Mavzu: Koilin


Download 1.6 Mb.
bet2/6
Sana13.05.2023
Hajmi1.6 Mb.
#1455713
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
zjcfbshdgfysv

Mavzuning dolzarbligi. Tibbiy genomika biologiya fanining eng tez rivojlanayotgan yo'nalishlaridan biridir. So'nggi 25 yil ichida kuzatilgan tibbiyotning ushbu yo'nalishi "Inson genomi" xalqaro loyihasining boshlanishi bilan bog'liq. Ushbu mavzuni chuqur o’rganish,ushbu mavzu haqidagi bilimlarni rivojlantirish bugungi kunda asosiy masalalardan biridir.
Kurs ishining maqsad va vazifalari.
Oqsillarni identifikatsiyalash resursi mavzusini o’rganish hama mutatsion kasalliklarning oldini olish chora tadbirlarini rivojlantirishdan iborat.
Kurs ishining tuzilishi:Kurs ishi kirish ,asosiy qism, xulosa 3 ta rasm, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati, Jami 27 betdan iborat


    1. Shavkat Mirziyoev. Tanqidiy taxlil qat’tiy tartib, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-xar bir raxbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. «O‘zbekiston», 2017 yil.

II Asosiy qism

      1. RNKning tuzilishi

DNKning oʻzi genlar ekspressiyasini amalga oshira olmaydi. DNKdagi koʻrsatmalarni bajarish uchun unga RNK kerak.
DNKga oʻxshab RNK ham nukleotidlardan iborat boʻlib, nukleotidlar oʻz navbatida 5-halqali riboza monosaxaridi, fosfat guruhi va azot asoslaridan tashkil topgan. Shunga qaramay, DNK va RNK oʻrtasida uchta asosiy farq bor:

  1. RNKda dezoksiriboza emas, balki riboza boʻladi.

  2. RNK ikki zanjirli emas, balki bir zanjirli boʻladi.

  3. RNKda timin oʻrniga urasil boʻladi.

Bu farqlar hujayra fermentlariga DNKni RNKdan ajratishda yordam beradi.







Bir zanjirli RNK bilan qoʻsh zanjirli DNKni oʻzaro taqqoslaydigan rasm.


RNK va DNK molekulalarini taqqoslash. Rasm Wikimedia, CC BY-SA
3.0 asosida oʻzgartirildi.
RNK turlari

Turi

Vazifasi

Informatsion RNK (i-RNK)

Yadrodagi DNKdan sitoplazmadagi ribosomalarga axborotni yetkazadi

Ribosomal RNK (r-RNA)



Ribosomalarning struktur komponenti



Tranport RNK (t- RNK)

Translyatsiya vaqtida ribosomaga aminokislotalarni tashib, aminokislota zanjirini hosil qilishga yordam beradi.

Polipeptidlarni kodlovchi genlar ikki bosqichda ifodalanadi (ekspressiyalanadi). Ushbu jarayonda axborot DNK \rightarrow→right arrow RNK \rightarrow→right arrow oqsil yoʻnalishida uzatiladi va bu yoʻnalishli bogʻlanish biologiyaning markaziy dogmasi deyiladi.
Genetik axborotni oʻqish jarayonining birinchi
bosqichi transkripsiya boʻlib, bunda DNKdan RNKga nukleotidlar ketma- ketligi koʻchirib olinadi. Keyingi bosqichda aminokislotalar birlashib, oqsil hosil qiladi.
Aminokislotalarning bir-biriga bogʻlanish tartibi oqsilning shakli,
xususiyatlari va vazifasini belgilaydi.
RNKning toʻrt asosi atigi toʻrtta nukleotid asoslaridan genetik kod hosil qiladi. Bular – adenin (A), sitozin (C), guanin (G) va urasil (U). Genetik kodning ketma-ket uchta nukleotid tartibida oʻqilishi kodonlar deb ataladi. Har bir kodon bitta aminokislotaga (yoki ketma-ketlikning boshlash yoki toʻxtash signallariga) mos keladi.







Genetik kod jadvali. iRNK nukleotidlarining uchta harfdan iborat ketma-ketligi maʼlum bir aminokislotaga yoki “stop” kodoniga mos keladi. UGA, UAA va UAG stop kodonlardir. AUG metionin aminokislotasining kodoni, shuningdek, “start” kodon ham hisoblanadi.

8
Kod tripleti jadvali. OpenStax, CC BY 3.0 dan olingan. [Kodon jadvalini qanday oʻqish mumkin?]

Transkripsiya va translyatsiya







Markaziy dogmaning molekulalar ketma-ketligi koʻrsatilgan
soddalashtirilgan sxema.


