Mavzu: Korxona firma foydasining oshirishni amalliy yo'llari Reja: Kirish

Kurs ishining maqsadi korxonalarning ishlab chiqarish xarajatlari va foydasi bilan bog’liq tushuncha va ko’rsatkichlarni aniqlash, ularning ijtimoiy-iqtisodiy mazmunini ochib berish, chuqurroq tahlil qilish orqali korxonalar ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilgan takliflar ishlab chiqishdan iboratdir.
Kurs ishining predmeti. Korxonalarning foydasi va uning taqsimlanishiga oid masalalar bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy jarayonlar hisoblanadi.
Kurs ishining obyekti. Bozor munosabatlari sharoitida faoliyat ko’rsatayotgan turli mulkchilik shaklidagi korxonalarning foydasi va uning taqsimlanishiga oid masalalar bilan bog’liq bo’lgan masalalar Kurs ishining obyekti sanaladi.
Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslari. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ishlab chiqilgan O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’ziga xos strategiyasi, tamoyil va ustivorlari, xorijiy va vatanimiz olimlarining olib borgan ilmiy ishlari ilmiy izlanishning nazariy-uslubiy asosi bo’lib xizmat kiladi.
Kurs ishini tayyorlashda O’zbekiston Respublikasi Qonunlaridan, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlaridan, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining karorlaridan, O`zbekiston Respublikasi Makroiktisodiyot va Statistika Vazirligi, O`zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi me’yoriy xujjatlari, kursatmalari, buyruklari va xisobotlaridan manba sifatida foydalanildi.
Ishining tarkibiy tuzilishi. Mazkur kurs ishi kirish, asosiy qism, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatlaridan tarkib topgan.

1. 
   

1. 
   Korxona foydasi tushunchasini nazariy asoslari
   

Korxonalarning faoliyatiga baho berishda sotilgan mahsulotlarning hajmi, ularga qilingan sarf-harajatlar va foyda tushunchalaridan keng foydalaniladi. Korxonalarda tovar va xizmatlarni sotishdan olingan mablag‘lar, ularning pul tushumlari yoki pul daromadlari deyiladi. Korxona, pul daromadlaridan sarflangan barcha xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi foyda deb yuritiladi. Ayrim adabiyotlarda bu iqtisodiy foyda deb ham yuritiladi.
Tovar va xizmatlar sotilganda ularning umumiy qiymati pul daromadlariga, undagi qo‘shimcha qiymat esa foydaga aylanadi. Bundan ko‘rinib turibdiki foydaning haqiqiy manbai qo‘shimcha mahsulot yoki qo‘shimcha qiymatdir. Lekin shu narsani aytish lozimki butun jamiyatda ba’zan alohida olingan bir mamlakatda foyda massasi bilan qo‘shimcha qiymat massasi miqdor jihatdan bir-biriga teng bo‘lishi mumkin. Lekin alohida olingan korxonalarda va tarmoqlarda yaratilgan qo‘shimcha mahsulot olingan foyda miqdoran teng bo‘lmasligi mumkin. Chunki talab va taklif nisbatlarining va baho mexanizmining o‘zgarishi ta’sirida bir tarmoqda yoki bir guruh korxonalarda yaratilgan qo‘shimcha mahsulotlar boshqa korxona va tarmoqlarga foyda shaklida o‘tib ketadi.
Korxonaning umumiy foydasidan budjetga (asosan soliq to‘lovlari) banklarga (olingan ssuda uchun foiz) to‘lovlar va boshqa majburiyatlar chiqarib tashlansa korxona sof foydasi qoladi.
Buxgalteriya foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul summasidan ishlab chiqarishning tashqi xarajatlari chiqarib tashlanishi natijasida hosil qilinadi. Shu sababli buxgalteriya foydasi iqtisodiy foydadan ichki xarajatlar miqdoriga ko‘proqdir. Bunda ichki xarajatlar har doim o‘z ichiga normal foydani ham oladi. Korxona foydasining mutloq miqdori uning massasini tashkil qiladi. Foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati va uning foizda ifodalanishi foyda normasi deyiladi.
Amaliyotda foyda normasini hisoblashning ikki variantidan foydalaniladi. Bular foydaning joriy sarflarga-korxona xarajatlariga yoki avanslangan mablag‘larga (asosiy va aylanma kapital) nisbatidir.
Bular quyidagicha aniqlanadi:
1. R'=(P/W)*100
bu yerda: R' – foyda normasi; P – foyda massasi; W – iqtisodiy yoki ishlab chiqarish xarajatlari;

