Mavzu: jismoniy tarbiya bo’yicha sport ishlarini tashkil etish uslubiyati kirish

KURS ISHI OBYEKTI: Jismoniy madaniyat va sport harakatining rivojlanishi uning ijtimoiy mohiyati, tashkiliy faoliyatlari, turli ish usullarini va boshqaruvchilik sohalarini yanada takomillashtirishni talab etadi.
KURS ISHI TUZILISHI: Jismoniy madaniyat va sport hamda xalq milliy o'yinlarini tashkil etish va ularning barcha faoliyatlarini boshqarish bevosita mustaqil sohadir. Uning qamrov doirasida millionlab o'quvchi va talabalar bor.
KURS ISHI PREDMETI: Bunda nafaqat solia mutaxassislari, balki jamoatcliilik, «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati, uyushma va jamg'armalar faol qatnaslimoqda.
I.BOB . JISMONIY TARBIYA BO’YICHA SPORT ISHLARINI TASHKIL ETISH USLUBIYATI
1.1 Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish.
Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish nazariyasi va amaliyotida uning niaqsadi, mazmuni hamda vazifasi tusliuiichalarini egallash eng asosiy omillardan biri hisoblanadi. Bo'lajak jismoniy tarbiya o'qituvchisi, sport turi bo'yicha trener va ommaviy jismoniy madaniyat-sog'lomlashtirish ishlari hamda sayohat bo vie ha o'qituvchi-tashkilotchi m u ta x assislar jismoniy madaniyat harakatining barcha sohalaridagi tashkiliy va boshqaruv faoliyatlarini o'rganishlari lozim. Jismoniy madaniyat va sport ishlarini tashkil qilish va uni boshqarishni o'rganishda, jismoniy tarbiya va sprotga ixtisoslashgan oliy o'quv yurtlarida, maxsus fan sifatida, «Jismoniy madaniyat va sportni tashkil qilish>> fani o'qitilib kelinayotganligi alohida alianiiyalga ega.
Bu fan 1948 yildan boshlab mustaqil hin sifatida shakllandi. 1954-1958 villarda «Jismoniy inadaniyatni tashkil qilish» degan ilk o'quv qo'llanmalari yaratildi. 1961-1965 villa rda jismoniy tarbiya o'quv y u r tla r i iiс liiiii «Jismoniy m adaniyatni tashkil qilish» qo'llanm asi vujudga keldi. 1971 yilda esa «Jismoniy madaniyat harakatini boshqarish» nomli birinchi darslik tayyorlandi.
1987 yilda «Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish* degan yangi darslik tayyorlandi. Bu darslikdn afsuski jismoniy madaniyat harakatini boshqarish tizimlari, vazifalari, funktsiyalari, turli tarm oqlarda sport ishlarini rejalashtirish, isli hisobini yuritish, musobaqalar o'tkazish kabi muhim faoliyatlarga etarlicha e’tibor berilmadi. Nihoyat 1988 yilga kelib respu blikada «Fizkultura h a r a k a t in i kengaytirish yo'llari» (Abdumalikov R., Yunusov G.T., Akramov A.K., 1988 yil) qo'llanmasi yaratildi. 8 1. 1995 yilda esa R.Abdumalikovning «Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari» qo'llanmasi vujudga keldi.
2. S h u n i ham e ’tirof etisli kerakki, ta la b la r bu fan m azmunini o'zlaslit irib bo'lgach, o'z bilim va niahoratlarini uinumta'lim maktablari, o'rta maxsus o'quv yurtlari, kasb-hunar kollejlari, oliy o'quv yurtlari, bolalar va o'smirlar sport maktablari, tuman va shahar sport tashkilotlari hamda ishlab chiqarish korxonalarining sport klublari, jismoniy tarbiya sog'lomlashtirish markazlari, aholi turar joylari (JEK) va turli tashkilotlarda bo'lajak ixtisosligi bo'yicha pedagogik o'quv amaliyotini o'tadilar. Egallangan bilim va malakalarini alohida sinovdan o'tkazadilar.
3. «Jismoniy madaniyat va sportni tashkil qilish» fani niniani o 'rg a ta d i, u nimaga asoslanadi ( m etodo lo giyasi) va uning asosiy maqsadi nim adan iborat, degan savollar haqli ravishda barchani qiziqtiradi.
4. FANNING MAQSADI. Jismoniy tarbiya va sportni tashkil qilish fani respublika jismoniy madaniyati harakati taraqqiyoti qonunlarini ilmiy va nazariy jihatdan asoslab beruvchi va amaliy ish faoliyatlarni yo'lga solishga atalib o'rgatuvchi maxsus sohadir.
