Mavzu: Kimyoviy muvozanatning asosiy shartlari Reja: Kimyoviy muvozanat konstantasi

aA + bB = cC + dD 
uchun o‘ngga va chapga boradigan reaksiyalar tezlik ifodalari 
v
o.
= k
o.
[A]
a
• [B]
h
va v
ch
= k
ch
[C]
c
• [D]
d 
bo‘ladi, 
k
r
va k
o’ 
ikkala reaksiyaning tezlik konstantalari. Ikkala reaksiya tezligi 
tenglashganda (v
o.
= v
ch
) k
o’
Ikkala reaksiya tezligi tenglashganda (vo.= vch) k 
o,[A]a • [ 5 ] b= kch[ C)c • [ D]
d
bo‘lad i, undan= k
ch
[ C)
c
• [ D]
d
bo‘ladi, undan 
KM=kyk=[C]c∙[D]d[A]a∙[B]b 
Xulosa 
Xulosa qilib aytganda, temperatura ortganda muvozanat endotermik reaksiya 
tomon, temperatura pasaytirilganda ekzotermik jarayon tomon siljiydi. 
Bosim o‘zgarishi bu sistema muvozanatiga ta’sir ko‘rsatadi. Yopiq idishda 
o’zgarmas temperaturada mahsulotlar kam hajm egallaydi, boshla ng‘ich moddalar
esa ko‘proq hajm egallaydi. 
Demak, reaksiya to’g‘ri tomonga borishi natijasida sistemada bosim 
kamayadi, reaksiya teskari tomonga borganda esa bosim ortadi. Reaksion hajmni 
siqilganda muvozanat o‘ng tomonga siljiydi va aks holda, bosim kamaytirilganda 
muvozanat chap tomonga siljiydi. 
Konsentratsiya o’zgarishining muvozanatga ta ’sirini ham Le Shatelye prinsipi 
tushuntiradi. Agar boshlang‘ich moddalardan birining konsentratsiyasi orttirilsa, 

---

shu modda ishtirokida o‘ng tomonga boradigan reaksiya tezligi ortadi, ya’ni 
qo‘shilgan modda konsentratsiyasini kamaytirishga olib keladigan reaksiya tezligi 
teskari tomonga boradigannikiga qaraganda kattaroq bo‘ladi, muvozanat o ‘ng tom 
onga siljiydi. 
Yuqorida ko‘rib o ‘tilgan omillarning muvozanatga ta’siri natijalaridan amaliy 
xulosalar qilish mumkin. Bizning misolimizda ammiak unumini orttirish uchun 
reaksiyani mumkin qadar past temperaturada va boshlang‘ich moddalardan 
birining konsentratsiyasi tenglamadagi stexiometrik nisbatlarga nisbatan kattaroq 
bo‘lgan sharoitda olib borish yaxshi natijaga olib keladi. Lekin, H
2
va 
N
2 
aralashmasining temperaturasi kamaygan sari reaksiya tezligi ortavermaydi, 
past temperaturada zarrachalar harakat tezligi kamayadi, aktiv zarrachalar soni 
kamayadi, reaksiya tezligi ham kamayib ketadi. Shu sababli temperaturani ma’lum 
darajagacha kamaytiriladi