Mavzu: jismoniy tarbiya bo’yicha sport ishlarini tashkil etish uslubiyati kirish

2.2. BOShQARIShNING DAVLAT IDORALARI
O 'zbekiston Respulikasi Konst it utsiyasida (asosiy qonun) ko'rsatilishcha Respublika Oliy Majlisi qonun chiqaruvchi organ hisoblanadi. Shu bilan birga davlatni idora qiluvchi organlarni tuzadi va tasdiqlaydi. Davlatni idora etish Prezident tomonidan olib boriladi.
Bu jarayonlar jismoniy tarbiya va sport ishiariga raharlik qilish, tegishli shart-sharoitlar hamda imkoniyatlar yaratib berishga yo'l ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi davlat tuzilishi, unga rahbarlik qilish asoslarini belgilaydi. Shu asosda yurtimizda fuqarolarning mehnat qilish, yashash, uy-joyga ega bo'lish, dam olish, o'qish va boshqa huquqlarini belgilab beradi. Konstitutsiya aholiga xizmat ko'rsatishda tijorat va boshqa jamoat tashkilotlarining faoliyatini davlat tomonidan rag'batlantirishni va u ommaviy jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishiga yordam berishi uqtiriladi.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39- moddasida dam olish huquqi belgilanadi. Bunda barcha 21 mehnatkashlarning ommaviy jismoniy tarbiya va sport, sayohat bilan shug'ullanishi uchun barcha imkoniyatlar yaratib berilislii ko'zda tutiigan. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilishda deyarli barcha davlatlar idoralari va jamoat tashkilotlari bevosita ishtirok etadi. Respublika Vazirlar Mahkamasi tarkibida v azirlik lar, d a v la t id oralari mavjud. B ularning b a ’zi birlari o'quv yurtlarida mavjud. Masalan: Xalq t a ’Iimi, Oliy t a ’lim va h.k. o'quv yurtlariga ega bo'lgan vazirliklar o'quvchi yoshlarning davlat tomonidan beigilangan jismoniy tarbiya o'quv jarayonini tashkil qilish va ularning ommaviy jismoniy tarbiya va sport ishlarini boshqarishiga javobgardirlar.
Respublikada aholining ommaviy jismoniy tarbiya va sport ishlariga rahbarlik qiluvchi maxsus davlat organi mavjud. Bu organ O'zbekiston Respublikasining jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi hisoblanadi. Respublika jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi o'z faoliyatini Respulika Vazirlar Mahkamasi tomonidan tastiqlangan. O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi «Nizom» asosida olib boriladi. Nizomda qo'mitaning burchi, huquqlari, vazifalari batafsil beigilangan, vazifalarni ado etish, turli tashkilotlar bilan aloqadorlik va rahbarlik yo'llari ham aniq ko'rsatilgandir.
Nizomda qo'mitaning bosh vazifalari quyidailardan iborat. 1. Aholining ilmiy asolangan jism oniy ta rb iy a tizimi va yuqori malakali sportchilarning tayyorlash rejalarini ishlab chiqish, uni amalga oshirish; jismoniy ta rb iy a va sp o rtg a к eng jamoatchilikni jalb etish, mashg'ulotlar uchun moddiy-texnika bazalarini rivojlantirish. 2. J is m o n iy ta rb iy a va sport bo'yicha ilm iy - tadqiqot va metodik ishlarni tashkil etish; ilmiy taqiqot ishlarini rejalashtirishni boshqarish, sport tadbirlarini tashkil qilish uchun barcha shartsharoitlarni yaratib berish. 22 3. Respublika sport tadbirlarini uyushtirish, boshqa idoralarning o'tkazgan sport tadbirlarini nazorat qilish. 4. Mutaxassis kadrlar bilan ta'minlash va ulardan unumli foydalanishga to'la erishish. 5. Sport buyumlarini ishlab chiqish va uni taqsimlash, sporl inshootlarini qurish rejalarini boshqarish. 6. Rahbarlik ishlarini ilmiy tashkil qilish va boshqarishni hayotga tadbiq etish, qo'mitaga tegishli bo'lgan tashkilotlar, muassasalar, o'quv yurtlarini yuqori malakali kadrlar bilan ta'minlash, xizmatchilarning eng yaxshi bilim va malakalaridan foydalanish, rahbarlik islilariga o'zini ko'rsatgan yosh, yaxshi mutaxassis yoshlarni ko'tarish. Sport qo'mitalari «Jismoniy tarbiya va sport to'g'risida»gi qonunga (1992 y. 14 y a n v a r, yangi t a h r i r —2000 yil) to'la rioya qilgan holda faoliyat ko'rsatadi.
O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport Qo'mitasi Prezident farmonlari, qonunlar, hukumat qarorlariga bo'ysungan holda ish tutadi. Shu bilan birga zarur bo'lganda turli masalalar bo'yicha davlat organlarining muhokamasiga qo'yish uchun tadbirlarni ishlab chiqadi. Qo'mitasining zimmasiga quyidagi vazifalar yuklatiladi:

1. Respublikada jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish tadbirlarini Respublika Vazirlar Mahkamasi, idoralar va jamoatchi tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlab chiqish. 2. Respublika miqyosida sport tadbirlarini tegishli tashkilotlar, idoralar bilan birgalikda ishlab chiqish, uni tasdiqlash va ijrosini nazorat qilib borish. 3. Ilmiy tadqiqot ishlarini rivojlantirishni ta'minlash, sinalgan va ilg'or tajribalarni keng miqyosda yoyish. 4. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha ishlarni hisobga olib borish, sport turlari bo'yicha rekord va natijalarni tasdiqlash. 23 5.

Sport musobaqalarini o'tkazish qoidalarini, sport klassifikatsiyasi va boshqa normativ hujjatlarni tasdiqlash. 6. Respublika toifasidagi sport unvoiilarini berish, medallar, nishonlar va yorliqlar bilan taqdirlash. 7. Aholining sport buyumlari va insliootlariga bo'lgan talab hamda ehtiyojlarini o'rganadi, uni ishlab chiqarishni rejalashtirish. 8. Sportchilarga kerak bo'lgan buyum, uskunalar va sayohat jihozlariiiing normalarini belgilaydi. 9. Sport buyumlarini ishlab chiqarish texnikalari, loyiha va konstrktsiyalarini tasdiqlaydi. 10. O'z tizimidagi bo'lgan sport inshootarini qurish va undan foydalanishni izga soladi. ll.Ixtisosli kadrlarini hisobga oladi va uning zaruriyatlarini o'rganib, u bilan ta’minlaydi, ularning malakasini oshiradi. 12. Qaysi idoraga maiisub bo'lishiga qaramasdan aholining jismoniy tarbiyasiga yagona usul bilan rahbarlik qilish va sport maktablarini rivojlantirish rejalarini ishlab chiqish. 13. Kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda sportchilar va shug'ullanuvchilar o'rtasida siyosiy tarbiyaviy va g'oyaviy ishlarni olib borish. 14. Xalqaro sport turnirlarini tashkil qilish, xalqaro sport musobaqalariga sportchilarni tayyorlash. 15. Respublikada milliy sport turlari va xalq milliy o'yinlarini rivojlantirish. 16. Milliy olimpiya qo'mitasi faoliyatiga yaqindan turib ko'mak berish. 17. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha o'qituvchilar, trenerlar va rahbar hodimlarning malakasini shirishni tashkil ⁵qilish. 18. Ro'znoma, oynoma, adabiyotlar chiqarish, jismoniy tarbiya va sportni targ'ib qilish. 19. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha diet manilakatlar bilan aloqa tuzisli, niusobaqalar, turli ilmiy anjumanlar o'tkazish, tajriba almashish. 24 20.Jismoniy tarbiya va sportga doir hisob-kitob ishlarini olib borish, uni tobora takomillashtirish.
Respublika Jismoniy tarbiya va sport davlat qo'mitasi quyidagilarga ham ega: 1. Idoralar, tashkilotlar, vazirliklardan jismoniy tarbiya va sport bo'yicha hisobot olish. 2. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha ba'zi maslahatlar uchun vazirliklar, idoralar, o'quv yurtlarida ilmiy xodimlar etuk va tajribali xodimlarni jalb etish. 3. Viloyatlardagi jismoniy tarbiya va sport qo'niitalariga asosiy masalalar bo'yicha topshiriq berish. 4. Vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlardagi jismoniy tarbiya va sport ishlarini nazorat qilish. 5. Sport klublari, sport maktablarining maxsus Nizomlarini tasdiqlash. 6. Qo'mitaning kollegiyalarida jismoniy tarbiya va sport bo'yicha vazirliklar, idoralar, tashkilotlarning axborotini eshitish, muhokama qilish va tegishli qarorlar qabul qilish. 7. Respublika jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish masalalari bo'yicha faollarni yig'ilishlarini to'kazish, tegishli qarorlar qabul qilish. Shuni alohida qayd qilish lozimki, sport qo'mitalarining barcha faoliyatlarida faol ishtirok etuvchi va yaqindan yordam beruvchi jamoat tashkilotlari va faollari mavjud. Qo'mitaning ish faoliyatiga faol yordam beruvchi jamoat tashkilotlari quyidagilardan iborat. 1. Sport federatsiyalari ( u y u s h m a la r i); 2. Ilmiy va metodik kegashlar; 3. Xotin-qizlar sport fideratsiyasi (u y u sh m a la ri); 4.Ma'naviyat va ma'rifat jamoatchilik tashkilotlari; 5.Kasaba uyushmalari federatsiyalari; 6.«Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati va h.k. Bu jamoat tashkilotlari o'z navbatida jismoniy tarbiya harakatiga doir bo'lgan juda ko'p va murakkab jarayonlarni jamoatchilik asosida bajaradilar.
