Mavzu: Kirish. Istiqlol darsi

Javoblar:1. B 2.A 3.A 4. D 5.C

Uyga vazifa:

O’quvchilar bilimini baholash
Ko’rildi:

21.01.2015.y

Dir.o’rinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Darsning mavzusi:Maqsud Shayxzoda “Mirzo Ulug’bek”tragediyasi tahlili.Qahramonlarga tavsif.Nazariy ma’lumot:tragediya

Darsning maqsadi:

a)ta’limiy-asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish,qahramonlarga tavsif berish va tragediya haqida nazariy ma’lumot berish;

b)tarbiyaviy-asarda ilgari surilgan adolat,haqiqat,jaholatga qarshi kurash,buyuk ajdodlarga hurmat va ehtirom tuyg’ularini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi-o’quvchilarning fikrlash salohiyati,dunyoqarashi va nazariy bilimlarini takomillashtirish.

Darsning turi:mustahkamlash;

Darsning uslubi:ifodali o’qish,asar tahlili,bahs,nazariy ma’lumot;

Darsning jihozi:darslik,”Mirzo Ulug’bek”tragediyasi,Mirzo Ulug’bek siymosi va ilmiy asarlar,tarqatmalar;

Darsning borishi

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida “Mirzo Ulug’bek”asari yuzasidan savol-javob;

2.Asar voqealari rivoji yuzasidan darslikdagi savol-topshiriqlar ustida ishlash.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Asardan parchalar ifodali o’qib,uni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish va matn ustida ishlash-bahs-munozara asosida;

Xizmatimda,suhbatimda yurgan do’stlarga,

Arboblarga qasos tig’I botirilmasin!

Bu shartimga ahli parda rozimi?

Mirzo Ulug’bek taxtni o’g’li Abdulatifga topshirar ekan,ulardan mamalakatda fitna – fasot tugatilishini,qo’shni xalqlqrga yurish qilib,xalqqa naftat yog’dirmaslikni,ahli ulamolarga zarar yetkazmaslikni,haramidagi ayollat nomiga g’ubor tekizmaslikni,kutubxona,kitoblari va rasadxonaga zavol yetkazmasliklarini so’raydi.

Men davramda do’stlarimni ko’raman yana,

Demak,bizga o’lim yo’qdur ,men bo’lmasam-da.

Bu Ulug’bekning so’ngi so’zlari edi.Ha ,Mirzo Ulug’bek nomi o’chmaydi.U osmonimizda hart un yulduz bo’lib chaqnaydi.Uning “Ziji Ko’ragoniy ”asari necha asrlardan buyon yulduzlar ilmini o’rganish uchun ham muhim manbadir…

II.”Mirzo Ulug’bek ”fojeasi haqida berilgan adabiy maqola ustida ishlash.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Savollar:

1.Badiiy adabiyotning turlarini aytib bering

2.Dramatik turlarni sanab bering.

3. “Mirzo Ulug`bek” fojeasining yakuni sizda qanday taassurot qoldirdi?

4.Oxiri fojea bilan tugallanadigan asarlardan qysilarini bilasiz ?

5.Oxiri fojea bilan tugallanadigan asarlar qanday asarlar deb yuritiladi?

II.Tragediya adabiyotning dramatik tur janrlaridan biri bo`lib, uning lug`aviy ma`nosi yunoncha tragos –echki , ode –qo`shiq; tragediya –echki qo`shig`i ma`nosini anglatadi. Qadim yunonlarda hosil xudosi Dionis shrafiga xalq bayramlari o`tkazilgan. Bu bayramlarda echkilar so`yilib dasturxonga qo`yilgan.Qiziqchilar esa echki terilarini yopinib yurishib , turli sahna tomoshalarini ko`rsatishgan.Bunday jaydari qiziqchilarni tragoslar deyishgan.Keyinchalik bu so`z oqibati fojia bilan tugaydigan sahna asarlariga nisbatan qo`llana boshlagan.

Tragik asar ,ya`ni tragediyaning boshqa sahna asarlari(komediya, drama, monodrama , intermediya)dan farqi shundaki,u qahramonlar o`rtasidagi kuchli ziddiyatlar asosiga quriladi,qahramonlar taqdiri fojia bilan yakun topadi, ular o`rtasidagi konflikt (ziddiyat) shiddatli va keskin tus oladi.Fojeiy asar qahramonlar xarakterining yorqinligi , ichki kolliziya (qarama-qarshilik,to`qnashuv) kuchliligi, personajlar o`rtasidagi konfliktning o`ta kuchli

Ekanligi bilan farqlanadi.Tragediya murosasiz kurash ,g`oyatda keskin ziddiyat zaminiga quriladi.Bunday asar asnosida kishilar qismati shiddatli , suronli siyosiy voqealar , turli ijtimoiy , shaxsiy qarashlar kurashi fonida ko`rsatiladi.

Tragediya doimo hayotdagi eng muhim, dolzarb hayot-mamot masalalarini ko`tarib chiqadi.Ijobiy qahramon istagi ,qarashlari bilan u yashagan muhit o`rtasidagi ziddiyat tragediyaning asosiy kolliziyasi (qarama-qarshiligi)ni keltirib chiqaradi va albatta ezgulikni e`zozlagan , haqiqat fidoyisi, yaxshi inson fojiasi uning o`limi bilan tugaydi.Biroq bu qayg`uli , faqat ko`zyosh oqizib tomosha qiladigan holat emas, balki dramaturg ko`zda tutgan ezgu g`oyalarning tantanasi , kelajakka katta ishonch bilan yo`g`rilgan ijtimoiy ruhning g`olib kelishidir.Ijobiy qahramonni mahv etgan qora kuchlar asar davomida o`zlarining kaltabinliklari , ma`naviy tubanliklari , taraqqiyot dushmanlari kabi “xislat”larini fosh etadilar.fojeiy sahna tomoshasi so`ngida qahramon halokati yovuz kuchlarning ham o`limi bilan tugaydi.

Tragediyaning paydo bo`lishi antic davr marosimlariga to`g`ri keladi.Yunonlarning hosil xudosi Dionis sharafiga echki so`yib bayram qilishlari , “echki qo`shig`i” degan iboraning paydo bo`lishiga sabab bo`lgan omildir.Haqiqiy tragik asarlarni yaratish esa miloddan avvalgi beshinchi asrga kelib o`zining kamolot bosqichiga ko`tarildi.Esxilning “Zanjirband Prometey”, “Oresteya”, Sofokl “Shoh Edip”, “Antigona”, Evripidning “Elektra”, “Medeya”, “Gerakl” kabi tragediyalarni optimistic ruh ,adolat va haqiqatning qaror topishi , yuksak insoniy tuyg`ularning maromiga yetkazib tarannum etishi bilan ajralib turadi. Bu asarlar yunon sahna san`ati , xususan, tragediyasining dovrug`i jahonga yoyilishiga sabab bo`ldi.