DNK qoʻsh zanjiri quyidagi ketma-ketlikka ega:


5ʼ-ATGATSTSGTAA-5ʼ 5ʼ-TASTAGAGSATT-5ʼ


DNK zanjirlaridan birining transkripsiyasida i-RNK hosil boʻladi va u ketma-ketlik boʻyicha DNKning boshqa zanjiriga mos tushadi. Lekin DNK va RNK oʻrtasida biokimyoviy farqlar mavjudligi uchun DNKdagi T i-RNKdagi U bilan almashtiriladi. i-RNK ketma-ketligi esa quyidagicha boʻladi:
5ʼ-AUGAUSUSGUAA-5ʼ


Translyatsiya jarayoni i-RNK nukleotidlaridagi maʼlumotlarning triplet koʻrinishida oʻqilishi hisoblanib, har bir triplet bitta aminokislotani belgilaydi (yoki translyatsiya tugashini bildiruvchi toʻxtash signal vazifasini bajaradi).
5ʼ-AUG AUS USG UAA-5ʼ


AUG \rightarrow→right arrow Metionin AUS \rightarrow→right arrow Izoleysin USG \rightarrow→right arrow Serin UAA \rightarrow→right arrow “Stop”
Polipeptid ketma-ketligi: (N-terminal) metionin-izoleysin-serin (C- terminal)
Transkripsiyada DNK ketma-ketligi oʻxshash boʻlgan RNK tiliga qayta yoziladi yoki transkripsiya boʻladi. Eukariotlarda yetilgan RNK (i-RNK) hosil boʻlishi uchun RNK protsessing (shakllanish) jarayonidan ham oʻtishi lozim.
Translyatsiyada i-RNK ketma-ketligi polipeptiddagi aminokislotalar ketma-ketligini belgilash uchun oʻqiladi. Translyatsiya soʻzi i-RNKdagi nukleotidlar ketma-ketligi umuman boshqa “tilga”, yaʼni aminokislotalar “tili”ga tarjima qilinishi kerakligini bildiradi.
Baʼzida hujayra genetik axborotni koʻchirib olayotganida xato qiladi va bu mutatsiyaga sabab boʻladi. Mutatsiyalar neytral boʻlishi yoki oqsil hosil boʻlishi va genlarning ifodalalanishiga taʼsir qilishi mumkin.


Almashinish mutatsiyalari


Almashinishda bir asosni boshqasi bilan almashtirish orqali bir juft
asosning oʻzgarib qolishi kuzatiladi.







Almashinish mutatsiyalarining uchta turi mavjud:



  • Jim turuvchi mutatsiyalar translyatsiya paytida aminokislotalar ketma-

ketligiga taʼsir qilmaydi.

  • Nonsens mutatsiyalar aminokislota kodoni oʻrniga toʻxtash kodoni paydo boʻlishiga olib keladi va natijada translyatsiya vaqtidan ilgari tugaydi.

  • Missens mutatsiyalar kodon tomonidan belgilangan aminokislotalarning

almashinishiga sabab boʻladi.
Insersiya bir yoki bir nechta asoslar DNK ketma-ketligiga qoʻshilishi bilan namoyon boʻladi. Deletsiya bir yoki bir nechta asoslar DNK ketma-ketligidan tushib qolishi (olib tashlanishi) bilan namoyon boʻladi.
Genetik kod kodonlar shaklida oʻqilishi sababli asoslarning qoʻshilib qolishi yoki olib tashlanishi ketma-ketlikning oʻqish doirasini oʻzgartirib yuboradi. Bunday turdagi mutatsiyalar oʻqish doirasini siljituvchi mutatsiyalar deyiladi.







Oʻqish doirasini siljituvchi mutatsiyalar translyatsiya paytida nukleotidlar ketma-ketligining triplet (kodonlar) sifatida oʻqilish tarzini “oʻzgartiradi”. Bu oʻz navbatida polipeptidga qaysi aminokislota qoʻshilishiga taʼsir koʻrsatadi. Ushbu misolda genlarning dastlabki oʻqish doirasida quyidagi aminokislotalar ketma-ketligini sintez qiluvchi i-RNK tripletlari kodlangan: metionin (Met), izoleysin (Ile), arginin (Arg) va asparagin (Asn). Toʻrtinchi nukleotidning (T) tushib qolishi oʻqish doirasini tushib qolish joyidan siljitadi. Bu holat DNK matritsasi (qolipi)da uchinchi nukleotiddan keyin yangi oʻqish doirasini hosil qiladi. Yangi doiradagi i-RNK mutatsiyalangan nuqtadan keyin boshqa xildagi kodonlarni saqlaydi (metioninni belgilovchi birinchi kodon oʻzgarishsiz qoladi).
Ushbu kodonlar quyidagi aminokislotalar ketma-ketligini kodlaydi: metionin (Met), tirozin (Tyr) va glitsin (Gly).
Quyidagi rasm oʻqish doirasini siljituvchi mutatsiyalar mutatsiya kuzatilgan nuqtadan keyin keluvchi nukleotidlarning kodon sifatida oʻqilish tarzini oʻzgartirishi va shuning oqibatida aminokislota ketma-ketligini oʻzgartirish mumkinligini koʻrsatadi.
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling