Mavzu: kimyoviy kinetika. Kimyoviy reaksiyaning tezligi haqida tushuncha. Massalar ta’siri qonuni

Zanjir reaktsiyalar

• Valentliklar toyinmagan aktiv zarrachalar (erkin-atom radikal va kuzlangan molekulalar ishtirokida) ketma-ket bosqichlar bilan boradigan reaktsiyalar zanjir reaktsiyalar deb ataladi.
• Zanjir reaktsiyalarning aktivlanishi uchun yoki toyinishi uchun yorug’lik kvanti va nur kvantini yutishi ba‘zan sistema o’zining ichki issiqlik energiyasi ham sabab bo’lishi lozim.
• Mobel mukofoti laureati akademik N.N.Semyonov nazariyasiga ko’ra har qanday zanjir reaktsiyani uch bosqichdan iborat deb qarash mumkin:

1. Zanjirning vujudga kelishi (yoki boshlash reaktsiyasi).

• 1. Zanjirning vujudga kelishi (yoki boshlash reaktsiyasi).
• 2. Zanjir reaktsiyalar zanjirlarning davom etishi va tarmoqlanishi.
• 3. Zanjirning uzilishi.
• Masalan: vodorod va xlordan vodorod xlorid hosil bo’lish reaktsiyasini, ya‘ni tarmoqlanmagan zanjir reaktsiyani ko’rib chiqamiz. Bu reaktsiya quyidagi sxema bilan boradi:

1. Dastlabki reaktsiyalar Cl2 + energiya - - - > 2Cl

• 1. Dastlabki reaktsiyalar Cl2 + energiya - - - > 2Cl
• Cl + H2 - - - > HCl+H+
• 2. Zanjir reaktsiya H+ + Cl2 - - - > HCl + Cl+
• Cl+ + H2 - - -> HCl + H+ va xak.
• 1. Zanjirning uzilishi Cl+ + Cl+ + M - - - > Cl2 + M
• H+ + H + M - - - > H2 + M
• (M – uchinchi zarracha idish devori).
• Zanjir reaktsiyalar keng tarqalgan, masalan: gazlarda boradigan reaktsiyalari, kreking reaktsiyalari, uglevodorodlarning polimerlanish protsesslari, portlash reaktsiyalar zanjir reaktsiyalardir.