Yevropada tragediya uyg`onish va unan keyingi davrarda ham keng rivojlandi.Ispan dramaturglari Lope de Vega ,Kalderon , ingliz yozuvchisi V.Shekspir,nemis dramaturglari Gyote, Shiller, rus shoiri A.S. Pushkin kabilar bu sohada samarali qalam tebratadilar.Ular yaratgan “Otello”, “Gamlet”, “Romeo va Julyetta” , “Boris Godunov” kabi tragediyalar bugungi kunda jahon teatrlarining sahnasida takror-takror o`ynalmoqda.

O`zbek adabiyotida tragediyaning go`zal namunalarini Mahmudxo`ja Behbudiy – “Padarkush” (1911) , Abdurauf Fitrat – “Abulfayzxon” (1926), “Mirzo Ulug`bek” (1961) tomonidan yaratildi.

Takrorlash

Savollar bilan ishlash

1.Adabiy turlarni sanab bering

2.Tragediya so`zining kelib chiqishi haqida gapiring .

3.Tragediyaning otasi kim?

4.Tragediyaning g`ozal namunalarini sanab bering

5.O`zbek adabiyotida yaratilgan qanday tragediyalarni bilasiz?

III.Tragediya haqida darslikda berilgan nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirish.

IV.Test sinovi:

1.Mirzo Ulug’bekning qotili kim ?

A.Abbos B.Ota Murod C.Berdiyor D.Yigitali

2.”Yetim qolgan el dardiga kuyib yig’layman,

Bosh qo’yaman tuprog’iga ulug’ insonning”.Bu fikrlar kimga tegishli?

A.Ali Qushchi B.Berdiyor C.Sakkokiy D.Piri Zindoniy

3.Ulug’bek Ali Qushchini kim deb atagan?

A.Aziz shogirdim B.Farzandi arjumand

CYaqin insonim D.Suyukli o’g’lim

4.”Tragediya”so’zi qanday ma’noni anglatadi?

A.Mungli qo’shiq B.Fojeali asar

C.Echki qo’shig’I D.Ziddiyatlar olami

5.Koinotning chamanida ochgan yo’limz,

Yo’lchilarsiz qolmas,biling,aziz muallim!

Orta borar yulduz soni jadvalingizda,

Qoningizda o’sib chiqar shodlik gullari.

Asar oxirida berilgan bu umidli so’zlar kimga tegishli?

A.Ali Qushchi B.Berdiyor C.Ota Murod D.Sakkokiy

Javoblar:1. A 2.D 3.B 4.C 5.A

Uyga vazifa:Asar qahramonlariga tavsif

O’quvchilar bilimini baholash. Ko’rildi:

26.01.2015.y

Dir.o’rinb:

Adabiyot 8-sinf
Sana:

Mavzu: 5-nazorat ishiga tayyorlanish.

Insho. Mavzu:”Mirzo Ulug’bek – ilm va ma’rifat homiysi”

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari asosida bkmlarini nazorat qilish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:og`zaki va yozma nutqni o`stirish.

Dars turi:nazorat;

Dars uslubi:bahs,asar tahlil,savol-topshiriqlar ustida ishlash,reja tuzish;

Dars jihozi:darslik,”Mirzo Ulug’bek”asari ,Ulug’bek siymosi,tarixiy va badiiy asarlar.

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida asar yuzasidan savol-javob o’tkazish;

2.Asar qahramonlariga tavsif.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.”Mirzo Ulug’bek”tragediyasidan parchalar o’qib,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:

Ma’rifatning dargohiga qo’ydim ixlosim,

Og’ir bo’ldi qismat menga qo’ygan vazifa.

Men , sultonlar o’rtasida bo’ldim donishmand,

Donishmandlar tepasida sulton sanaldim.

Ma’rifatni hukumatga qilib rahnamo,

Bu o’lkaning yerida ham yulduzlar yoqdim

Mirzo Ulug’bek bu misralari orqali davlatchilik faoliyati ma’rifatchilik asosiga qurilganligiga ishora qiladi.Ma’rifat tufayli yurtni obod qilgan Ulug’bek nomi hali-hamon adolat va haqiqat,ilm va ma’rifat nomlari bilan birga tilga olinadi…

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Insho mavzusi yuzasidan bahs-munozara:

“Mirzo Ulug’bek –ilm va ma’rifat homiysi”

II..Mavzuga oid reja tuzish

2.Qisqa fikrlarni yig`ish

Mirzo Ulug`bek ilm va ma`rifat homiysi

Reja :

I.Kirish:

1.Maqsud Shayxzoda tarixiy dramatik asarlar ustasi.

2. “Mirzo Ulug`bek” tragediyasi -M.Shayxzodaning shoh asari.

II.Asosiy qism:

1. “Temurbek naslidin Mirzo Ulug`bek…”.

2.Mirzo Ulug`bek kamolotida Amir Temur va Shohruhning o`rni.

3. Ulug`bek Mirzo va Abdulatif Mirzo o`rtasidagi munosabatlar.

III.Xulosa:

1. “Mirzo Ulug`bek” tragediyasi-o`zbek dramaturgiyasi gultoji.

2.Mirzo Ulug`bek zakosi- mangu ,barhayot.

Uyga vazifa:”Mirzo Ulug’bek ilm va ma’rifat homiysi”mavzusidagi inshoning qoralama nusxasini yozib kelish.

O’quvchilar bilimini baholash.

Takrorlash.

Ko’rildi:

27.01.2015.y

Dir.o’rinb:

i

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: 5-nazorat ishi

Insho. Mavzu:”Mirzo Ulug’bek – ilm va ma’rifat homiysi”

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy- o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari asosida bkmlarini nazorat qilish;

b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.

Dars turi:nazorat;

Dars uslubi:bahs,asar tahlil,reja tuzish,insho yozish;

Dars jihozi:darslik,”Mirzo Ulug’bek”asari ,Ulug’bek siymosi,tarixiy va badiiy asarlar.

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.O’quvchilar tuzgan rejalarni ko’rish ,kerakli izoh va tushunchalar berish hamda insho yozishga tayyorlanish;

II.O’quvchilarning insho yozish jarayonini nazorat qilish;

Darsning mustahkamlash bosqichida;

I. Mirzo Ulug`bek ilm va ma`rifat homiysi

Reja :

I.Kirish:

1.Maqsud Shayxzoda tarixiy dramatik asarlar ustasi.

2. “Mirzo Ulug`bek” tragediyasi M.Shayxzodaning shoh asari.

II.Asosiy qism:

1. “Temurbek naslidin Mirzo Ulug`bek…”

2.Mirzo Ulug`bek kamolotida Amir Temur va Shohruhning o`rni.

