Mavzu: Kayta moliyalashtirish stavkasi

2.4 Kayta moliyalashtirish stavkasi investitsiyaga tasiri.
Investitsiya (lotincha: investio — „oʻrash“) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoqlarga, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzoq, muddatli kapital kiritish (qoʻyish). Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra, investitsiya kelajakda naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir. Investitsiya kapitalni muayyan muddatga bogʻlashni yoki band qilishni bildiradi.
Investitsiyalarni moliyalashtirish manbalariga quyidagilar kiradi:
• o‘z mablag‘lari, shu jumladan amortizatsiya ajratmalari, korxona va tashkilotlar ixtiyorida qolgan foydaning bir qismi va ustav kapitali;
• jalb qilingan mablag‘lar, jalb qilingan mablag‘larning turli shakllari, jumladan, bank kreditlari, qimmatli qog‘ozlar chiqarishdan olingan mablag‘lar, aholi mablag‘lari, xorijiy investitsiyalar, lizing bo‘yicha olingan asosiy vositalar va asbob-uskunalar.
Investitsiyalarni moliyalashtirishda tijorat banklari muhim o‘rin tutadi. Banklarning investitsiyalarni moliyalashtirishdagi o‘rni haqida gapiradigan bo‘lsak, shuni aytish kerakki, Oʻzbekiston tijorat banklari bugungi kunda umumiy moliyalashtirish hajmining 8,4 foizini asosiy kapitalga uzoq muddatli investitsiyalarga yo‘naltirmoqda. Asosiy kapitalga investitsiyalar uchun bank kreditlari imkoniyatlarini oshirish kreditlash stavkasini pasaytirish orqali mumkin, bu esa iqtisodiyotdagi o‘rtacha daromadlilik darajasidan oshmasligi kerak. O’zbekistondan aktivlarning daromadliligi, iqtisodiyotda o’rtacha hisobda, hatto bir yil davomida kreditlar bo’yicha stavkadan past
Qimmat kreditlar va korxonalarning investitsiya loyihalari parametrlari bilan berilgan kreditlar shartlari o‘rtasidagi tafovut korporativ kreditlash hajmining qisqarishida o‘z aksini topdi.
Foiz stavkasi investitsiya jarayonlari va kapital to’plash jarayonlariga ta’sir qiluvchi pul impulslarini uzatish mexanizmi sifatida muhim rol o’ynaydi. Davlat pul-kredit va moliya siyosati orqali investitsiya talabi va taklifi o’rtasidagi nisbatning o’zgarishiga, demak, turli kapital va moliyaviy aktivlardan olingan daromad darajasining miqdoriga ta’sir qilishi mumkin. U investitsiya tovarlari bozorida investorlarning xatti-harakatlari strategiyasini va natijada investitsiyalar tarkibini belgilaydi. Investitsiyalar hajmi to’g’ridan-to’g’ri daromad darajasiga, real foiz stavkasiga, tadbirkorlarning investitsiya qilish istagiga, soliqqa tortishga, iqtisodiy kutishlarga, ishlab chiqarish texnologiyasidagi o’zgarishlarga bog’liq. Tadbirkorlar kapital tovarlarni faqat bunday xaridlar foydali bo’lishi kutilgandagina sotib oladilar. Agar kutilayotgan sof daromad darajasi foiz stavkasidan oshsa, investitsiya foydali bo’ladi.
Investitsion qarorlarni asoslash va moliyaviy tahlil va biznesni baholashda moliyaviy xarajatlarni aniqlash uchun kapitalning narxi qo’llaniladi. Odatda kapitalning rentabelligi yoki kapital narxidan yuqori bo’lishi kerak bo’lgan rentabellik bilan taqqoslanadi, aks holda undan foydalanish ma’nosiz bo’ladi.
Qayta moliyalash stavkasi to’lash yoki to’ldirish uchun aylanma mablag’larni olishga qodir bo’lmagan O’zbekiston korxonalarining raqobatbardoshligini oshirishga yordam bermaydi. Kredit stavkalari va Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi o’rtasida iqtisodiyot uchun juda muhim bo’lgan tafovut saqlanib qolmoqda. Kreditlash bozorida qarama-qarshi vaziyat mavjud. Bir tomondan, kredit mablag’lari taqchilligini boshdan kechirayotgan korxonalar banklar tomonidan talab qilinadigan foiz stavkasini to’lashga tayyor emas. Boshqa tomondan, banklar ortiqcha resurslarni kreditlarga qaraganda kamroq foydali, ammo likvidliroq moliyaviy vositalarga investitsiya qilishga tayyor.
Iqtisodiyotning muvozanat holati ko’p jihatdan jamg’arma va investitsiyalarning nisbati va o’zaro ta’siri bilan belgilanadi. Garchi bu jarayonlarni birlashtiruvchi va ajratuvchi holatlar mavjud bo’lsa-da, iqtisodchilar jamg’armani investitsiyalarning asosi deb bilishadi. Ularni ajratib turadigan narsa shundaki, jamg’armalar darajasi va investitsiyalar darajasi turli holatlar bilan belgilanadi.
Kapitalning chiqib ketish jarayoni va uni belgilovchi omillarni chuqur tushunmaslik, shu munosabat bilan kapitalning mamlakatdan tez olib chiqib ketilishiga qarshi samarali kurash olib borilayotgani nafaqat iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga, balki iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga ham tahdidlarni kuchaytirmoqda. Moliya sektoriga, balki umuman mamlakat milliy xavfsizligiga ham.

