Maвзу: Жамият ва тарих фалсафаси. Қадриятлар

ХОРАЗМИЙ

---

Абу Наср Форобий (873-959)

«Мадина ал-фозила» таълимотида
У фозил жамият тўғрисидаги таълимотида 
юксак ғоялар, адолатли ижтимоий 
муносабатлар қарор топган даврда вужудга 
келадиган маънавий-ахлоқий қадриятларнинг 
умумий тизимини изоҳлаб берган. 
Форобий инсон, жамият ва илм-фан 
қадриятларини фалсафий билимларнинг 
асосий мавзуларидан бири сифатида қарай 
олган дастлабки Шарқ файласуфларидан 
биридир.

---

Абу Райҳон Беруний (973-1048)

Унинг фикрича, маънавий қадриятларнинг вужудга 
келиши ижтимоий муносабатлар, кишиларнинг яшаш 
тарзи, моддий эҳтиёжлари, қизиқишлари, 
манфаатлари, талаблари ва мақсадлари билан узвий 
боғланган. Масалан, кишилар ўртасидаги ҳамкорлик 
одамларнинг бирлашиш эҳтиёжлари кўплиги, ҳимоя 
қилиш қуроллари камлиги ва душманлардан ўзини 
ҳимоя қилиш зарурати туфайли вужудга келган. 
Беруний ҳунар, савдо-сотиқ, мамлакатлараро 
маданий-илмий алоқаларни кучайтириш, ижтимоий 
ҳаётда илм-фанни ривожлантириш, унинг ролини 
оширишнинг тарафдори эди. 

---

Абу Али Ибн Синонинг (980-1037)

афсуски, уларнинг кўпчилиги (масалан, 
«Адолат» номли фалсафий энциклопедияси, 
«Шарқ фалсафаси», «Яхши иш ва гуноҳ» 
асарлари) бизгача етиб келмаган. Қадриятлар 
муаммоси «Донишнома», «Соломон ва Ибсол» 
каби бизгача етиб келган асарларида ҳам ўз 
ифодасини топган. Унинг назарида ўз 
ибтидосини Аллоҳдан олган борлиқ ва табиат 
инсонни ўраб турувчи абадий макондир. Шу 
жиҳатдан унинг қадри беқиёс, инсон эса 
ҳамма бойликларни табиатдан олади, ундан 
ўзига даво топади

---


Умумбашарий қадриятлар -Улуғбекнинг 
фикрлари.
У ўз атрофига Қозизода Румий, Али Қушчи каби 
мутафаккирларни тўплади, улар билан бирга 
умумбашарий қадриятлар, коинот сирлари, 
унда рўй бераётган жараёнларнинг 
аҳамиятини ўрганиш борасида ўз 
замонасидан илгарилаб кетди. 
Сирасини айтганда, улар нафақат умумбашарий 
қадриятларни тадқиқ этдилар, балки илм-
маърифат, ҳақиқат, зиёлилик, фозиллик каби 
умуминсоний қадриятларнинг турли 
хусусиятларини изоҳлаб бердилар. 

---

Алишер Навоий (1441-1501)

Навоийнинг одил жамият тўғрисидаги 
қарашларида умумижтимоий қадриятлар 
тизими, комил инсон таълимотида эса энг 
етук инсон қиёфасига хос шахсий қадриятлар 
тизими таърифланган. Бунда икки 
қадриятлар тизимининг алоқадорлиги яққол 
кўриниб туради. Мутафаккирнинг маънавий 
қадриятлар тўғрисидаги ғоялари бугунги 
мустақиллик шароитида катта аҳамият касб 
этмоқда.

---