Mavzu: Kompleks birikmalar Reja: Koordinasion(kompleks) birikmalar kimyosi Kimyoviy bog’lanish nazariyasining yaratilishi

A. Vernerning stereokimyoviy nazariyasi to’g’riligini tasdiqladi.

P.L.Soni, Vandna Soni, Coordination Chemistry, United Kingdom, 2012, 144

• Rossiyada A. Vernerning nazariyasini qabul qilib, rivojlantirgan olim L.A. Chugaev (1873-1922 yy.) hisoblanadi. U 1906 yili "Kompleks birikmalar sohasidagi tadqiqotlar" nomli doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi. L.A. CHugaev yaratgan kompleks birikmalar maktabi ikkiga bo’linib, Leningradda A.A. Grinberg, Moskvada I.I. Chernyaev o’z yo’nalishlarini rivojlantirdilar. A.A. Grinberg (1898-1966 yy.) asosan kompleks birikmalar sohasida ishlagan. Pt(II), Pt(IV) ionlari komplekslarining stereokimyosini o’rganib, ularda oksidlanish potentsiali mexanizmini isbotladi. 1926 yili I.I. Chernyaev (1893-1966 yy.) bilan hamkorlikda trans-ta’sir qonuniyatini yaratishda hissa qo’shgan. I.I. CHernyaevning fikricha, kompleks birikmalarning ichki sferasidagi ligand o’ziga nisbatan trans-o’rinbosarga ta’sir etadi

• Koordinatsion birikma shunday birikmaki, uning molekulasi yoki ioni markaziy ion yoki atomga ega bо‘lib, buni bir necha ion yoxud molekulalar, ya’ni ligandlar qurshab turadi.
• Hozirgacha koordinatsion birikmalarga aniq ta’rif berilmagan. Akademik Y.N.Kukushkin kompleks birikmalarga quyidagi ta’rifni berdi : «Kompleks birikma deganda kristall holatda bо‘lmasin, eritmada bо‘lmasin, tarkibida ligandlar bilan qurshalgan markaziy atomi mavjud birikmalarni tushunmoq kerak».
• Koordinatsion birikmalar hosil qilish uchun birikish, almashinish, oksidlanish – qaytarilish reaksiyalaridan foydalaniladi.
• 1916-1922 yillarda nеmis olimlari Kossеl va Magnuslar komplеks birikmalarning hosil bo’lishini tushuntirish uchun o’zlari yaratgan ion bog’lanish nazariyаsidan foydalandilar.

A. Vernerning fikricha, kompleks birikmalar ikki sferadan tarkib topgan: Olim haligacha fanda ma’lum bo’lmagan koordinatsion son haqida tushuncha kiritdi. A. Verner ta’kidlaydiki, oddiy birikmalar uchun valentlik qanday katta ma’noga ega bo’lsa, kompleks birikmalar uchun koordinatsion son ham xuddi shunday ahamiyat kasb etadi. Uning yana bir muhim kashfiyoti-kompleks birikmalarning fazoviy tuzilishi haqidagi g’oyasidir. O’z nazariyasini asoslash uchun Verner kimyoviy va fizikaviy tadqiqot usullarini birga olib borishni qo’lladi. A. Miolati bilan birga kompleks birikmalarning elektr o’tkazuvchanligini o’lchash usuli bilan uning tashqi sferasidagi ionlar sonini aniqlash mumkinligini isbotladilar:

• A. Vernerning fikricha, kompleks birikmalar ikki sferadan tarkib topgan: Olim haligacha fanda ma’lum bo’lmagan koordinatsion son haqida tushuncha kiritdi. A. Verner ta’kidlaydiki, oddiy birikmalar uchun valentlik qanday katta ma’noga ega bo’lsa, kompleks birikmalar uchun koordinatsion son ham xuddi shunday ahamiyat kasb etadi. Uning yana bir muhim kashfiyoti-kompleks birikmalarning fazoviy tuzilishi haqidagi g’oyasidir. O’z nazariyasini asoslash uchun Verner kimyoviy va fizikaviy tadqiqot usullarini birga olib borishni qo’lladi. A. Miolati bilan birga kompleks birikmalarning elektr o’tkazuvchanligini o’lchash usuli bilan uning tashqi sferasidagi ionlar sonini aniqlash mumkinligini isbotladilar: