Mavzu: Korxona rentabelligini oshirish yo‘llari

Mahsulot rentabelligi:
R_m = (BF/MT)*100%

Bunda: R_m- mahsulot rentabelligi; SF - balans foyda; MT- mahsulot tannarxi.

Aktivlar rentabelligi:
R_a = (SF/A)*100%

Bunda: R_a - aktivlar rentabelligi; A - aktivlarning o’rtacha yillik qiymati.

Xususiy kapital rentabelligi:
R_xk = (SF/XK_o’rt.yq)*100%

Bunda: Ra - xususiy aktivlar rentabelligi;

XK_o’rt.yq - xususiy kapitalning o’rtacha yillik qiymati.
Asosiy faoliyat rentabelligi:
R_af = (SF/T_i/ch)*100%

Bunda: R_af - asosiy faoliyat rentabelligi;

T_i/ch - ishlab chiqarish tannarxi.
Sotish rentabelligi:
R_s = (SF/ST)*100%

Bunda: R_s - sotish rentabelligi;

ST - sotishdan tushgan tushum.
Sotilgan mahsulot rentabelligi:
R_sm = (SF/SMH)*100%
Bunda: R_sm - sotilgan mahsulot rentabelligi;
SMH - sotilgan mahsulot hajmi.
Asosiy fondlar rentabelligi:


R_af = (SF/AF_o’rt.yq)*100%
Bunda: R_af - asosiy fondlar rentabelligi;
AF - asosiy fondlarning o’rtacha yillik qiymati.
Bir aksiyaning rentabelligi:
R_a = (SF/AK_o)*100%

Bunda: R_a - bir aksiyaning rentabelligi;

AK_o muomalaga chiqarilgan aksiya miqdori.
Qarzga olingan kapital rentabelligi:

R_qk = (SF/QK_o’rt.yq)*100%

Bunda: R_qk - bir aksiyaning rentabelligi;

QK_o’rt.yq - qarzga olingan kapitalning o’rtacha yillik qiymati.
Aktivlar rentabelligi korxonada 1 so`m foyda olish uchun qancha mablag’ jalb qilish talab etilishini (bu mablag’lar manbaidan qat`i nazar) aks ettiradi. Ushbu ko`rsatkich korxona raqobatbardoshligining eng muhim ko`rsatkichlaridan biri hisoblanadi.
Sotish rentabelligi sotilgan mahsulotning har bir so`mi qancha sof foyda keltirganini aks ettiradi.
Sotilgan mahsulot rentabelligi har bir so`mlik sotilgan mahsulotdan qancha yalpi yoki sof foyda keltirganini ifodalaydi.
Xususiy kapital rentabelligi korxona mulkdorlari ya`ni, egalari kiritgan kapitaldan foydalanish samaradorligini aniqlash va bu ko`rsatkichni xuddi shu mablag’larni boshqa qimmatbaho qog’ozlarga kiritganda olish mumkin bo`lgan foyda bilan taqqoslash imkonini beradi.

3.Korxonaning rentabellik darajasini baholash va uni oshirish usullari

Korxonaning rentabelligi - bu foydaga bevosita ta'sir qiluvchi ko'rsatkich, ya'ni har qanday korxona faoliyatining yakuniy natijasi. Korxonaning rentabelligini oshirish har qanday korxona boshqaruvining asosiy maqsadlaridan biridir. Daromadlilikni oshirishning ko'plab usullari mavjud, har bir kompaniya ma'lum bir kompaniya uchun eng mosini tanlaydi. Daromadlilikni oshirishning asosiy usullarini ko'rib chiqing va ular moliyaviy yakuniy natijaga qanday ta'sir qilishini ko'ring iqtisodiy faoliyat.
Kompaniyaning daromadli bo'lishi va bozorda barqaror pozitsiyani egallashi uchun quyidagilar zarur:
- talab qilinadigan mahsulotlar ishlab chiqarish. Siz juda ko'p mahsulot ishlab chiqarishingiz mumkin, lekin agar unga talab bo'lmasa, unda bunday ishlab chiqarishning ma'nosi yo'q;
- mahsulotlarni o'rtacha bozor narxiga mos keladigan va potentsial iste'molchilar ushbu mahsulotni sotib olishga tayyor bo'lgan narxda sotish. Bunday narxni belgilash uchun kompaniya mutaxassislari sotish bozorini, potentsial iste'molchilarni, ularning ehtiyojlari va to'lov qobiliyatini, korxonaning raqobatbardoshligini va bir xil turdagi mahsulotlarga raqobatchilarning narxlarini o'rganishlari kerak;
- mahsulot zaxirada qolmasligi uchun, ayniqsa, saqlash muddati cheklangan bo'lsa, bozor talab qiladigan miqdorda mahsulot ishlab chiqarish;
- ishlab chiqarish xarajatlarini oqilona hisoblagan holda mahsulot ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish xarajatlari mahsulotni sotishdan tushgan tushumdan oshsa, ishlab chiqarish foydasiz va foydasiz hisoblanadi, u foyda keltirmaydi. Bu bankrotlikka olib kelishi mumkin.


Xulosa
Xulosa qilib aytganda, daromadlilikni baholash uning darajasini tavsiflovchi mutlaq va nisbiy ko'rsatkichlarni tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
Mutlaq ko'rsatkich - foyda. Uning hisobidan korxona ish haqi fondini ko‘paytirish, ishlab chiqarish aylanmasini kengaytirish va ko‘paytirish, boshqa tadbirlarni moliyalashtirish va hokazo. Umuman olganda, foyda - bu mahsulotni sotish tannarxi va uning tannarxi o'rtasidagi farq (ushbu mahsulotni ishlab chiqarishga sarflangan barcha xarajatlar yig'indisi).
Mutlaq raqamlarni tahlil qilganda, sof daromadga e'tibor berishga arziydigan yagona narsa emas. Sotishdan tushgan tushumning mahsulot tannarxiga nisbati ham muhimroqdir.
Agar mahsulot tannarxining qiymatlari va uni sotishdan tushgan tushum taxminan teng bo'lsa, korxona kam foyda oladi, shuning uchun kam xarajat bilan ko'proq daromad olishga harakat qilish kerak. Shunday qilib, biz shuni xulosa qilishimiz mumkinki, agar mahsulot sotishdan olingan daromad mahsulot ishlab chiqarish va sotish bo'yicha barcha xarajatlarni qoplash va farqni, ya'ni foydani shakllantirish uchun etarli bo'lsa, korxonani foydali deb hisoblash mumkin.
Mahsulot sotishning rentabellik darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, mahsulot ishlab chiqarish va sotish shunchalik samarali bo'ladi va shuning uchun korxonaning raqobatbardoshligi yuqori bo'ladi. Bu ko'rsatkichni oshirish uchun mahsulot ishlab chiqarish va sotish tannarxini pasaytirish, sotish hajmini oshirish kerak.
G’arb mamlakatlarida bu ko`rsatkich kompaniya aksiyalarining kotirovkasiga sezilarli ravishda ta`sir ko`rsatadi. Bitta aksiya keltiruvchi foyda korxonaning bozordagi faoliyatini tavsiflovchi muhim ko`rsatkichlardan biridir. 1 aksiyaning rentabelligi korxonaning muomaladagi har bir aksiya qancha so`m sof foyda keltirganini ifodalaydi. Shu tariqa, tavsiya qilinuvchi ko`rsatkichlar tahlil jarayonida korxonaning moliyaviy barqarorligini aniqlash, ishlab chiqarish samaradorligi va korxonaning bozordagi raqobatbardoshligini oshirishga oid chora-tadbirlar belgilashga imkoniyat yaratadi.

Adabiyotlar

1. 
   Sh. N. Hayitov – “Iqtisodiyot va menejment”. Darslik. T.; 2020.
   
2. 
   A. Ortiqov – “Sanoat iqtisodiyoti”. Sanoat-standart. T.; 2014.
   
3. 
   https;//soap-sale//ru
   
4. 
   Alimxodjaev S.R. “O`zbekiston milliy iqtisodiyoti”. O`quv qo`llanma. T.:
   

TDTU, 2010.

5. 
   Alimxodjaev S.R., Ibragimova S.A. “Menejment asoslari”. O`quv qo`llanma. T.: TDTU, 2007.
   
6. 
   Gruzinov V.P. Ekonomika predpriyatiya. Uchebnik. 2-e izd.
   

M.:YUNIITI￾DANA, 2008.
7. https;//motherhouse//ru