3. Ulug`bek Mirzo va Abdulatif Mirzo o`rtasidagi munosabatlar.

III.Xulosa:

1. “Mirzo Ulug`bek” tragediyasi-o`zbek dramaturgiyasi gultoji.

2.Mirzo Ulug`bek zakosi mangu ,barhayot.

Bobolardan so`zladim, ammo

Bir kalom bor so`z avvalida.

Osmon ilmi tug`ilgan ilk bor,

Ko`ragoniy jadvallarida.

Qotil qo`li qilich soldi mast,

Quyosh bo`lib uchdi tillabosh.

Do`stlar ko`kda yulduzlar emas,

U Ulug`bek ko`zidagi yosh.

Yerda qolgan o tanim manim,

O`zbekiston ,Vatanim manim.

Maqsud Shayxzoda tarixiy dramatik asarlar ustasi.Ayniqsa,uning “Mirzo Ulug’bek”tragediyasi tarix va haqiqat bilan yaqindir.Unda Mirzo Ulug’bek buyuk va adolatli shoh,xalqparvar hukmdor,ilm ahli va ma’naviy meros g’amxo’ri,buyuk olim sifatida gavdalanadi.Mirzo Ulug’bek-Amir Temurning suyukli nevarasi.U buyuk Temur saltanatini saqlay olmaganidan afsuslanadi va Temur ruhidan madad so’raydi.

O’z taxtini Abdulatifga topshirayotgan dam u xalqqa,ilm ahliga adolat qilishni,buyuk merosga ,ahli ayol nomusiga ziyon keltirmaslikni so’raydi.O’z o’g’illaridan mehr ko’rmagan Ulug’bek Ali Qushchini “farzandi arjumandim”deb ataydi.

Madrasada va rasadga yetmagay zavol!

Kutubxonam,kitoblarim saqlansin omon!..

Bugun Mirzo Ulug’bek qalblarda va tilarda mehr bilan tilga olinadi.Bugun ham “Ziji jadidi Ko’ragoniy”jadvali yulduzlar ilmi uchun muhim manba hisoblanadi.

Har tun yulduzlar nuri ila bu ulug’ siymoni yod etamiz…

Ma’rifatning dargohiga qo’ydim ixlosim,

Og’ir bo’ldi qismat menga ortgan vazifa.

Men,sultonlar o’rtasida bo’ldim donishmand,

Donishmandlar tepasida sulton sanaldim.

Ma’rifatni hukumatga qilib rahnamo,

Bu o’lkaning yerida ham yulduzlar yoqdim.

Uyga vazifa:Darslikdan tashqari badiiy asarlar o’qish.

Ko’rildi:

3.02.2015.y

Dir.o’rinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Darsning mavzusi:5-nazorat ishi tahlili

Insho. Mavzu:”Mirzo Ulug’bek – ilm va ma’rifat homiysi”

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy- o`quvchilarning olgan bilim va ko’nikmalari,shu bilim vako’nikmalar asosida yozgan insholarini tahlil qilish;

b) tarbiyaviy-o`quvchilar qalbida mehr-muhabbat,adolat,haqiqat,buyuk ajdodlarga yuksak ehtirom,ota-onaga hurmat tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi-og`zaki va yozma nutqni o`stirish.

Dars turi:mustahkamlash;

Dars uslubi:tahlil,ijodiy ish;

Dars jihozi:darslik,”Mirzo Ulug’bek”asari ,Ulug’bek siymosi,tarixiy va badiiy asarlar,tarixiy shaxslar timsoli;

Darsning borishi:

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)nazorat ishi daftarlarini tarqatish;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.O’quvchilarning 5-nazorat ishidan olgan baholarini izohlash va tahlil qilish;

II.Xatolar ustida ishlash:

a)imlo xatolari ustida ishlash;

b)ishoraviy xatolar ustida ishlash;

d)uslubiy xatolar ustida ishlash.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Ijodiy ish

Tariximizning buyuk timsollari

Reja:

1.Ajdodlar merosi muqaddas.

2.Men buyuk yurt farzandiman.

3.Buyuk bobolar izidan.

Biz Amir Temur,Mirzo Ulug’bek,Jaloliddin Manguberdi ,To’maris,Alisher Navoiy,Zahiriddin Muhammad Bobur,Abu Ali ibn Sino,Beruniy,Xorazmiy,Forobiy …kabi mard ,jasur,oqil-u dono ajdodlar avlodimiz.Ular bizga mardlik,ulug’ saltanat,adolat,haqiqat bilan birga yuksak ma’naviy xazinalrni meros qilib qoldirganlarki,bu buyuk xazinalar hali-hanuz dunyo ahlini lol qoldirib kelmoqda.Ular yaratgan ilm sirlari dunyo ilm ahliga dasturamal bo’lib kelmoqda…

Men shunday buyuk yurt farzandi ekanligimdan g’ururlanaman.Bu g’urur meni ular merosini asrashga,ular izidan borishga undaydi.Chunki ajdodlarga munosib farzand bo’lmoq joiz.

Buyuk bobolar izidan borib,yurt nomini dunyoga taratmoq,erkinlik nashidasi ila yuksakliklarga intilmoq,ozodlik ruhini asray bilmoq har bir yurt farzandi uchun ham farz,ham qarzdir.Buyuk bobolar ruhi bizni hamisha bizni qo’llagay..

II.Buyuk bobolar haqidagi she’rlar va badiiy asarlar yuzasidan suhbat…

Bobolardan so`zladim, ammo

Bir kalom bor so`z avvalida.

Osmon ilmi tug`ilgan ilk bor,

Ko`ragoniy jadvallarida.

Qotil qo`li qilich soldi mast,

Quyosh bo`lib uchdi tillabosh.

Do`stlar ko`kda yulduzlar emas,

U Ulug`bek ko`zidagi yosh.

Yerda qolgan o tanim manim,

O`zbekiston ,Vatanim manim
III.Ijodiy ishlar tahlili.

Uyga vazifa:Tarixiy shaxslar haqidagi sh’erlardan yod olish va tarixiy-badiiy asarlar o’qish.

Ko’rildi:

4.02.2015.y

Dir.o’rinb:

1. “Mirzo Ulug`bek” tragediyasi-o`zbek dramaturgiyasi gultoji.

2.Mirzo Ulug`bek zakosi mangu ,barhayot.

Bobolardan so`zladim, ammo

Bir kalom bor so`z avvalida.

Osmon ilmi tug`ilgan ilk bor,

Ko`ragoniy jadvallarida.

Qotil qo`li qilich soldi mast,

Quyosh bo`lib uchdi tillabosh.

Do`stlar ko`kda yulduzlar emas,

U Ulug`bek ko`zidagi yosh.

