Mavzu: “jismoniy tarbiya darslari orqali o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning pedagogik imkoniyatlari”

Javoblar quyidagicha bo‘ldi.(so‘ralganlarga nisbatan % hisobida ) O‘quvchilarning halq og‘zaki ijodiga munosabati.

Jami so‘ralganda % hisobida

1. jadval

Sinflar	Ertaklardagi obrazlarni bilish darajasi	Ertaklarni bilish darajasi	Vatan haqida- gi ertaklarni bilish darajasi	Vatan haqida- gi maqollarni bilish darajasi
5-6 – sinf	53,2	48,2	30	60,5
7-8 – sinf	65,4	68,6	70,1	79,2
9 – sinf	97	89	92	95

Eslatma: javoblar 100 % ni tashkil etmaydi, chunki ertakni bilmagan o‘quvchi ba’zan maqolni ham bilmasligini aytgan.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 9-sinf o‘quvchilari 5-8 sinf o‘quvchilariga nisbatan ko‘proq biladilar. Sabab, bu yoshda ertakni bilish malakasi rivojlanib, ertaklarni mustaqil o‘rgana boshlaydilar. Bundan shunday xulosa chiqish mumkinki, o‘qituvchilar pastki sinfdan boshlab, o‘qitishga e‘tiborni kuchaytirsalar o‘quvchilarning ertakka qiziqishi yanada ortadi.
Dars samaradorligini oshirishda, o‘qituvchi mahorati katta ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya darslarida ertak va dostonlar orqali o‘quvchilar diqqatini jalb qila olsa, rasmlar orqali ular tasavvo‘rini yuzaga keltirsagina, o‘quvchilarning o‘sha orqali o‘quvchilarni Vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga erishiladi. Maqollar o‘quvchilarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashning muhim xazinasidir.
Ayniqsa bu maqollar Vatan haqida bo‘lib, ularni Vatanni sevishga, unga sodiq farzand bo‘lib yetishishlariga undaydi. Hozirda mustaqil bo‘lganimizdan so‘ng, darsliklarimizda yangi o‘zgarishlar yuz berdi. Mualliflar har bir mavzu tagida 2-3 ta maqolni xulosa tarzida keltirdilar. Bu bilan ular faqat maqolni o‘qibgina qolmay, balki undan odob, axloq me‘zonlarini o‘rganadilar. O‘qituvchi shunga o‘xshash maqollarni,dars xulosasada o‘qib berib, tahlil qilsa, nur ustiga a‘lo nur bo‘ladi.