Xulosa
Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi bu Markaziy bankning Respublikadagi boshqa banklarga taqdim qiladigan puliga qo‘yilgan to‘lov foizidir. Masalan, sodda tilda aytilsa, Markaziy bank bizdagi banklarga kredit beradi, banklar o‘z navbatida ushbu kreditni jismoniy va yuridik shaxslarga kredit yoki qarz qilib qayta tarqatadi. Bunda Markaziy bankdan ma’lum bir foizga olingan kreditni ustiga o‘z foizini qo‘shib tijorat banki aholiga kredit tarqatadi. Masalan, Markaziy bankdan tijorat banki bir million so‘m olsa, endilikda yangi stavkaga binoan ushbu summaga 14 foiz qo‘shib ya’ni 1 140 000 so‘m qilib qaytarish kerak. Ushbu summadan tijorat banki o‘z daromadi qo‘shib aholiga qarz yoki kredit beradi. Tijorat banki Markaziy bankdan 14 foizlik stavkada olgan bo‘lsa, aholiga uni 20 yoki 22 foizlik stavkada sotadi va o‘rtadagi foizlar bu tijorat bankining daromatidir.
Hisob stavkasi, hisob foizi stavkasi, qayta moliyalashtirish stavkasi — markaziy banklarning tijorat banklari rezervlarini toʻldirish va ularning oʻz mijozlariga bank xizmatlari koʻrsatish uchun beradigan kreditlariga belgilaydigan foiz stavkasi; tijorat banklari Markaziy bankdan olgan kredit resurslari uchun toʻlaydigan haq.
Agar qayta moliyalash stavkasi nima tushunish bo’lsangiz, u holda siz qayta moliyalashtushunchasi mohiyatini tushuna boshlaydi mumkin. Oʻzbekiston Respublikasining qonun hujjatlari ushbumuddatli boshqa moliya institutlari uchun kredit O’zbekiston Markaziy banki tushunish kerak, debbelgilab qo’yilgan.


Foydalanilgan adabiyotlar
https://www.coursehero.com/file/128158090/QAYTA-MOLIYALASHTIRISH-STAVKASI-VA-UNING-TURLI-MAMLAKATLARDA-SHAKLLANISHIGA-TAdocx/
https://erkak.uz/uz/post/qayta-moliyalash-stavkasi-nima
https://www.norma.uz/oz/bizning_sharhlar/markaziy_bank_qayta_moliyalashtirish_stavkasini_3_foiz_bandga_oshirish_tugrisida_qaror_qabul_qildi
https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Hisob_stavkasi
https://lex.uz/ru/docs/-596439?ONDATE=05.03.2011