Yerda qolgan o tanim manim,

O`zbekiston ,Vatanim manim.

Maqsud Shayxzoda tarixiy dramatik asarlar ustasi.Ayniqsa,uning “Mirzo Ulug’bek”tragediyasi tarix va haqiqat bilan yaqindir.Unda Mirzo Ulug’bek buyuk va adolatli shoh,xalqparvar hukmdor,ilm ahli va ma’naviy meros g’amxo’ri,buyuk olim sifatida gavdalanadi.Mirzo Ulug’bek-Amir Temurning suyukli nevarasi.U buyuk Temur saltanatini saqlay olmaganidan afsuslanadi va Temur ruhidan madad so’raydi.

O’z taxtini Abdulatifga topshirayotgan dam u xalqqa,ilm ahliga adolat qilishni,buyuk merosga ,ahli ayol nomusiga ziyon keltirmaslikni so’raydi.O’z o’g’illaridan mehr ko’rmagan Ulug’bek Ali Qushchini “farzandi arjumandim”deb ataydi.

Madrasada va rasadga yetmagay zavol!

Kutubxonam,kitoblarim saqlansin omon!..

Bugun Mirzo Ulug’bek qalblarda va tilarda mehr bilan tilga olinadi.Bugun ham “Ziji jadidi Ko’ragoniy”jadvali yulduzlar ilmi uchun muhim manba hisoblanadi.

Har tun yulduzlar nuri ila bu ulug’ siymoni yod etamiz…

Ma’rifatning dargohiga qo’ydim ixlosim,

Og’ir bo’ldi qismat menga ortgan vazifa.

Men,sultonlar o’rtasida bo’ldim donishmand,

Donishmandlar tepasida sulton sanaldim.

Ma’rifatni hukumatga qilib rahnamo,

Bu o’lkaning yerida ham yulduzlar yoqdim.

Uyga vazifa:Darslikdan tashqari badiiy asarlar o’qish.

Ko’rildi:

3.02.2015.y

Dir.o’rinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Usmon Nosir hayoti va ijodi. “Yurak” she`riy dostoni

Darsning maqsadi:

a)ta`limiy- Usmon Nosir hayoti va ijodi haqida bilim berish,”Yurak”

she’rini ifodali o’qish ,she’rni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b) tarbiyaviy: o`quvchilar qalbida adabiyotga qiziqish,she’riyatga shaydolik,go’zal insoniy fazilatlarni singdirish;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning she’riyatga bo’lgan qiziqishini va dunyoqarashini takomillashtirish;

Dars turi:yangi bilim berish;

Dars uslubi:nazm gulshani,tahlil,bahs;

Dars jihozi :8-sinf adabiyot darsligi,Usmon Nosir siymosi,badiiy asarlar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida “Mirzo Ulug’bek”darmasi yuzasidan savol-javob;

2.Dramadan olgan taassurotlar.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Savollar:

1.30-yillar qatag`oni haqida nimalarni bilasiz?

2.30-yillarda qatag`onga uchragan ijodkorlardan kimlarni bilasiz?

II.Nazm gulshani:Quyi sinflarda o’tilgan Usmon she’rlari asosida.

III.Usmon Nosir 1912-yilning 13-noyabrida Namangan shahrining “Chuqurko`cha” dahasida tug`ildi.Usmon Nosir 4 yasharligida onasi bilan Qo`qon shahriga ko`chib keldi. Masodiq Nosirhoji xonadonida kamol topa boshladi.Shu yerlik bolalar qatori internatda o`qib tarbiyalandi.O`rta maktabda va Samarqanddagi o`zbekiston dorilfununida o`qib yurgan kezlaridayoq u shoir Usmon nosir bo`lib tanildi. U.Nosirning nomi yigirmanchi yillarning oxirlaridayoq o`quvchilarga tanila boshladi.O`ttizinchi yillarda esa , uning asarlarini kitobxonlar intiqlik bilan kutadigan shoirga aylandi. Endi uni “tabiatan shoir”, “tug`ma shoir” deb

ta`rifladilar .Ana o`shanda U.Nosir 20 yoshlarda edi.

Usmon Nosir 18 yoshidan 24yoshigacha bo`lgan davrda ijod qildi.Shu qisqa 6-7 yil ichida u beshta she`r to`plami :

“Quyosh bilan suhbat”,“Safarbar satrlar”,“Traktorobod”,“Yurak”,“Mehrim”

Ikkita doston:“Norbo`ta”,“Naxshon”

To`rtta drama:

“Atlas”,“Zafar”,“So`nggi kun”,“Dushman”asarlarini yaratdi

Badiiy tarjima sohasida ham shoir o`ziga xos tarjimonlik madaniyatini va poetik didini namoyish qilgan edi.

N.A.Dobrolyubovning “Haqiqiy kun qachon keladi?” asari

V.I.Kirshonning “Ulug` kun”dramasini

A .S.Pushkinning “Bog`chasaroy fontani”

M.Yu.Lermontovning “Iblis”nomli dostonlarini shuningdek Geyne, Gyote, Bayron ijodidan ko`pgina asarlarni o`zbek tiliga tarjima qildi.

U .Nosirning 1927 yildan 1932-yilgacha bol`gan ijodida publisistika,voqealarga publisistik munosabat , publisistik pafos va ritorika ko`proq ko`zga tashlanadi.

Shuning uchun uning she`rlari chaqiriq bo`lib yangraydi.Bu xususiyat usmon Nosir ijodining zamon talabiga hozirjavobligini ko`rsatdi.

“Usmon she`riyatimizga shamolday kirib keldi.Balki bo`ronday!U shunday to`polon va to`lqin bilan keldiki,uncha-muncha she`riy uslub vaijodni to`s-to`s qilib yubordi.Uni o`zimizda “O`zbekning Lermontovi”Moskva gazetalarida “Sharqda Pushkin paydo bo`ldi” deb yozishdi”,-deydi shoir TurobTo`la.

Usmon Nosir 1944-yil 23-martda 32 yoshida Uzoq Sharqda vafot etdi.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.She’rim !Yana o’zing yaxshisan,

Boqqa kirsang ,gullar sharmanda.

Bir men emas,hayot shaxsisan,

Jonim kabi yashaysan manda.

“Yana she’rimga”

Sen yuragimning chashma suvisan,

Sen ko’zlarimning gavhar nurlari.

Sening bahongni kim so’rasa,de:

“Bahom –umrning bahosiga teng”.

“She’rim”

Bargdek uzilib ketsam,

Unutmas meni bog’im.

Ishimni hurmat qilur,

Gullardan haykal qurur.

She’rlarim yangrab qolur,

Ming yillardan keyin ham

Unutmas meni bog’im.

(“Bog’im”)

Usmon Nosir har bir she’rida ichki kechinmalarini bayon qilib,dard-iztiroblarini,orzu-o’ylarini bayon etadi.Mana shu misralar orqali shoir mangu yashaydi.

II.”Yurak”she’rini ifodali o’qish,g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

Yurak,sensan mening sozim,

Tilimni nayga jo’r etding.

Ko’zimga oyni berkitding,

Yurak,sensan ishqibozim…

Shoir bu she’rida ham qalb tug’yonlarini soddalik va ta’sirchanlik bilan ifoda etadi.Shoir har bir yurakni Vatanni sevishga..undaydi…

Itoat et!

Agar sendan

Vatan rozi emas bo’lsa,

Yoril,chaqmoqqa aylansen,

Yoril!Mayli tamom o’lsam.

III.Test sinovi:

1.Usmon Nosir 20yoshida qanday nom bilan ta’rifladilar?

A.Tabiatan shoir,tug’ma shoir B.O’zbekning Lermontovi

C.Sharq Pushkini D.Bo’ronday kuchli

2.”Atlas”,”Zafar”,”So’nggi kun”,”Dushman”asarlari qanday janrda yozilgan?

A.She’riy ro’plam B.Doston

C.Drama D.Ballada

3.”Sen yuragimning chashma suvisan,

Sen ko’zlarimning gavhar nurisan”,-deb shoir nimaga ta’rif beradi?

A.Yurakka B.Orzu-o’ylariga

C.She’rga D.Asarlariga

4.“Usmon she’riyatimizga shamolday kirib keldi.Balki bo’ronday!...”Bu fikrlar kimga tegishli?

A.Cho’lpon B.Usmon Azim

C.Turob Tola D.E.Vohidov

5.Moskva gazetalarida Usmon Nosir qanday ta’riflanadi?

A.”O’zbekning Lermontovi” B.”Sharqda Pushkin paydo bo’libdi”

C.”Tug’ma shoir” D.”Tabiatan shoir”

Javoblar:1. A 2.C 3.C 4.C 5.B

Uyga vazifa:Otilganlarni o’zlashtirish va “Yurak “she’rini yod olish

O’quvchilar bilimini baholash.

Ko’rildi:

10.02.2015.y

Dir.o’rinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: U.Nosir. “Nil va Rim” va “Monolog”she’rlari

Darsning maqsadi:a)ta`limiy-Usmon Nosirning “Monolog”va “Nil va Rim ”she’rlarini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish;

b)tarbiyaviy-she’rlarda ilgari surilgan mehr-muhabbat,jaholatga qarsgi kurashish,iliq tuyg’ular ruhida tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning sh’er tahlil qilish,ifodali o’qish ,fikrlash salohiyati va dunyoqarashini takomillaashtirish;

Dars turi:mustahkamlash;

Dars uslubi:ifodali o’qish,tahlil,qiyoslash;

Dars jihozi :Adabiyot darsligi, Usmon Nosir siymosi,tarqatmalar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish, navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida usmon Nosir hayoti va ijodi yuzasidan savol-javob;

2.Shoirning “Yurak”she’rini yod olish.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Savollar: 1.U.Nosir qachon qayerda tug`ilgan?

2.U.Nosirning bolaligi qanday kechgan?

3.U.Nosir nechanchi yillarda shoir bo`lib tanilgan?

4.U.Nosirning she`riy to`plamlarini sanab bering

5.U.Nosirning dramalarini sanab bering.

6.U.Nosirning she`riy dostonlarini sanab bering

7.U.Nosir qanday asarlarni tarjima qilgan?

8.U.Nosir haqida qanday fikrlar bildirildi?

II.”Nil va Rim”she’rini ifodali o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.

Tayanch tushunchalar: Ro,Aziriso,Tifon-qadimgi misrliklar tushunchasidagi xudolar nomi

Fir`avn-qadimgi Misr davlatini boshqargan hukmdor

Munis,Ramzes,Kleopatra-quldorlik davri Misr hukmdorlari

Avval bahor osmonidek-erta bahor osmonidek

Ochun –dunyo,olam

Homer –qadimgi yunon shoiri ,ko`zi tug`ma oiz bo`lgan

Sezar-Rim imperiyasini boshqargan hukmdor

Spartak –Rim quldorlik tuzumiga qarshi ko`tarilgan qo`zg`olonning rahbari

Sud –ma`no, mohiyat

Aflotun (Platon)-qadimgi yunon faylasufi

Vergiliy –qadimgi yunon shoiri

…To Minisdan Ramzesgacha ,Ramzesdan nari

“Malika qiz”-Kleopatra hukmron davri.

Undan tortib …yana uzoq ,yana ko`p yillar

Xarsang bilan yotqizilgan necha ming yo`llar.

Ko`zyoshidan dil toshidan qurilgan haykal

Mag`rur turar ,mag`rur boqar hech biron mahal

Na odamdan ,na zamondan qo`rqmas asti u.

G`azabini yutib o`lgan qullar dasti bu!

Ushbu misralarda shoir o`zi la`natlayotgan davrda hayot ,tiriklik mantig`i insoniy turmush tarzining oyog`i osmondan keltirilganini mana shu “g`alati o`xshatish”lar orqali ham bo`rttirib ifodalaydi.

Fir`avnlarning qabri bo`lmish Misr ehromlari , bu mamlakatdagi tosh haykallari ,mana necha asrlarki, “na odamdan, na zamondan qo`rqadi”.Ular shu qadar mustahkam ,shu qadar chidamli.Holbuki, shoir nazarida , bularning bari “G`azabini yutib o`lgan qullar dasti”dir.Xo`rlik, nochorlik, alamli hayot og`riqlariga qarshi mahkam tugilgan inson mushti ular.

Asarda naqarotdek ikki bor qaytarilgan , “Mana menman , u isyonning o`lmas avlodi…” deya boshlanuvchi fidoyi hayqiriq ,go`yo U.Nosir o`zini kutayotgan og`ir rksizlik , surgun zulmatlariga oldindan ko`tarilayotgan isyondek yangraydi.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.”Monolog”she’rini ifodali o’qish va g’oyviy-badiiy tahlil qilish;

Sevgi!Sening shirin tilingdan,

Kim o’pmagan,kim tishlamagan?

Darsding yovday tilib ko’ksidan,

Kim qalbidan qonlar to’kmagan?

Ishq-muhabbat jahon adabiyoti,tasviriy va qo’shiqchilik san’ati ,musiqasining doimiy va hech qachon ohori to’kilmaydigan mavzisidir.”Monolog” she’ri sevgi-muhabbat mavzusi mutlaqo yangi nuqtayi nazardan turib yoritilgan ,talqin etilgan o’lmas asar hisoblanadi.She’rda muhabbat dostonlarining go’zal timsollari,ularning jasorati va sadoqati kuylanadi…Mashhur tatar shoiri Xodi Toqtash”Muhabbat o’zi eski narsa,lekin har bir yurak uni yong’orta(yangilaydi)”,-deb aytgan edi.