2. R'=(P/Kavans)*100

bu yerda: R' –foyda normasi; P –foyda massasi; Kavans (Asosiy kapital+Aylanma kapital) –korxona avanslangan mablag‘lari yoki asosiy va aylanma kapitalning o‘rtacha yillik qiymati.
Foyda normasi ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmiga to‘g‘ri mutanosib hamda foydalanilgan avanslangan mablag‘lar qiymatiga teskari mutanosibdir. Shu tufayli foyda normasi korxona ish samaradorligini integral ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Foydaning o‘sishiga, chiqarilayotgan mahsulot umumiy hajmi o‘zgarmagan holda ikki yo‘l bilan: yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga, yoki bahoni oshirish hisobiga erishish mumkin. Bahoning o‘sishi ba’zi iqtisodchilarning foyda normasi ko‘rsatgichini bartaraf etib bo‘lmaydigan qusurga ega bo‘lgan va shu sababli samaradorlikni o‘lchash uchun mutlaqo yaroqsiz ko‘rsatgich sifatida tanqid qilishlariga sabab bo‘ldi.
2000 yilda Respublikamizda faoliyat ko‘rsatib kelgan 169 ming korxonalar yil yakuni bo‘yicha 307,6 mlrd. so‘m foyda olgan bo‘lsa, ulardan 139 korxona 24,7 mlrd. so‘mlik zarar ko‘rgan. Butun olingan foydaning 35 foizi sanoat, 20,3 foizi transport, 11,1 foizi savdo va umumiy ovqatlanish va 5,2 foizi qurilish korxonalari ulushiga to‘g‘ri kelgan.
Bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitida iqtisodiy ko'rsatkichlar tizimida foyda asosiy o'rin tutadi. Foyda butun korxonaning ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatini tavsiflovchi yakuniy moliyaviy natijadir, ya'ni korxonaning iqtisodiy rivojlanishining asosini tashkil qiladi. Foydaning o'sishi korxonaning o'zini o'zi moliyalashtirishi, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun moliyaviy asos yaratadi. Uning hisobidan byudjet, banklar va boshqa korxonalar oldidagi majburiyatlarning bir qismi bajarildi. Shunday qilib, foyda korxonaning ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatini baholash uchun eng muhim narsaga aylanadi. Bu uning ish faoliyati va moliyaviy farovonligini baholashni tavsiflaydi.
Korxonalar faoliyatida foyda quyidagi ma'noga ega:
Umumlashtirilgan shaklda u tadbirkorlik faoliyati natijalarini aks ettiradi va uning samaradorligi ko'rsatkichlaridan biri hisoblanadi;
Tadbirkorlik faoliyati va mehnat unumdorligining rag'batlantiruvchi omili sifatida foydalaniladi;
Kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni moliyalashtirish manbai bo'lib ishlaydi va korxonaning eng muhim moliyaviy resursidir
Davlat, hududiy va mahalliy davlat hokimiyati organlarining moliyaviy resurslarining asosiy qismi foydadan byudjetga ajratmalar va mamlakatning, alohida hududlarning iqtisodiy rivojlanish sur'atlari, ijtimoiy boylikning ko'payishi va pirovard natijada daromadlarning ko'payishi hisobiga shakllanadi. aholi turmush darajasi ko'p jihatdan ularning oshishiga bog'liq. Foyda - bu turli xil biznes operatsiyalaridan olingan daromadlar va zararlar miqdori o'rtasidagi farq. Shuning uchun u korxonalar faoliyatining yakuniy moliyaviy natijasini tavsiflaydi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, foyda tushunchasini quyidagicha shakllantirish mumkin: “Foyda – tadbirkorning investitsiya qilingan kapitaldan pul shaklida ifodalangan sof daromadi bo‘lib, u tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishdagi tavakkalchilik uchun mukofotini tavsiflaydi, bu umumiy daromad va daromad o‘rtasidagi farqdir. ushbu faoliyatni amalga oshirish jarayonida umumiy xarajatlar ".
Mahsulot sotishdan foyda olinadi. Uning qiymati mahsulotni sotishdan olingan daromad va uni ishlab chiqarish va sotish uchun sarflangan xarajatlar (xarajatlar) o'rtasidagi farq bilan belgilanadi. Olingan foydaning umumiy miqdori, bir tomondan, sotish hajmi va mahsulotlarga belgilangan narxlar darajasiga, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish xarajatlari darajasi ijtimoiy zarur xarajatlarga qanchalik mos kelishiga bog'liq.
Foyda massasi miqdoriga ta'sir qiluvchi bu omillarning barchasi ko'plab shartlarning funktsiyasidir. Shunday qilib, birinchi navbatda, savdo hajmi tijorat ishining samaradorligiga bog'liq: o'z mahsulotlarini sotish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish qobiliyatiga, ya'ni. reklama, sotishni tashkil etish, narx va mahsulot siyosatini shakllantirish va h.k.; ikkinchidan, ishlab chiqarish xarajatlarining darajasi ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishning oqilonaligiga, tanlangan texnologiyaga, korxonaning texnik jihozlanishiga bog'liq.
Shu bilan birga, korxonada foyda nafaqat mahsulot sotishga, balki uni oshiradigan yoki kamaytiradigan boshqa faoliyat turlariga ham bog'liq. Shuning uchun nazariy va amaliyotda "balans foydasi" deb ataladigan narsa farqlanadi. Uning nomi o'zi uchun gapiradi. U mahsulotlarni sotishdan olingan foydadan (mahsulotni ishlab chiqarish va sotish uchun xarajatlarni (xarajatlarni) olib tashlagan holda bilvosita soliqlarsiz mahsulotni sotishdan tushgan tushum) va asosiy bo'lmagan daromadlardan (qimmatli qog'ozlar bo'yicha daromadlar, kompaniya faoliyatida aktsiyadorlik jamiyati ishtirokidan olingan daromadlardan) iborat. boshqa korxonalar, mulkni ijaraga berishdan va hokazo. .p.) minus operatsion bo'lmagan xarajatlar (mahsulot ishlab chiqarmagan ishlab chiqarish xarajatlari, mothballed ishlab chiqarish ob'ektlarini saqlash, qarzni bekor qilishdan ko'rilgan zararlar va boshqalar). Balans foydasi barcha foyda va zararlarning umumiy miqdorini muvozanatlash yo'li bilan aniqlanadi.
Balans daromadlari tarkibiga quyidagilar kiradi: