Mavzu: korxona xarajatlari turlari

Ishlab chiqarish xarajatlari tahlili. Benzin uchun navbat kutib vaqt yo’qotilgandagi zimmaga tushgan xarajatlar

1980 yil bahorida davlat tomonidan benzin narxlari dara-jasini tartabga solish davomida «Shevron» firmasining ben-zokolonkalarida benzin narxi boshqa yirik kompaniyalarning benzokolonkalaridagiga qaraganda ancha past belgilangan edi. Bu benzin uchun navbat kutib vaqg yo’qotilgan paytdagi zimmaga tushgan xarajatlarni aniqlash bo’yicha tajriba o’tkazish imko-nini berdi.

Bu tajribani o’tkazishda «Shevron» firmasining bitga ben-zokolonkasida 109 iste’mblchi va boshqa raqobatchi firmalar-ning ikkita benzokolonkasida 61 iste’molchi ishtirok etdi. Iste’molchilar yo navbat kutmasdan yuqori baholarda benzin sotib olishlari mumkin, yoki 15 minut kutib «Shevron» firma-sidan arzon narxda benzin sotib olishlari mumkin edi.

Tajriba ishtirokchilaridan ko’pchiligi navbat kutib arzon benzin sotib olishni tandadi, chunki ularning nazarida o’zla-rining ketgan vaqglarini arzby benzin sotib olganda tejaydi-gan mablagdan arzon deb baholagan bo’lsalar kerak. Misol uchun taxmin qilaylik, havaskor avtomobilchi bir gallon benzindan 0,25 dollar tejab qoldi, biroq «Shevron» benzokolonkasida 0 minut navbat kelishini kutdi, boshqa benzokolonkalarda u navbat kelishini kutmagan bo’lardi. Agar u 10 gallon benzin sotib olsa, tejagan puli jami ,50 dollar bo’ladi. U navbatda kutib turishni tanlaganidan 0 minut vaqt uchun zimmaga tush-gan xarajat ,50 dollardan kam yoki 7,50 dollar/soat bo’lishi kerak. Faraz qilaylik, boshqa odam navbatsiz benzin sotib olishni afzal ko’radi. Bu holda uning zimmaga tushgan xarajat-lari yo’qotilgan vaqt uchun 7,50 dollar/soatdan kam bo’lmasligi kerak. Bunday umumiy yondashuvni qo’llagan holda va «Shevron» firmasining mijozlari boshqa ikkita benzokolonkalar mi-jozlariga qaraganda 53% ko’proq benzin sotib olganlarini hisobga olib, yo’qotilgan vaqg uchun zimmaga tushgan xarajat-larni hisoblab chiqa olamiz.

Iste’molchilar guruhlari	Zimmaga tushgan xarajatlar
	Pastki chegarasi, doll.	Yuqori chegarasi, doll.
Talabalar qisman band ishchilar 3,52 5,39 Daromadga ega bo’lgan shaxslar: 0.000 - 30.000 doll. 30.000 - 40.000 doll. 40.000dan ortiq doll.	7,15 6,51 8,93 11,20	10,96 9,44 13,70 17,26

7.1-jadvalda tajriba davomidagi vaqt yo’qotish bilan bog`liq xarajatlarning pastki va yuqori chegaralari hisob-kitob-lari keltirilgan.
Aniqlandiki, qisman band bo’lgan ishchilar o’zining ish vaqgini eng arzon baholaganlar. Ular qo’shimcha pul ishlashlari mumkin, biroq navbat kutib turishga qarshi emaslar, chunki ularning ish kuni tartibi ancha moslashuvchan. Talabalar uchun zimmaga tushgan xarajatlar nisbatan yuqori, chunki darslar uchun ko’p vaqg sarflanadi, qo’shimcha ishlaydigan talabalarning ish tartibi juda qatiy, navbat kutib turishdan ko’ra ishlashni afzal ko’radilar. Daromadlar o’sishi bilan vaqg yo’qotishning zimmaga tushgan xarajatlari ko’payishi kuzatildi. Bu ajabla-narli emas. Kutish mumkinki, odamning daromadi ko’paygan sari, uning uchun arzon benzinga navbat turib vaqg yo’qotishi zimmaga tushgan xarajatlardan ko’proq bo’ladi.
Bu misol ko’rsatadiki, iste’molchilarning ham, firmalar-ning ham qarorlari odatda amaldagi xarajatlarga emas, balki zimmaga tushgan xarajatlarga asoslanadi. Har kim «Shevron» yoqilsh quyish shohobchasida pullarini tejashi va buxgalteriya nuqgai nazaridan foyda ko’rishi mumkin, biroq ko’pchilik zim-maga tushgan xarajatlar haddan tashqari katga bo’lgani uchun bunday qilmaydi.