Mavzu: kredit bo‘yicha foiz stavkalar va ularga ta’sir qiluvchi omillar

F„= O/S *100% ,
Fn - foiz normasi;
O f - olingan foizlar summasi;
S - kredit summasi.
Foiz darajasi kredit bitimi tomonlari o‘rtasidagi kredit resurslariga
bo‘lgan talab va taklifni hisobga olgan holda shartnoma orqali aniqlanadi. Markaziy bank doimiy ravishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri kredit foiz
normasini ma’muriy boshqaruvidan uning darajasini qayta moliyalashtirish foiz stavkasini o ‘zgartirish va majburiy rezervlar normasini manevrlash orqali tartibga solishning iqtisodiy usullari dan foydalanadi.
Kreditor qarz oluvchiga kredit beradi, qarz oluvchi mablagiardan
foydalanadi va m aium muddat davomida o‘sgan qiymatni oladi hamda
shu daromadning bir qismini kreditorga kredit foizi sifatida toiaydi.
Quyidagi rasmda bank va qarzdor o‘rtasida kredit va u bo‘yicha
foizlaming aylanish tartibini ko‘rib chiqamiz.
Bank kreditor uchun foiz bu resurslami joylashtirgani uchun mukofot hisoblanadi. Qarz oluvchi uchun kelajakda o‘sib borgan iqtisodiy
aktivni qaytara olgan taqdirda uning qilgan investitsiyasi rag‘batlantiriladi.
Ba’zi adabiyotlarda kredit foizining yana bir manbasi - bu mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi ko‘rsatilgan. Buni biz lizing munosabatlarida ko‘rishimiz mumkin, lekin kredit munosabatlarida uning asosiy manbasi tadbirkorlik faoliyatidan ko‘rilgan foyda hisoblanadi.
Kreditlar bo‘yicha foiz stavkalari tijorat banklari tomonidan kredit
kelishuvining aniq shartlarini hisobga olib o‘matiladi, ya’ni kredit
hajmi va uni muddati, ta’minot mavjudligi, m ablagiam i jalb qilishdagi
xarajatlar, kreditni rasmiylashtirish va nazorat bo‘yicha xarajatlar, qarz
oluvchining kreditga layoqatliligi va boshqalar.
Hozirgi vaqtda foizlami to‘lash manbasi kredit qo‘yilmalarining
yo‘nalishidan kelib chiqib turlichadir. Qisqa muddatli kreditlar
bo‘yicha toiovlar mahsulot tannarxiga qo'shiladi, uzoq muddatli va
muddati o‘tgan kreditlar bo‘yicha xarajatlar korxona soliqqa tortilgan
foydasiga olib boriladi.
Zamonaviy mexanizmning xususiyati bevosita foizlar bo‘yicha
daromad va xarajatlaming bank yakuniy moddiy manfaatlari bilan
bevosita bogiiqligi hisoblanadi. Bank kredit kapitalining tannarxi
ishlab chiqarish xarajatlari umumiy summasining joylashtirilgan
m ablagiar hajmiga nisbatan ifodalaydi.
Iqtisodiyotda kreditga boigan talabning o‘sishi kredit operatsiyalari manbasi sifatida bank depozitlari salmogining o‘sishiga muvofiq bo‘lishi kerak. Bu esa, o‘z navbatida bank tomonidan depozitlarga bo‘lgan talab va taklif muvozanatga kelguncha davom etadi. Aksincha iqtisodiyotda kreditga bo‘lgan talabning pasayishi banklaming kredit operatsiyalaridan olinadigan daromadlarini kamaytiradi. Bankning passiv operatsiyalari salmog‘ini qisqartirish orqali, bank foydasini oshirishi mumkin. Shu ma’noda kredit tizimida resurslar oqimining kamayishi iqtisodiyotda qarz mablagiariga bo‘lgan talabni qisqartiradi. Iqtisodiy munosabatlarda kredit foizirolining oshishi, uning tartibga solish funksiyasining yuzaga chiqishi natijasi bilan izohlanishi mumkin.
Tijorat banklarida kredit operatsiyalari bo‘yicha foizlami shakllanishida aniq bir tamoyil va yo‘nalishlar asosida amalga oshirishi lozim.
Kredit foiz stavkasining shakllanishida quyidagi tamoyillarga
asoslanish kerak:
1. Tijorat banklarining faoliyati bozor iqtisodiyoti talablariga mos
kelishi tamoyili. Bu tamoyilga asosan, banklar kredit va foiz siyosatini
iqtisodiy konyunkturadagi o‘zgarishlami, Markaziy bankning pulkredit siyosati parametrlari va pul bozorlaridan resurslami jalb eta olish
talablariga muvofiq boiishi kerak.
2. Kreditlash bilan bogiiq iqtisodiy risklami qoplash tamoyili. Bu
tamoyil kreditlar bo‘yicha iqtisodiy asoslangan foiz stavkasini,
bankning minimal daromadga ega boiishini ta’minlash darajasida
o‘matishni talab etadi. Shuningdek, kredit risklari bo‘yicha ko‘rilishi
mumkin boigan zararlami qoplash darajasi, bankning dividendlar va
soliq bo‘yicha majburiyatlarini bajarishi uchun yetarli boiishi lozim.
3. Tijorat banklarining kreditlashni tashkil etish va kreditlash
jarayonlarida xarajatlami qisqartirish uchun chora-tadbirlami ishlab
chiqish tamoyili. Bu tamoyilga muvofiq bank xarajatlarini turkumlash
y o ii bilan, kreditlash bilan bogiiq xarajatlami aniqlash, minimallashtirish va uning hisobini yuritish mexanizmini aniqlashtirishni ko‘zda tutadi. Bank kredit operatsiyalari bo‘yicha xarajatlami kamaytirish kredit tannarxini kamaytirishga xizmat qiladi va mijoz uchun yuqori boimagan foizlar o‘matishga asos boiadi.
Ushbu tamoyillarga asoslanib tijorat banklarida kreditlashni
tashkil etish bank operatsiyalari samaradorligini oshirishga xizmat
qiladi