Мавзу. Корхонанинг меҳнат ресурслари

Замонавий корхоналарида меҳнатга ҳақ тўлашнинг турли тизим ва шакллари қўлланилиб, улардан энг кўп тарқалганлари сифатида ишбай ва вақтбай усулини кўрсатиш мумкин.

• Замонавий корхоналарида меҳнатга ҳақ тўлашнинг турли тизим ва шакллари қўлланилиб, улардан энг кўп тарқалганлари сифатида ишбай ва вақтбай усулини кўрсатиш мумкин.
• Меҳнатга ишбай ҳақ тўлаш ишлаб чиқарилган маҳсулот (бажарилган иш, кўрсатилган хизмат) учун тўланадиган ҳақни англатади.
• корхоналарида кўпинча фақат ишбай эмас, балки ишбай-мукофотли ҳақ тўлашдан фойдаланилади.
• Меҳнатга ишбай-мукофотли ҳақ тўлашда ишчи бажарган ишига ҳақ олишдан ташқари, мукофотга ҳам эга бўлади. Мукофот асосан маълум бир кўрсаткичларга эришиш - маҳсулот ишлаб чиқариш режасини бажариш, маҳсулот сифатини ошириш, хомашё ва материалларни тежаш ва шу кабилар учун берилади.
• Меҳнатга вақтбай ҳақ тўлаш тариф тизимида кўзда тутилган ишлаб берилган вақт - календар вақт эмас, балки норматив вақт учун тўланадиган ҳақни англатади.
• Вақтбай-мукофотли ҳақ тўлашда ишчи ишлаб берган вақтига ҳақ олишдан ташқари, ушбу иш ҳақига маълум бир фоиз ҳисобида мукофот ҳам олади
• Вақтбай ишчиларнинг тариф иш ҳақи фонди (Фв) қуйидаги тенглама орқали аниқланади:
• Фв = Ст * Фи * н
• бунда:
• Ст — ишчининг соатли тариф ставкаси, сўм;
• Фи — битта ишчининг ҳисобот давридаги фойдали иш вақти фонди, кун;
• н — маълум разряддаги ишчилар сони, киши.
• Бевосита ишбай нарх бўйича иш ҳақи фонди (Фб.и.н.) қуйидагича топилади:

Иш ҳақини тўлаш шакллари

Фб.и.н. = Нм * И

• Фб.и.н. = Нм * И
• бунда:
• Нм - маҳсулот бирлигининг ишбай нархи, сўм;
• И — ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори.
• Иш ҳақининг соатли фонди (Фс) қуйидагича ҳисобланади:
• Фс = Фб.и.н. * М * Хк
• бунда:
• М — мукофот миқдори;
• Хк — байрам кунлари, тунда ишлаганлиги, шогирдларни ўргатганлиги учун ишчиларга тўланадиган қўшимча ҳақ.
• Иш ҳақининг кунлик фонди (Фк) қуйидаги тенглама орқали ҳисобланади:
• Фк = Фс * Хк.э
• бунда:
• Хк.э - эмизикли оналар, вояга етмаганларнинг қисқартирилган иш вақти, байрам кунлари ишлаганлиги учун ишчиларга тўланадиган қўшимча ҳақ.
• Ойлик, чорак ва йиллик (тўлиқ) иш ҳақи фонди (Фт) қуйидагача топилади:
• Фт = Фк * Хқ * Хкт
• бунда:
• Хқ - давлат ва жамоат ишларини бажарганлиги учун бериладиган қўшимча ҳақ;
• Х - навбатдаги ва қўшимча таътилларга бериладиган қўшимча ҳақ.
• Ўртача иш ҳақи миқдори қуйидаги тенгламадан ҳисобланади:
• бунда:
• ИҲў — соатлик, кунлик, ойлик ёки йиллик иш ҳақи фонди;
• Ф — иш ҳақи фонди;
• н — ишчилар сони.