Ularning 25 barcha faoliyatlari avvalo sport tashkilotlarining ko'rsatmalarini amalga oshirish, hayotga tadbiq etish, beigilangan barcha tadbir va choralarni amalga osliirislidan iborat. Shuningdek, sport tadbirlarini tashkil qilish, uning tartibini va qoidalarini ishlab chiqish, sportni targ'ibot qilish, ilg'or tajribalarni o'rganish, uni keng omnia o'rtasida yoyish sohasida kelib cliiqadigan ko'pgina m urakkab jarayonlarni tahlil qilish, fikr va mulohazalar bilan hal etish, bu bilan esa qo'mitalar oldida qo'yilgan ishlarini muntazam ravishda amalga oshirib boradi.
Bunday ish usullari esa sport qo'mitalarining ish faoliyatini ma'lum darajada engillashtiradi, ko'pgina sohalarni oydinlashtiradi, tegishli xulosalar chiqarishga asos bo'ladi. Shu bilan birgalikda ko'pgina tadbirlarni mustaqil ravishda amalga oshirishda o'z imkon va huquqlariga ega bo'ladilar. Sport turlari bo'yicha tashkil qilingan ba'zi federatsiyalar jamoatchi tashkilotlar bo'lib, u qo'mitalar faoliyatida ishtirok etadi va uning rahbarligida ish olib boradi. Futbol, kurash va boshqa turlar mustaqil tashkilotlardir.
Ular deyarli barcha tashkilotlarida tashkil etiladi. Bu tashkilotlar har yili o'z plenumlari va anjumanlariui o'tkazib turadi. Bunda hisobot ishlarini eshitadi va rahbariyat saylanadi. Shuningdek, bunday yig'ilishlarda sport musobaqalarining qodalari, sport klassifikatsiyalari va shu kabi muhim sohalarni muhokama qiiadi va tegishli qarorlarni sport qo'mitalariga tasdiqlash uchun tavsiya etadi. Sport federatsiyalari o'z Nizomlariga ega bo'ladi. Nizomarga asosan sport turlari bo'yicha federatsiyalar o'z faoliyatini saylagan Rayosatlar orqali (rais, kotib, a'zolar) davom etadi.
Sport federatsiyalari qoshida trenerlar kengashi mavjud. T r e n e r l a r kengashi asosan o'quv sport ish lari va t a ’lim tarbiyaviy sohalar, musobaqalarni tashkil etish masalalarni rejalashtiradi va uni bajaradi. Sport federatsiyasi rayosati asosan musobaqalar qoidalarini takomillashtirish, ularni tasdiqlash, yirik musobaqalarni o'tkazish uchun hakamlar jamoasini 26 tayyorlash, ta'minlash, sportning texnik komissiyasi ishlarini ko'rib chiqish, sport unvonlarini berish kabi muhim vazifalarni bajaradi. Trenerlar kengashi, hakamlar jamoasi ham o'z navbatida musobaqalarning yakunlari, xatolarni tuzatish, ilg'or tajribalarni yoyish, o'quv yig'in mashg'ulotlarini o'tkazish kabi masalalarni ko'radi. Barcha masalalar bo'yicha muhokamalar o'tkazilib, uning xulosalarini sport qo'mitalari yig'ilishiga havola qiiadi.
Shuni qayd qilish kerakki, jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish va uni boshqarishda sport turlari bo'yicha federatsiyalar, ularning tarmog'i bo'lgan trenerlar kengashi va hakamlar jamoasi asosan tayanch kuchi bo'lib hisoblanada. Aholi o'rtasida jismoniy tarbiya, sport, xalq milliy o'yinlari va turizmning mohiyalini o'rganish, ilmiy tajribalar o'tkazish, ko'rgazinali va metodik qo'llanmalarni tayyorlash muhim aliamiyat kasb etadi. Sport qo'mitalar qoshida ilmiy metodik kengashlar ( k o m is s iy a la r ) mavjud. Bu kengashlar o'z prezidium lariga ega.
Ilmiy-metodik kengash la ruing jismoniy tarbiya va sport harakatining tarmoqlariga qarab turli komissiyalar ham mavjud. Har yili bu kengashlar va komissiyalar kamida 1-2 marotaba kengayt irilgan yig'iishlarni o'tkazib tura d i. Bunlay hollarda ish rejasini tasdiqlash, tegishli tashkilotlar, komissiyalar, ilmiy xodimlarning hisobotlarini eshitadi, ilm iy-nazariy kon fe re ntsiya lam ing yo'nalishlari va programmalarini tasdiqlaydi. Shu bilan birgalikda ilg'or tajribalar, tugatilgan ilmiy tadqiqot ishlari natijalari, tavsiyalarini muhokama qiiadi, uni hayotga singdirish tadbirlarini belgilaydi. O'zbekiston Hespublikasining jismoniy tarbiya va sport davlat qo'mitasi qoshidagi ilmiy-metodik kengash ilmiy tadqiqot ishlari mavzularini yig'ma rejalarini tasdiqlash, yakunlangan ilmiy ishlarni muhokama qilish, tegishli tavsiyalar taqrizlar berish huquqiga egadirlar.