Mavzu: Kimyoviy muvozanatning asosiy shartlari Reja: Kimyoviy muvozanat konstantasi

yaroqsiz chunki tezlik 
tenglamalari umuman qilmang stexiometriya Guldberg va Vaaj taklif qilgan 
reaksiya (qarang, masalan, nukleofil alifatik almashtirish S tomonidan
N
1 yoki 
reaktsiyasi vodorod va brom shakllantirmoq bromli vodorod ). Oldinga va orqaga 
reaktsiya stavkalarining tengligi, ammo zarur shart kimyoviy muvozanat uchun, 
ammo unday emas etarli nima uchun muvozanat paydo bo'lishini tushuntirish. 
Ushbu hosil bo'lishning muvaffaqiyatsiz bo'lishiga qaramay, reaksiya uchun 
muvozanat konstantasi chindan ham turlicha bo'lib, unda ishtirok etadigan har xil 
turlarning faoliyatidan mustaqildir, ammo bu kuzatilgan haroratga bog'liq. van 't 
Xof tenglamasi. A qo'shish katalizator oldinga reaktsiyaga ham, teskari reaktsiyaga 
ham xuddi shunday ta'sir qiladi va muvozanat konstantasiga ta'sir qilmaydi. 
Katalizator har ikkala reaktsiyani ham tezlashtiradi va shu bilan muvozanatga 
erishish tezligini oshiradi.
[2][6]
 
Garchi makroskopik muvozanat 
konsentratsiyalari 
vaqt 
bo'yicha 
doimiy, 
reaktsiyalar molekulyar darajada sodir bo'ladi. Masalan, misolida sirka 
kislotasi suvda eriydi va hosil bo'ladi atsetat va gidroniy ionlari, 

---

CH
3
CO
2
H + H
2
O 
⇌ CH 
3
CO
−
2
+ H
3
O
+
proton sirka kislotasining bir molekulasidan suv molekulasiga, so'ngra asetat 
anioniga sakrab, boshqa sirka kislotasining molekulasini hosil qilishi va sirka 
kislotasi molekulalarining sonini o'zgarishsiz qoldirishi mumkin. Bu misol dinamik 
muvozanat. Tenglik, boshqa termodinamikalar singari, statistik hodisalar, 
mikroskopik harakatlarning o'rtacha ko'rsatkichlari. 
Le Chatelier printsipi (1884) muvozanat tizimining reaktsiya sharoitida 
o'zgarishlar yuz berganda uning xatti-harakatini bashorat qiladi. Agar dinamik 
muvozanat shartlarni o'zgartirish bilan buzilgan bo'lsa, muvozanat pozitsiyasi 
o'zgarishni qisman qaytarish uchun harakat qiladi. Masalan, tashqaridan ko'proq S 
qo'shilsa, ortiqcha mahsulot hosil bo'ladi va tizim teskari reaktsiyani kuchaytirib, 
muvozanat nuqtasini orqaga surish orqali bunga qarshi harakat qiladi (garchi 
muvozanat konstantasi bir xil bo'lib qolsa). 
Agar mineral kislota sirka kislota aralashmasiga qo'shilib, gidroniy ioni 
kontsentratsiyasini oshiradi, dissotsiatsiya miqdori kamayishi kerak, chunki 
reaksiya ushbu printsipga muvofiq chapga suriladi. Buni reaksiya uchun 
muvozanat doimiy ifodasidan ham chiqarish mumkin: 
Agar {H
3
O
+
} {CH ni oshiradi
3
CO
2
H} ortishi kerak va CH 
3
CO
− 
2
kamayishi kerak. H
2
O qoldirilgan, chunki u hal qiluvchi va uning 
kontsentratsiyasi yuqori va deyarli doimiy bo'lib qoladi. 
Miqdoriy versiyasi tomonidan berilgan reaktsiya miqdori. 
J. V. Gibbs muvozanat 1873 yilda Gibbs bepul energiya tizimning minimal 
qiymati (reaksiya doimiy harorat va bosim ostida amalga oshiriladi). Buning 
ma'nosi 
shuki, 
Gibbs 
energiyasining 
hosilasi reaktsiya 
koordinatasi (o'lchov reaktsiya darajasi sodir bo'lgan, barcha reaktiv moddalar 
uchun noldan barcha mahsulotlar uchun maksimalgacha) yo'qoladi va signal 
beradi statsionar nuqta. Ushbu hosilaga reaktsiya Gibbs energiyasi (yoki 

---

energiyaning o'zgarishi) deyiladi va ning farqiga mos keladi kimyoviy 
potentsial reaksiya 
aralashmasi 
tarkibidagi 
reaktiv 
moddalar 
va 
mahsulotlar.
[1]
 Ushbu mezon ham zarur, ham etarli. Agar aralash muvozanatda 
bo'lmasa, 
ortiqcha 
Gibbs 
energiyasining 
chiqarilishi 
(yoki Helmholtz 
energiyasi doimiy 
hajmli 
reaktsiyalarda) 
- 
muvozanatga 
erishguncha 
aralashmaning tarkibi o'zgarishi uchun "harakatlantiruvchi kuch". Muvozanat 
konstantasi standart bilan bog'liq bo'lishi mumkin Gibbs bepul energiya tenglama 
bilan reaktsiya uchun o'zgarish 
bu erda R universal gaz doimiysi va T harorat. 
Reaktivlar bo'lganda eritilgan o'rta balandlikda ion kuchi ning miqdori faoliyat 
koeffitsientlari doimiy 
bo'lishi 
mumkin. 
Bunday 
holda konsentratsiya 
miqdori, K
v
,bu erda [A] diqqat A va boshqalar, ga bog'liq emas analitik 
konsentratsiya reaktivlarning 
Shu 
sababli, 
uchun 
muvozanat 
konstantalari echimlar odatda aniqlandi yuqori ion quvvatli muhitda. K
v
bilan 
o'zgaradi ion kuchi, harorat va bosim (yoki hajm). Xuddi shunday K
p
gazlar uchun 
bog'liq qisman bosim. Ushbu doimiylikni o'lchash osonroq va o'rta maktab kimyo 
kurslarida uchraydi. 
Kimyoviy jarayonda hosil bo‘ladigan mahsulotlar konsentratsiyasi ma’lum 
miqdorga 
yetganda reaksiya 
tezligi kamaya 
borishi ma’lum miqdordagi 
mahsulotning boshlang‘ich moddalarga aylanishi bilan bog‘langan. 
Bunday vaziyatda o‘ng tomonga boradigan reaksiya tezligi bilan chap tomonga 
boradigan reaksiya tezligi orasida ma’lum munosabat kuzatiladi. Bu munosabat 
o‘zgarmas bo‘lganda sistema dinamik muvozanat holatiga o‘tadi. Bunday 
muvozanatda qarama-qarshi tomonlarga yo‘nalgan reaksiyalar tezliklari bir-biriga 
teng bo‘lib, vaqt birligida qancha mahsulot hosil bo‘lsa, shuncha miqdorda u 
parchalanib boshlang‘ich moddalarga aylanadi. 
Bunday sistemalar uchun muhim xususiyatlar mavjud: 

a) muvozanat holatdagi sistema tarkibi vaqt o‘tishi bilan o ‘zgarmaydi; 

b) agar shunday sistemada tashqi ta’sir natijasida muvozanat buzilsa, u tashqi kuch 
yolqolishidayoq o ‘z holatiga qaytib keladi; 

---


d) dinamik muvozanatni omillar ta’sirida xohlagan tomonga siljitish mumkin. 
Qaytar reaksiyalar boshlangan vaqtda o‘ng tomonga boradigan reaksiya tezligi 
ma’lum miqdorda moddalar hosil qilib ortib boradi, u maksimal qiymatga ega 
bo’lgandan keyin, reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasi kamaya boradi 
va natijada tezlik ham tobora kamayib boradi. 
Mahsulot miqdori ortib borishi natijasida teskari reaksiya tezligi ham ortib borishi 
tabiiydir. Shu jarayon qarama-qarshi tomon borayotgan reaksiyalar tezligi bir xil 
kattalikka ega bo’lguncha davom etadi. Shunday qaytar reaksiyalar holatini 
muvozanat konstantasi tavsiflaydi. Uning ifodasini keltirib chiqarami?.