Bu fan jismoniy madaniyat va sport sohasida bo'lajak mutaxassis kadrlarni barcha faoliyatlar harakatining tashkiliy tuzilislii va uning taraqqiyoti bilan tanishtiradi.
5. Shuningdek sport tashkilotlari, davlat, jamoat idoralari va ularning quyi bo'g'inlaridagi barcha ish faoliyatlariga rahbarlik qilish kabi bilim va malakalar bilan qurollantiradi.
6. Bo'lajak mutaxassislarni tayyorlashda bu fan quyidagi asoslarga tayanadi.
7. Jamiyat taraqqiyoti haqidagi qonunlar va ma'lumotlar.
8. Oliy Majlis va Respublika hukumatining hamda turli jamoat tashkilotlarining chiqargan qonun va qarorlari, farmonlari. 9. Mustaqillik yillari davrida erishilgan yutuqlar, i l g o r t a j r i b a l a r , milliy qadriyatlar.
9 Chet inamlakatlarda erishilgan jismoniy madaniyat va sport yutuqlari. Bu fanning mazmunida asosan mamlakatda jismoniy madaniyat va sportni rivojlantirishda davlat, nodavlat va jamoat tashkilotlarining faoliyatlari, g'amxo'rligi ifodalanadi. Shu bilan birga jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish, uni boshqarish bevosita rahbarlik qiladigan davlat va jamoat idoralari, ularning quyi tarmoqlari tuzilishi, mazmuni, vazifalari aks ettiriladi.
Barcha faoliyatlarni rivojlantirisli, mutaxassis kadrlar tayyorlash, jismoniy madaniyat, sport va xalq milliy o'yinlari hamda sayohatni keng targ'ibot qilish, barcha davlat va jamoat tashkilotlari, ishlab chiqarish korxonalari, o'quv yurtlarida ommaviy jismoniy tarbiya sog'lomlashtirish va sport ishlarini boshqarish usullari, ularni moddiy texnik jihatdan ta'minlash kabi sohalar fanning asosiy mazmuniga kiradi. Chet mamlakatlarda jismoniy madaniyat va sport ishlarini uyushtirish, xalqaro sport harakati, xalqaro Olimpiya qo'mitasi, xalqaro sport uyushmalarining faoliyati ham bu fanda o'rnini topgan.
Jismoniy madaniyat va sport harakati va shu sohaga oid fanlarda «Boshqaruvchilik», «Boshqarish vazifalari tartibi», «Ilmiy boshqarish», «Sport musobaqalari tartiblari», «Nizomlar» kabi tushunchalar va atamalar uchraydi. «Boshqarish» tushunchasi, qonunlar asosida barcha faoliyatlarni bir maqsad yo'lida amalga oshirishdir. Boshqarish kishilik jamiyati taraqqiyotining barcha bosqichlariga xos bo'lgan jarayondir.
Boshqarish umumiy x u s u s iy a tla r g a ega bo'lib, u jamiyat bo'lgan jarayondir. Boshqarish umumiy xususiyatlarga ega bo'lib, jam iyat a fzolari mehnatining ommaviyligidan, hayot va mehnat jarayonlarida o'zaro aloqadorlikda bo'lish h a m d a m oddiy va m a’naviy faoliyatlari maxsuli bilan almashish zarurligidan kelib chiqadi. Bizning tuzumimiz va jamiyatimizda bosliqarishning ¹demokratik ish usuli tantana qilmoda. Hozirgi mustaqilik va yangilanish jarayonlarida asosan demokratik (xalqchillik) talablar shakllanib, u 10 rivojlanmoqda.
Bu sport tashkilotlarida ham tarkib topmoqda. Respublikada jismoniy madaniyat va sport harakatini boshqarish iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy t a r a q q i y o t bilan b o g 'liq h o ld a olib b oriladi va u shunday o'rganiladi. Jamiyat taraqqiyoti qonunlari va mustaqil O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan chiqarilgan turli qonunlar jismoniy madaniyat va sportni boshqarishiiing asosiy quroli bo'lib hisoblanadi. Jismoniy madaniyat harakatini boshqarish ishlab chiqarish faliyati va ishlab chiqarishdan boshqa tarmoqlar faoliyati bilan uzviy bog'liq holda o'z tizimini tashkil etadi. Mamlakatimizda jismoniy madaniyat va sport h a r a k a t i n i b o s h q a ris h iiin g o'z^ t a r t i b i mavjud.