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash;

III.Test sinovi:

1.Firavnlar ..

A.Qadimgi Misrni boshqargan hukmdorlar B.Xudolar nomi

C.Quldorlar nomi D.Quldorlik davri Misr hukmdori

2.”Botayotgan quyosh kabi rangida qon yo’q…”misrasida qanday san’at qolllanilgan?

A.Jonlantirish B.O’xshatish C.Tazod D.talmeh

3.”Odam bilan hayvon o’yin ko’rsatar emish…”misrasida shoir qaysi voqeaga murojaat qiladi?

A.Masxarabozlarning hayvonlarni o’ynatishi

B.Odamlarni hayvonlarga tiriklayin yedirish

C.Qullar va yo’lbarslar olishuvi

D.Odamlarning hayvonlarhi qirib yuborishi

4.”Muhabbat ul o’zi eski narsa,lekin har bir yurak uni yong’orta(yangilaydi) ”,-degan fikr kimga tegishli?

A.Turob To’la B.Oybek C.Usmon Nosir D.Xodi Toqtash

5.”Dezdemona ,gunohsiz dilbar,

Jigar qonlaringni ichgan kim?...”Dezdemona-qaysi asar qahramoni?

A.”Hamlet” B.”Otello” C.”Qirol Lir” D.”Anna Karenina”

Javoblar:1.A 2.B 3.C 4.D 5.B

Uyga vazifa:She’rlardan birini yod olish

O’quvchilar bilimini baholash.

Ko’rildi:

10.02.2015.y

Dir.o’rinb:

Parcha yodlash

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Asqad Muxtor hayoti va ijodi

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: Asqad Muxtor hayoti va ijodi haqida bkmlar hosil qilish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilarda Vatanga muhabbat tuyg`usini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning fikrlash salohiyatini takomillashtirish;

Dars turi:yangi bilim beruvchi;

Dars uslubi:nazm gulshani,suhbat,matn ustida ishlash;

Dars jihozi :darslik,Asqad Muxtor siymosi,tarqatmalar;

Darsning borishi

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida o’tilgan mavzular yuzasidan savol-javob;

2.Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti va ijodidan namunalar yod etish;

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Nazm gulshani:quyi sinflarda yod olingan Asqad Muxtor she’rlari asosida:

Ko’k yuzida pag’a bulut,oq bulut,

Oq bulutdan sut yog’armi yoki qut.

Pag’a bulut yaxshi ko’klam elchisi,

Havolarda yomg’ir isi,sel isi…

II.XX asr o`zbek she`riyati ,nasri, tarjimachilik san`ati va dramaturgiyasi rivojida Asqad Muxtorning alohida xizmatlari bor.Jahon adabiyotining eng sara namunalarini puxta o`rgangan,badiiy ijodga juda jiddiy faoliyat turi sifatida qaragan bu adib o`zidan boy va ibratli meros qoldirdi.

Asqad Muxtor 1920-yilning 23-dekabrida Farg`ona shahrida temiryo`lchi oilasida tavallud topdi.Bo`lajak adib 11 yoshga yetganda otasi vafot etadi. Asqad Muxtor balog`at yoshiga yetguncha bolalar uyida tarbiya topadi,o`qiydi.

1936-yilda Toshkentga kelib jurnalistlar tayyorlaydigan kurslarga o`qishga kiradi,gazeta tahririyatlarida ishlaydi.1938-yilda Asqad Muxtor Samarqanddagi dorilfununga o`qishga kiradi.Urush yillari bu ilm dargohi O`rta Osiyo dorilfununiga qo`shilishi bilan ko`pchilik qatori A.Muxtor ham Toshkentda o`qishni davom ettiradi.Universitetni muvaffaqiyatli tamomlagach ,uni Andijonga ishga yuboradilar.U yerdagi Pedagogika institutida 3 yil davomida o`zbek adabiyoti kafedrasi mudiri lavozimida faoliyat ko`rsatadi.1945-yilda Asqad Muxtorning taqdiri yana Toshkent bilan bog`lanadi.U o`z davrining ko`zga ko`ringan matbuot nashrlari- “Yosh leninchi”, “Qizil O`zbekiston” gazetalarida bol`im mudiri ,mas`ul kotib vazifalarini bajaradi.1960-1965-yillar oralig`ida Asqad Muxtor Respublikaning eng yirik adabiy nashri- “Sharq yulduzi” jurnaliga muharrirlik qiladi.U “Guliston”jurnaliga , “O`zbekiston adabiyoti va san`ati” haftalik gazetalariga muharrirlik qiladi.

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.darslikda berilgan ma’lumotlarni o’zlashtirish.

II.Asqad Muxtorning adabiy merosi haqida:

Asqad Muxtor badiiy ijod bilan ham muntazam shug`ullanadi:

1935-1938-yillarda “Tilak”, “Tong edi” , “Totli damlar”nomli ilk she`riy asarlari dunyo yuzini ko`radi.

Ikkinchi jahon urushi yillarida Asqad Muxtor “G`alaba ishonchi”, “Jangchining bayram kechasi”, “Tug`ishganlar qaytdi”, “Sog`inish” singari o`nlab she`rlari urush davri o`zbek poeziyasi namunalari bo`lib qoldi.

She`riy to`plamlari

“P`olat quyuvchi”-1947,“Hamshaharlarim”-1949

“Rahmat ,mehribonlarim”-1954,“Chin yurakdan”-1956

“99 miniatura”-1962,“Karvon qo`ng`irog`i”-1964

“She`rlar”-1966,“Quyosh belanchagi”-1971

“Sizga aytar so`zim”-1978

Nasriy asarlari:

“Daryolar tutashgan joyda”-1950

“Buxoroning jin ko`chalari”-1980

“Bo`ronlarda bordek halovat”-1982

“Jar yoqasidagi chaqmoq”-1982

“Kumush tola”-1987 isngari qissalari

“Davr mening taqdirimda”-1964

“Chinor”-1969-1973

“Amu” 1984kabi romanlari nashr ettirildi

Bolalarga bag`ishlangan

“Chinyurakdan” 1956 she`riy to`plam

“Hayotga chaqiriq” 1956

“Dunyo bolalari”1962 hikoyalar to`plami

Asqad Muxtor tarjimabilan ham unumli shug`ullandi.U buyuk dramaturg Sofokl qalamiga mansub “Shoh Edip” asarini o`zbek tiliga tarjima qildi.Bundan tashqari Pushkin,Lermontov, Tagor,Mayakovskiy, Blok,Gorkiy,Shevchenko singari klassiklardan ajoyib namunalr tarjima qildi

Asqad Muxtor umrining oxirida –sog`lig`i yomonlashib qolganda ham badiiy ijoddan to`xtamadi. Uning “Uyqu qochganda” “Tundaliklar” deb nom berilgan badiiy-falsafiy mushohadalari asari uning yaqqol dalilidir.

