Мавзу: кириш фойдали қазилмалар тўҒрисида умумий малумот

Фойдали қазилмалар геологияси тарихидан лавҳалар

• Фойдали қазилмалар геологияси тарихидан лавҳалар
• Инсониятнинг ер юзида барҳаётлиги учун иккита муҳим ман-ба зарур: тирик табиат ва фойдали қазилмалар.
• Тирик табиат бизни озиқ-овқат билан таъминласа, ерости бойликлари саноатимиз озуқасидир. Қора ва рангли металлургия бутунлай минерал хомашё ҳисобига ишлайди. Кимё саноати учун фойдали қазилмалар-нинг улуши 75–80 %га етади. Электр қувватининг катта қисми иссиқлик ва атом электр станцияларида кўмир, нефть, газ ва радиоактив элемент-лар ҳисобига ишлаб чиқарилади. Транспортнинг барча тури (автомобиль, темир йўл, авиация) ёнувчи фойдали қазилмалардан олинган қувват билан ҳаракатланади. Қурилиш материаллари саноатининг асосини минерал-лар ва тоғ жинслари ташкил қилади.
• Ер ости сувлари ҳам фойдали қазилма ҳисобланади. Улар нафақат ичимлик суви ва суғориш мақсадида, балки кўплаб миқдорда саноат миқёсида ош тузи, ёд, бром, литий, рубидий, германий, уран каби иқтисодиёт учун зарур бўлган элементларни ажратиб олишда ҳам ишлатилади.

Ер ости сувларнинг айрим турлари минерал шифобахш сувлар сифа-тида ва иссиқлик таъминоти ва электр қуввати ишлаб чиқариш (термал сувлар) учун ҳам фойдаланилади.

• Ер ости сувларнинг айрим турлари минерал шифобахш сувлар сифа-тида ва иссиқлик таъминоти ва электр қуввати ишлаб чиқариш (термал сувлар) учун ҳам фойдаланилади.
• Одамзот жамиятнинг ҳозирги кунга қадар ривожланиши билан бир қаторда металлардан фойдаланиши ҳам кенгайиб бормоқда.
• Инсоният тарихида энг узоқ давом этган ибтидоий жамоа тузуми-да металлар ҳеч қандай аҳамиятга эга бўлмаган ва фақат бу ту-зумнинг энг сўнги даврида бирмунча рол ўйнай бошлаган. Кейинги тузумларда эса металлар инсон учун энг зарур ва керакли бўлиб борди, яъни тош асри билан металлар асри оралиғида улар инсон ҳаётига кириб келган.

Қадимги тош асрида (палеолит), бундан юз минглаб йиллар аввал, одамзод тошлардан ясаган иш қуролларидан фойдаланган. Улар қўпол, ишлов берилмаган пичоқ кўринишида бўлган. Бу пичоқларни йирик тош бўлакларини майдалаб тайёрлаганлар. Кўп минг йиллар давомида тошга ишлов бериш йўллари аста-секин такомиллашиб бор-ган. Палеолит даврида одам металлни билмаган. Аммо аҳён-аҳёнда унга табиатдаги металларнинг соф туғма бўлаклари учраб турган ва уларни инсон безак сифатида ишлаётган бўлиши мумкин. Кейинчалик бу бўлакларнинг тошларга нисбатан яхшироқ ишланиши-пачақлани-шини сезган.

• Қадимги тош асрида (палеолит), бундан юз минглаб йиллар аввал, одамзод тошлардан ясаган иш қуролларидан фойдаланган. Улар қўпол, ишлов берилмаган пичоқ кўринишида бўлган. Бу пичоқларни йирик тош бўлакларини майдалаб тайёрлаганлар. Кўп минг йиллар давомида тошга ишлов бериш йўллари аста-секин такомиллашиб бор-ган. Палеолит даврида одам металлни билмаган. Аммо аҳён-аҳёнда унга табиатдаги металларнинг соф туғма бўлаклари учраб турган ва уларни инсон безак сифатида ишлаётган бўлиши мумкин. Кейинчалик бу бўлакларнинг тошларга нисбатан яхшироқ ишланиши-пачақлани-шини сезган.
• Палеолит даври ўрнига неолит (янги тош асри) даври бошланганда (бундан ўн минглаб йиллар аввал) одамзод тош буюмларини силлиқлаш ва тешишни ўрганган. Неолит даври одамларининг улкан ютуғи-кремен жинсини 10 метрлик лаҳмлардан қазиб олгани ҳисобланади. Ке-йинроқ бу тажриба маъданларни қазиб олишда қўл келган.