O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport davlat qo'mitasi davlat ish boshqaruvchi idoralar uchiin ob'ektdir. Jismoniy madaniyat va sport harakatini boshqarish tizimida esa u sub'ektiv vazifasini boshqaradi. O'zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi sub'ektiv sifatida ko'bgina vakolat va huquqlarga ega. Jismoniy madaniyat va sport harakatini boshqaruvchanlik inunosabati bu davlat muassasalari va jamoat tashkilotlarining, ya'ni jismoniy madaniyat va sportning rivojlanishida ishtirok etu v c h ila rn in g o 'z a ro m unosaba t idir, shuningdek kishilarning jamoalardagi (jismoniy madaniyat jamoalari, klublar, komanda, guruh va boshqalar) o'zaro inunosabati ham hisoblanadi.
Bu albatta, boshqarishiiing umumiy talablari asosida boshqarish vazifalaridan kelib chiqadigan jarayondir. Boshqaruvchilikning munosabati bir tomoiidan bu — idoralashtirish, ko'rgazm a b e r is h , kelishish va idora qilishdir. Ikkinchi tomoiidan esa, bu ijrochilik, bo'ysinish, ta rtib -in tiz o m , tash a b b u sk o rlik demakdir.
Bu o'rinlarda boshqarishiiing subekti (sport qo'mitasi) quyi tashkilotlar va aloqador idoralar bilan boshqarish ishlarida barcha sohalardan foydalanadi.
Boshqaruvchilik munosabatlari qonunchilik asosida i i belgilab qo'yilgan, ya'ni davlat va hukumatimiz tomoiiidan berilgan yo'l-yo'riqlar va O'zbekiston Konstitutsiyasida belgilangan burch va huquqlarga asoslangan holda ish tutiladi. Respublika Oliy Majlisi 1992 yil 14 yanvarda «Jismoniy tarbiya va sport to'g'risida» qonun qabul qildi. 2000 yilda esa yangi tahrirda qayta tasdiqlandi.
Barcha sport tashkilot va davlat idoralari shu qonun asosida ish olib boradi. Boshqarish jarayoni davriy hisoblanadi. Har bir boshqarish sikli yopiq xarakterga egadir. Bu quyidagi boqichlarni (stadiya) o'z ichiga oladi: - vazifa qo'yish; - vazifalarni bajarislini tashkil qilish; - idora etish; - natijalarga erishisli; - axborotlar yig'ish; - yakun yasash va h.k. Boshqarish tizimlari (tsikllari) vazifa va m a s h ta b la r (quyi va yuqori t a s h k i lo t la r ) bilan farq qiiadi. Boshqarish vazifalari tartibi. Bu jismoniy madaniyat va sport harakatini boshqarishda alohida qilingan mehnat va faoliyat demakdir.
Bu faoliyatlar asosan idoralar va tashkilotlarni boshqarish va rahbarlik qilishga bo'linadi. Jismoniy madaniyat va sport harakatini boshqarish vazifasiga boshqaruvchilik qarorlarini va uni tayyorlash, tashkilotchilik, yo'lga solish, hisobga olish va nazorat qilishlar kiradi. Bu vazifalar barcha boshqaruv tashkilotlariga ham taalluqlidir: a) Boshqaruvchilik qarorlarini chiqarish va uni tayyorlash; qaror, buyruq, topshiriq va li.k.ni tayyorlash va uni ainalga oshirisli uchun boshqaruvchilik faoliyatlari katta ahamiyatga ega, qaror va hukmni sub'ektiv tashkilotlar rahbarlari (sport кумиталари) chiqaradi va ularning ijrosi boshqa quyi tashkilotlar, jamoalarida bajariladi. 12 6) Tashkil qilish. Kejalar tuzilib, qarorlar amalga oshirilishi paytida beixtiyor uni tashkil qilish lozivn bo'ladi. Shu sababdan boshqaruvchilikda qarorlarni bajarish uchun tashkiliy masalalar bo'yicha yig'ilishlarda alohida ko'rib chiqiladi. v) Yo'Iga sol ish. Q a ro rla r, rejalar va boshqa turli topshiriqlarni bajarishda quyi janioalarda ishlarni to'g'ri ish olib borish uchun ular faoliyatini izga solib, yo'lboshchilik qilinadi (nazorat, tekshirish, kuzalish va b.q.) g) Hisobga olish va nazorat qilish.
O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi va boshqa tegishli idoralar jismoniy madaniyat va sport harakatining barcha ko'rsatkichlari bo'yicha (janioalar va shugullanuvchilar soni, darajalar (razryad) nishomlorlar, jamoatchi kadrlar, sport bazalari va b.q. soni) muntazam ravishda hisobga olib boriladi. Hisobga olib borishning joriy, doiniiy, davriy shakllari mavjud. Jismoniy madaniyat jamoalari va ularning yuqori tashkilotlarida hisobga olishning maxsus ko'rsatma va nizomlari, tegishli hujjatlari mavjud.

1.2 Jismoniy madaniyat va sport ishlarini tashkil qilish