Mavzu: Kimyoviy muvozanatning asosiy shartlari Reja: Kimyoviy muvozanat konstantasi

Kimyoviy muvozanat – toʻgʻri va teskari reaksiyalar tezligi tenglashgan holat. 
Masalan, N2+3H2 p±2NH3 reaksiyasida azotning vodorod bilan birikish (toʻgʻri 
reaksiya) tezligi ammiakning azot va vodorodga parchalanish (teskari reaksiya) 
tezligiga teng. K.m. sodir boʻlganda reaksiya goʻyoki toʻxtab qolgandek koʻrinadi, 
aslida ikkala reaksiya ham davom etadi, biroq bu reaksiyalarning biri 
ikkinchisining natijasini yoʻqqa chiqaradi. Mohiyatiga koʻra, K.m. dinamik 
muvozanatdir. Oʻzgarmas muhit (kislotali yoki asosli) va sharoitda (temperatura, 
bosim) reaksiyaga kirishayotgan moddalar konsentratsiyasining oʻzgarmasligi 
K.m.ning muhim belgisidir. K.m.ni oʻrganish nazariy tadqiqotlar va turli amaliy 
masalalarni hal qilishda katta ahamiyatga ega. Kimyoviy muvozanat Bu reaktiv 
kimyoviy 
reaktsiyalar 
natijasida 
erishiladigan 
holat 
bo'lib, 
unda 
konsentratsiyalarda na reaktiv moddalar, na unda ishtirok etadigan mahsulotlar 
o'zgaradi. Bu harakatchan va harakatsiz bo'lish bilan tavsiflanadi; ya'ni molekulalar 
yoki atomlar reaksiyaga kirishishda davom etadi, ammo vaqt o'tishi bilan bir xil 
konsentrasiyalarni saqlab turadi.Shunga o'xshash muvozanat fazalar o'zgarishida 
ham sodir bo'ladi, garchi bog'lanish uzilishlari mavjud emas. Masalan, suyuqlik 
xuddi qattiq moddalar singari bug'lari bilan muvozanatda bo'lishi mumkin. Xuddi 
shunday, qattiq narsa cho'kindi yoki kristallanganda uni o'rab turgan suvlar bilan 
muvozanatni o'rnatadi. Kimyoviy muvozanat o'rnatilgandan so'ng, tashqi ta'sirlar 
buzilmasa yoki ta'sir qilmasa, boshqa o'zgarishlar yoki javoblarni olish mumkin 
emas. Shunday qilib, mahsulotni sintez qilishda bosim, hajm yoki harorat kabi bir 
nechta parametrlar o'zgartiriladi, shuning uchun mahsulot maksimal miqdori 

---

muvozanatda hosil bo'ladi. Aks holda, muvozanatda mahsulot miqdori qoniqarsiz 
bo'ladi; ya'ni reaktsiyaning rentabelligi yomon bo'ladi. Shuning uchun kimyoviy 
muvozanat kimyo sanoati uchun, umuman olganda uning ko'lamidan qat'i nazar 
har qanday sintez uchun juda muhimdir. 
Kimyoviy muvozanatda ko'p miqdordagi mahsulot bo'lishi mumkin, aks holda 
ko'proq reaktiv moddalar bo'lishi mumkin. Hammasi muvozanat qayerga 
o'zgarganiga bog'liq. Bir nechta omillarni hisobga olgan holda, muvozanatni 
qaytaruvchi reaktsiyadagi qo'shaloq o'qning ikkala yo'nalishiga qarab siljitish 
mumkin. 
(K
M
— muvozanat konstantasi.) bir qaytar reaksiya uchun bu qiymat 
ma’lum sharoitda doimiy kattalikka ega. U reaksiyada qatnashuvchi m oddalar 
konsentratsiyasiga bog‘liq emas, lekin temperatura o‘zgarishiga sezgir. Endotermik 
jarayonlarda temperatura ko‘tarilsa, muvozanat konstantasi kattalashadi va 
aksincha, ekzotermik jarayonlarda esa uning kichiklashishiga olib keladi. 
Muvozanat konstantasini hisoblash uchun reaksiyada qatnashuvchi moddalarning 
muvozanat konsentratsiyalarini amalda aniqlash talab etiladi. Bu qiymatlardan 
boshlang‘ich moddalar konsentratsiyalarini hisoblash mumkin. 
K
M
qiymati qancha katta bo ‘lsa, mahsulot unumi shuncha yuqori bo‘ladi. 
Muvozanat holatini katalizatorlar o ‘zgartirmaydi, lekin muvozanat holat qaror 
topishini tezlatadi, ya’ni sistemaning statsionar holatga kelishini osonlashtiradi. 
Kimyoviy reaktsiyalarda kimyoviy muvozanat 
Kimyoviy muvozanatning asoslari, shu jumladan kimyoviy muvozanatning 
ifodasini qanday yozish va uning ta'sir etuvchi omillari haqida bilib oling. 
Kimyoviy muvozanat nima? 
Kimyoviy 
muvozanat , 
kimyoviy 
reaksiya 
ishtirokchilari 
va 
mahsulotlarning konsentratsiyasi vaqt o'tishi bilan hech qanday aniq o'zgarish 
bo'lmaganida yuz beradi. Kimyoviy muvozanat "barqaror davlat reaktsiyasi" deb 
ham atalishi mumkin. Bu kimyoviy reaksiya mutlaqo to'xtab qolganini 
anglatmaydi, lekin moddalarning iste'moli va shakllanishi muvozanatli holatga 
kelgan. 

---

Reaktivlar va mahsulotlarning miqdori doimiy koeffitsientga ega bo'lib, ular 
deyarli teng bo'lmaydi. Ko'proq mahsulot yoki ko'p miqdordagi reaktiv bo'lishi 
mumkin.