II.Test sinovi:

1.Asqad Muxtor qanday oilada tavallud topgan?

A.Temirchi B.Temiryo’lchi C.Kosib D.Ziyoli

2.1960-1965-yillarda shoir qaysi jurnalga muharrirlik qiladi?

A.”Sharq yulduzi” B.”Jahon adabiyoti” C.”Gulxan” D.”Til va adabiyot”

3.Ikk she’riy to’plamlari berilgan qatorni toping:

A.”Chin yurakdan”,”Karvon qo’shig’i” B.”Dunyo bolalari”,”Tong”

C.”Tilak”,”Tong edi”,”Totli damlar” D.”G’alaba ishonchi”,”She’rlar”

4.”Opa-singillar”,”Tug’ilish”,”davr mening taqdirimda”asarlari qaysi janrda yozilgan?

A.Qissa B.Hikoya C.She’rlar D.Roman

5.Adibning 1962-yilda yozilgan hikoyalar to’plami:

A.”Dunyo bolalari” B.”Amu” C.”Hayotga chaqiriq” D.”Chin yurakdan”

Javoblar:1.B 2.A 3.C 4.D 5.A

Uyga vazifa:Darslikda berilgan “Chinor” romanidan olingan parchani o`qish.

O’quvchilar bilimini baholash.

Ko’rildi:

17.02.2015.y

Dir.o’rinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:20.02.2015.y-8-“A”;18.02.2015.y-8-“B”;

Mavzu: Asqad Muxtor. “Chinor” romani

Darsning maqsadi:

a) ta`limi-oquvchilarga “Chinor”romani,uning tuzilishi haqida bkmlar hosil qilish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbida qarindoshlar o’rtasida mehr-muhabbat,ezgulik tuyg’ularini tarbiyalash;

d) rivojlantiruvchi:o’quvchilarning badiiy adabiyotga bo’lgan qiziqishini takomillashtirish;

Dars turi :yangi bilim berish;

Dars uslubi:ma’lumot berish;ifodali o’qish,asar tahlili,bahs;

Dars jihozi : “Chinor”romani, darslik,tarqatmalar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish;

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

Savollar ustida ishlash

1.Asqad Muxtor qachon qayerda tug`ilgan?

2.Asqad Muxtorning bolaligi qanday kechgan?

3.Asqad Muxtorning tahsil yo`nalishini aytib bering

4.Asqad Muxtor qaysi gazeta va jurnallarda ishladi?

5.Asqad Muxtorning ilk she`riy asarlarini aytib bering

6.Asqad Muxtorning dastlabki she`riy to`plamlarini sanab bering

7.Asqad Muxtor qalamiga mansub romanlarni sanab bering

8.Asqad Muxtor qalamiga mansub qissalarni sanab bering

9.Asqad Muxtorning bolalarga bag`ishlangan asarlarini sanab bering

10.Asqad Muxtor umrining so`ngida yozgan badiiy-falsafiy asar qanday

nomlanadi?

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.“Chinor”romani

Asqad Muxtor romanlari ichida ,ayniqsa, “Chinor” asari muallifga katta shuhrat keltirgan.Bu asar o`ziga qadar yaratilgan o`zbek romanlaridan bir necha jihatlari bilan ajralib turadi.

Avvalo ,romanning kompozitsion tuzilishi –asar voqea–hodisalarining o`zaro shaklan joylashuvi boshqa asarlardan keskinfarq qiladi.Unda go`yo bir-biri bilan bog`lanmaydigan qator hikoyalar ,rivoyatlar, hatto qissalar aralash tartibda kelaveradi.Ularda tasvirlangan voqea-hodisalar ham zamon, vaqt nuqtayi nazaridan izchil tizimga buysunmaydi.Masalan, roman yaratilgan davr(o`tgan asrning 60-yillari) hodisalari hikoya qilib borilib, birdaniga asrning boshida yuz bergan fojialar tafsilotiga o`rin beriladi.

Aslida ,romanga jalb etilgan barcha katta-kichik insoniy taqdirlar asar markazida turuvchi obraz-93 yoshli Ochil bobo taqdiriga borib bog`lanadi.

Romanning boshida butun yurtga tarqab ketgan uzoq-yaqin qarindoshlaridan xabarolgani otlangan Ochil buva olis safarga chiqadi.

O`ta qiziqarli va ibratli safar asnosida Ochil bobo peshanalaridagi ajinlar singari bir-biriga ulanib ketgan insoniy taqdirlar haqidagi goh shirin, goh achchiq hikoyalarga oshno tutinamiz.

Bu taqdirlar bir-biri bilan Ochil buva orqali bog`lanib ,yagona shajarani-azim Chinorni vujudga keltiradi.

II.Darslikda berilgan parchadan o’qib ,asarni g’oyaviy-badiiy tahlil qilish.

Darsninh mustahkamlash bosqichida:

I.Bu romandan o`rin olgan hikoya va qissalar ,ko`p asarlarda bo`lgani singari,albatta , yaxshilik bilan, ezgulikning yovuzlik ustidan qozonadigan g`alabasi bilan tugavermaydi.Asarda o`nlab insonlar taqdiri borki, shafqatsiz va chigal hayot bo`roni ularni xuddi cho`ldagi bir uyumxashak singari sarson-sargardon qiladi.

Adib qahramonlar taqdiriga behuda aralashish , ularni “to`g`ri yo`lga solib yuborishdan” o`zini tiyadi Hozirgi paytda o`zbek adabiyotshunosligida ko`p tilga olinayotgan “shafqatsiz realizm” ko`rinishlarini Asqad Muxtor o`tgan asrning 60-yillaridayoq o`zbek romanchiligiga olib kirgan edi.Bu esa adibning tashabbuskorligi (novatorligi)dan dalolat beradi.

Ochil bobo -azim chinor Akbarali esa mana shu chinordagi “mo`rt bir barg”

II.Savol-topshiriqlar ustida ishlash.

III.Test sinovi:

1.”Chinor”romani qachon yozilgan?

A.1969-70 y B.1969-73 y C.1954-55 y D.1960-63

2.Asardagi barcha qissa,hikoya va rivoyatlar qaysi obraz atrofida birlashadi?

A.Bektemir B.Akbarali C.Ochil buva D.Azimjon

3. Bektemir qayerda dushmanga asir tushgan edi?

A. Ukraina yaqinidagi qishloqda B.Mozdok yaqinidagi qurshovda

C.Berlin chegaralarida D.Sankt -Peterburgda

4.Bektemir necha yil sargardonchilikda umr kechirdi?