O‘quvchilar bu maqollarni bilib kelishi bilan birga, ularning dunyoqarashi o‘sadi, yaxshi bilan yomonni ajrata oladigan bo‘ladilar, til boyligi ko‘payadi, nutqi ham rivojlanadi, so‘zlarning ma‘nosini tez farqlay oladi, mardlik, sodiqlik, Vatani uchun jon fido qilishga tayyor o‘g‘il – qizlar yetishishiga kelajakda yaxshigina insonlar bo‘lib kamol topishiga yordam beradi.
Maqol o‘z tabiyatiga ko‘ra keng halq ommasi, ba‘zan esa u yoki bu ijtimoiy tabaqa hamda guruhlarning dunyoqarashini ifodalaydi. Shu boisdan maqollarning tematik ko‘lami keng, timsollar dunyosi boy va rang barangdir. Aniqroq qilib aytganda, ijtimoiy hayotning biror sohasi yo‘qki, u halq maqollarida o‘z ifodasini topmagan bo‘lsin.
Maqol qator xususiyatlari bilan halq og‘zaki ijodining boshqa janrlaridan keskin farqlanib turadi. Chunki halq doston va ertaklari, afsona va rivoyatlari, naql va latifalari voqelikni epik planda, rang-barang hatti-harakatlari, kechinmalari orqali aks ettirsa, maqollar voqelikni halqning bevosita ana shu voqelik haqidagi xulosalari , hukmlari aks ettiradi.
Demak maqolda voqealarning kechishi emas, balki ular xaqidagi xulosa va hukm ifodalanadi.
Maqollar uzoq yillar mobaynida hayot tajribasidan o‘tgan, ming karra sinalgan donolik qomusi bo‘lib, u kishilarni ezgulikka, oliyjanoblikka undashi, insonparvarlik, mehnatsevarlik, vatanparvarlik hamda tinch – totuv yashashga chorlashi bilan hamma vaqt hayot darsligi bo‘lib xizmat qiladi.
Ikkinchi sharti shuki, maqolda ifodalangan ibratli fikr alohida shaxslargagina emas, balki umuminsoniy harakter kasb etishda ko‘zga tashlanadi. Uchinchi sharti – ibratli, sinalgan umuminsoniy fikr ixcham, mukammal badiiy shaklga ega bo‘lishi bilan belgilanadi. Mana shuning uchun ham halq maqollari juda ham sekinlik bilan yaratilishi va unutilish xususiyatga ega.
Halq maqollariga murojaat etganda, ulardagi tarixiylikni nazardan qochirmaslik lozim. Chunki hozir nutqimizda ishlatiladigan maqollarning
aksariyati o‘tmishda yaratilganligi uchun ularda halq psixologiyasidagi, dunyoqarashidagi cheklanganliklar, ziddiyatlar o‘z ifodasini topgan.
Halq maqollari bevosita mehnat jarayonida, qaynoq hayot quchog‘ida yaratilganligi sababli ularda mehnat mavzui yetakchi o‘rin egallaydi. Mehnat mavzuidagi maqollarda mehnatga muhabbat, hurmat, ishyoqmas, dangasa va tekinxo‘rlikni qoralovchi halqning xulosalari mujassamlangan.
Masalan betashvish bosh qayda, mehnatsiz osh qayda. Dangasaning kosasi oqarmas.
Halq maqollarida Vatanga muhabbat, uni sevish va qadrlash bosh mavzu hisoblanadi. Chunki mehnatkash halq xamma vaqt o‘z Vatanini sevgan, ardoqlagan va uning dushmanlariga qarshi keskin kurash olib borgan. M: Bulbul chamanni sevar, odam Vatanni. Ona yurting omon bo‘lsa, rangi ro‘yingsamon bo‘lmas. Vatan gadosi – kafan gadosi.
Maqollar o‘quvchilar o‘z Vataniga bo‘lgan muhabbatini orttiradi. Maqollar halqning u yoki bu masala yuzasidan chiqargan hukmini bolalar ongiga o‘qituvchiga yordam beruvchi vositalardandur. Halq maqollarining ma’nosi, tuzulishi va uning formasi bilan o‘quvchilarni tanishtirib borish ta’lim – tarbiyaning samaradorligini oshiradi.
Maqollarni o‘rgatishda o‘qituvchi o‘quvchilar faolligiga suyanadi. O‘qituvchi ta’lim nazariyasining onglilik va aktivlik, ilmiylik, izchillik, nazariyaning amaliyot bilan birligi, ta’lim va tarbiya birligi, ko‘rsatmalilik kabi qonuniyatlariga suyanadi. Demak, maqollar vositasida o‘quvchilarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashning boy imkoniyatlari mavjud.

1. 
   BOB YUZASIDAN XULOSALAR
   

An’analar, urfu-odatlar insonning dunyoga kelishi yashashi to umrining oxiriga yetguniga, hatto tuproqqa qo‘yilgunigacha bo‘lgan jarayon-larni qamrab oladi. Bolaning dunyoga kelishi, qulog‘iga azon aytish, tish chikishi, beshikka solish, yurishi, soch olinishi, sunnat to‘yi, uylanish - nikox to‘yi, payg‘ambar
to‘ylari, yuz yoshi, kumush to‘y, oltin to‘y kabi sanab utilgan marosimu odatlarimizning boshqacha qilib aytganda qadriyatlari-miznig qirralari naqadar ko‘pligidan dalolat beradi. Hoh oilada bo‘lsin, Hoh jamiyatda bu kabi marosimlarning nishonlanishi bola tarbiyasiga o‘z ijobiy ta’sirini o‘tkazadi. Bu qadriyatlar orqali yosh avlod barcha ahloqiy xususiyatlarga ega bo‘ladi, jumladan Vatanga e’tiqodli, mehnatkash, ona tabiatni asrovchi, ota-onaning qadriga yetadigan, ilmli, saxiy, Vatani uchun jonini fido qiladigan insonlar bo‘lib yetishadi.
I BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARIDA O‘QUVCHILARINI VATANGA MUHABBAT RUHIDA TARBIYALASHNING YO‘L VA VOSITALARI.

1.