзо Улуғбек номидаги
Ўзбекистон Миллий Университети
Хамидов Вохид Собирович


Фалсафа фанидан
Баёнати


Мавзу: И=тисодиёт фалсафаси.

Тошкент – 2005 й

И=тисодиёт фалсафаси.
Иқтисодиёт фалсафаси ҳозирги замон донолик илмининг муҳим бир соҳаси бўлиб, амалий фалсафанинг таркибий қисми хисобланади.Фалсафани назарий ва амалий сохага ажратиш юнон файласуфи Аристотелдан бошланади. Форобий ва Ибн Си-нолар амалий ва назарий фалсафага жуда катта эътибор берганлар. Фалсафанинг сиёсий, иқтисодий ва маънавий ҳаётдаги ўрнини кўрсатиб беради. Жаҳон фанида Форобий хақли равишда иқтисодиёт ва сиёсат фалсафасининг асосчиси деб тан олинади. Гегель ҳам фанни фалсафа, тарих, хуқуқ, санъат, ахлоқ, фалсафа тарихи, мантиққа бўлиб, ҳар бир соханинг фалсафий муаммоларини кўрсатган эди. Ҳозирги даврда билимлар тизимининг турли соҳалари билан шуғулланувчи фалсафий йўналишлар мавжуд. Булар фан фалсафаси, тарих, социал, иқтисодиёт, сиёсат, техника, санъат, ҳуқуқ фалсафаси ва шу кабилардир. Бундай соҳалар фалсафанинг умумий ғояларининг реал ҳаёт билан алоқасини таъминлаб, унинг инсон амалий фаолиятидаги аҳамиятини кўрсатиб беради. Фалсафа умумий тушунча — лардан конкрет ҳаётий муаммоларни ҳал қилишга ўтади. Одамлар фаолиятини маълум мақсадларни амалга оширишга йўналтиради. Европа фан — техникасининг ривожланиши, шу асосида индустриал жамиятнинг вужудга келишида фалса — фадаги рационал метод асосий ролъ ўйнаганини биламиз. Бугунги кунда информацион жамиятнинг вужудга келишида Лристотель майдонга ташлаган, мантиқан ал Хоразмий иш — лаб чиққан, кейинроқ унинг ватандошлари Форобий ва Ибн Синолар томонидан ривожлантирилган алгоритмни техни — кага татбиқ қилиш (албатта ғарб мантиқшуносларининг му — носиб ҳиссасини эътироф этган ҳолда) муҳим роль ўйнага — нини ўйлаб кўрайлик. Бутунги кунда информацион жамият мавжуд экан, унинг иқтисодий, сиесий, маънавий моделини кўрсатиб беришда фалгафий тафаккурнинг иштироки юк — сакдир. Биз бунда иқтисодиет фалсафаси нима, у жамиятни тахлил қилишда, ижтимоий ҳаетнинг ривожланишида к,андай ўрин чугади, каби саволларга жавоб беришга ҳаракат қиламиз.
Тўғри, бугунги кунда фан соҳаси шунчаллк мураккаб — лаишб, дифференциялашиб кетдики, у билан шуьулланиб, чуқурроқ ўрганиш учун алоҳида одамнинг умри етмайди. Аксинча, инсон жуда катта имкониятларга эга бўлишига қарамай, умр бўци ҳаракат қилса хам хаммасини реаллаштириб улгурмайди. Упи реаллаштирадиган муҳит ҳам бор, тўсиқ бўладиган, таҳдид соладиган омиллар ҳам бор Бундай жараёнларни юртбоштимиз ўз асарларида атрофлича ёритган.
Иқтисодиетни файласуф нигохидан ўтказиш инсоннинг табиат билан муносабатда бўлишининг қандай мақбул методологияси бор, ингон унга муносабатда бўлишда, ахлоқий, эстетик, диний, фалсафий қарашларини намоен қилиш асосида бородими еки фақат табиатни ўзига бўйсиндириш асосида борадими? Инсон иқтисодий муносабатлари жараенида табиатни сунъийлаштириб боради. Уни ўз эҳтиежига мослаштиради. Бироқ, биз яратган сунъий табиат табиатга қарама —қарши, унинг табийлигини ўзгартирадими ёки у билан мувозанатда бўладими, деган саволга жавоб беради.