A.12 yil B.10 yil C. 7 yil D.13 yil

5.Bektemir odamlar uning nimasini ko’rishini istar edi?

A.Mehnatini B.O’zini

C.Mashaqqatlarni yengganini D.Baxtli oilasini

Javoblar:1.B 2.C 3.B 4.D 5.A

Uyga vazifa: Darslikda berilgan parcha tahlili

O’quvchilar bilimini baholash

Ko’rildi:

18.02.2015.y

Dir.o’rinb:

Adabiyot 8-sinf

Sana:

Mavzu: Asqad Muxtor. “Chinor” romanidan berilgan parcha tahlili

Darsning maqsadi:

a) ta`limiy: o`quvchilarda badiiy asar tahlil qilish malakasini shakllantirish;

b) tarbiyaviy:o`quvchilar qalbidmehr- muhabbat,ezgulik,yashashga ishtiyoq,mardlik va jasorat tuyg`usini tarbiyalash;

d)rivojlantiruvchi: o’quvchilarning fikrlash salohiyatini va dunyoqarashini takomillashtirish;

Dars turi :yangi bilim berish;

Dars turi:muhokama,tahlil,matn ustida ishlash;

Dars jihozi : darslik, “Chinor”romani,tarqatmalar;

Darsning borishi :

Tashkiliy ishlar:

Darsning chaqiriq bosqichida:

a)salomlashish,navbatchi axboroti;

b)kitob-daftarlar nazorati;

d)o’quvchilar diqqatini darsga jalb qilish.

O’tgan mavzu va uyga vazifani so’rash:

1.Tarqatmalar asosida adib hayoti vaijodi yuzasidan savol-javob;

2.Darslikda berilgan savol-topshiriqlar ustida ishlash.

Darsning mohiyatini anglash bosqichida:

I.Aqliy hujum:

1. “Chinor” romani adibning boshqa romanlaridan nimasi bilan farq qiladi?

2.Akbarali obrazi qaysi jihatlari bilan sizda ijobiy taassurot uyg`otdi?

3. “Eng dahshatli yirtqich quyon” Afandining mashhur bu jumlasi bilan

Akbarali o`rtasidagi bog`liqlik.

4.Siz Akbaraliga qanday baho berasiz?

5.Bektemir jabrdiydami yoki Akbarali?

II.“Chinor” romanidagi obrazlar:

1. Akbarali

2. Ochil buva

3. Azimjon

4. Sharofat xola

5. Bektemir

6. Bufetchi Sonya

“Chinor” romanidagi joy nomlari:

1. “Shodasoy”

2. “Akbarobod”

Darsning mustahkamlash bosqichida:

I.Darslikda berilgan qissadan parchalar o’qish va g’oyaviy-badiiy tahlil qilish:

“Akbarali otasiga uncha o’xshamas,novcha ,ingichka,kamgaproq edi.Lekin kechsidagi hikoyalardan keyin oqko’ngil Bektemir aka unga yoqib qoldi,ota o’rniga mehribon bir odam o’tirgandek edi....”

Akabarali o`zining faolligi, ishchanligi, mehnatsevarligi bilan do`stlari va rahbarlarning hurmatini qozonadi. Faol ishchi sifatida uning rasmi hatto hurmat taxtasiga qo`yilgan. U o`z sevgan kasbi, sevgan yori bilan bir maromda osuda va tinch hayot kechiradi. Uning kunlari ana shunday osuda o`tayotgan bir paytda , uni yo`qlab otasining xizmatdoshi yo`qlab keladi.

Bektemir aslini olib qaraganda Akbaraliga hech qanday yaqinligi yo`q. Faqat urushga ketayotgan paytda bir eshelonda ketishgan.Shundan so`ng qaytib uchrashishmagan. Lekin o`sha bir uchrashuvning o`zida Akbaralining otasi unga yashash joyi, o`g`li haqida gapirib bergan.

Bektemir 1942-yili Mozdok yaqinidagi qurshovda qolib, uch oy jang qilgandan keyin, ochlikdan sulaygan, o`q-dorisiz o`n yetti yarador bilan birga dushmanga asir tushdi. Darmonga kirib olay, sal o`zimga kelib, deb lagerma lager yurib,hamma tanishlarini yo`qotdi. Ularni bir joyda uzoq tutishmas, dam allaqanday yer osti korxonasiga , dam tonnel qurilishiga ,dam tosh karyeriga qo`yishar kechalari bilan notanish yo`llardan kolonna qilib haydashar edi. Bektemir bu yillar ichida ne-ne odamlarni, azoblarni ko`rmadi, bir necha tillarni o`rgandi , necha-necha o`limlardan qoldi, necha xil kasalliklarga yo`liqdi.Endi uning bir ko`rmagani o`lim edi. Hamma narsadan umid uzib , o`limni kutar edi.

Urushdan keyin ularni hamma unutib tashlab ketgan lagerdan amerikaliklar qutqardi. Shundan keyin Bektgemir ajalga chap berdi hisob-u, lekin endi uning uchun darbadarlikning yangi davri boshlangan edi. Yevropada elma-el sudralib yurib rizqini terdi, ikki sog`lom qo`lidan bo`lak tayanchi yo`q edi. Gaplarga qaraganda , Vatanga qaytish xavfli ,u yerda unga o`xshaganlar uchun ham yana lagerlar tayyor emish. Lekin yo`q, vatangadolikning azobi go`r azobi bilan teng ekan. O`n uch yil sargardonlikdan keyin yuragini hovuchlab bo`lsa ham yurtiga qaytdi. Qaytib kelsa “Yaxshi qilibsiz, boring, oilangiz bilan tirikchilingizni qiling” deyishibdi. U tanishlaridan birgina Akabaralini qora tortib keladi.

II.Test sinovi:

1.Bektemir konda nima qilishga urindi?

A.Odamlarni qutqarishga B.Transfarmatorni o’chirishga

C.Akbaralini qutqarishga D.O’tni o’chirishga

2.Akbarali o’z sirini onasidan tashqai yana kimga aytgan edi?

A.Hadyaga B.Abdusamadga C.Bufetchi xolaga D.Singlisiga

3.Akbarali qabristonda nimadan qorqdi?

A.Bektemir ruhidan B.O’z-o’zidan

C.Yolg’izligidan D.Onasi vasiyatidan

4.Shodasoy nomi qaysi nom bilan almashgan edi?

A.Akbarobod B.Konchilar shahri

C.Akbarali G’oziyev D.Qahramon

5.Shodasoyning salqini bilan qayerdandir pishgan..... hidi anqib turar edi.

A.Olma B.Behi C.O’rik D.Nok

Javoblar:1.B 2.C 3.B 4.A 5.B

Uyga vazifa: Asar marni ustida ishlash

O’quvchilar bilimini baholash.