Mavzu: Lazerlardan turli maqsadlarda foydalanish Reja

Download 30.42 Kb.

Sana	08.03.2023
Hajmi	30.42 Kb.
	#1253382

Foydalanilgan adabiyotlar

Mavzu: Lazerlardan turli maqsadlarda foydalanish

Reja:
I. Kirish
II.Asosiy qism
III.Lazerlar haqida tushuncha va lazerlarning turlari.
1. Lazerlardan tibbiyotda foydalanish.

Lazerlardan qurol sifatida foydalanish.
Lazerlardan qishloq xojaligida foydalanish.

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Keyingi yillarda turmushimizning barcha sohalari qatori ilm fan va ta’lim sohasiga ham katta ahamiyat berilmoqda. 0 ‘zbekiston

Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tomonidan 2017-yil 14- martdagi “0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari faoliyatini yanada takomillashtirish chora - tadbirlari to‘g‘risida hamda 2017- yil 20-apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirishning chora - tadbirlari to‘g‘risidagi” Qarori ham bu sohadagi amalga oshirilayotgan ijobiy ishlarning mantiqiy davomi bo‘ldi. Ushbu qaroming ijrosini ta’mmlashga yo‘naltirilgan dasturda o‘rta maxsus hamda Oliy ta’limi muassasalarini zamonaviy o‘quv, o‘quv - uslubiy va ilmiy adabiyotlar bilan ta’minlash nazarda tutilgan. Shuni inobatga olgan holda yuqoridagi qarorlarning ijrosi sifatida hozirgi zamon fizikasining dolzarb yo‘nalishlariga bag‘ishlangan ushbu o‘quv qo‘llanma tayyorlandi. Ma’lumki. bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri fundamental fanlar yo‘nalishidagi ixtiro va yangi i shlanmalami amaliyotga imkoniyat darajada joriy qilishdan iborat. Bu esa o‘z navbatida fundamental fanlaming rivojlanishiga turtki bolmoqda. Lazerning ixtiro qilinishi va kogerent nurlanishning amaliyotga qo‘llanilishi fan bilan amaliyot orasidagi o‘zaro uzviylilikning integratsiyasining namunasi bo‘la oladi. Hozirgi vaqtda fan va texnikadagi ba’zi sohalami lazersiz tasavvur etib ham bo‘lmaydi. Mazkur hollar o‘z navbatida lazerlami ilmiy asoslarini yanada rivojlanishini talab etmoqda. Ishlab chiqarishning samarali rivoji borgan sari sodda hamda ishonchli asboblami yaratmoqda. Bunday talablarga lazer texnologiyasi javob beradi. Haqiqatan ham birbiriga o‘xshamagan fan sohalarida lazerlardan muvaffaqiyatli foydalanilmoqda, jumladan, ular optik aloqa, qishloq xojaligida, jarayonlarni nazorat qilish, radikallar kimyosi, golografiya, tibbiyot, i zotoplarni ajratish, integral sxemalami tayyorlash hamda sanoatda payvandlash va hokazolardir. Mazkur sohalar o‘z navbatida i azerlarga taalluqli ilmiy tadqiqot ishlarini keskin rivojlantirishni taqozo etmoqda.
Lazer sozi inglizcha laser sozidan olingan. Laser sozi esa Light
Amplification by Stimulated Emission of Ratiation iborasining bosh harflaridan olingan bolib, Majburiy nurlanish tufayli yoruglikning kuchayishi manosini anglatadi. Lazer nurlanishi ultrabinasha, i nfraqizil va kozga korinadigan diapazondagi elektromagnit tolqinlardir. Bu tolqinlar atom va molekulalarning majburiy (stimullangan) nurlanishiga asoslanib hosil qilinadi. Bunday nurlanish hosil qiluvchi qurilmani lazer yoki optik kvant generator (OKG) deyiladi.
Sovet fizigi V.A. Fabrikant 1940-1941 yillarda gaz razryadi spektrini organish ishlari davomida majburiy nurlanish hisobiga yoruglik i ntensivligini kuchaytirish mumkinligini isbotladi. 1955 yilda Sovet fiziklari A.M. Proxorov va N.G. Basov ota yuqori chastotali birinchi kvant generatorini yaratdi. Bu mikrotolqin diapazonidagi optik kvant generator-mazer edi. 1958 yilga borib Proxorov va Basov bilan ayni bir vaqtda AQSH fizigi CH. Tauns kozga korinadigan yoruglik spektri diapazonida kvant generatori-lazer qurish mumkinligini ilmiy va amaliy isbotladilar.
Lazer qurilmalarida ishlatiladigan ishchi materiallarni lazer materiallar deyiladi yoki ularni faol (aktiv) moddalar deb ataladi.
Faol muhit sifatida yoqut kristali (rubin) ishlatiladigan lazer 1960 yil yaratildi. Keyingi kashfiyotlarda neon va geliy gazlari aralashmasi qollaniladigan lazer (1960 y), neodim ionlari qoshilgan silikat shisha qollanilgan lazer (1961y), yarimotkazgich birikma kalsiy-mishyakli kristallari qollanilgan lazer (1962 y), anorganik suyuqlikdagi neodim eritmasi selenoksixlorid va organik boyoq eritmalari ishlatiladigan i azerlar (1966 y) yaratildi. 1974 yilga kelib faol moddalar (lazer materiallar) soni 200 ga etgan edi. Har xil aralashmalar qoshilgan i on kristallar eng katta lazer materiallari guruhini tashkil etadi. Tartibsiz ichki tuzilishga ega bolgan lazer shishalar shisha hosil qiluvchi komponentalar va faol aralashmalar sifatida olingan i onlardan iborat boladi. yarimotkazgichli lazer materiallar birikmali kristallardan iborat boladi. Ularda ishchi elementi qalinligi 0,1 mkm bolgan p-n otish bolib, olchamlari 1x1x0,2 mm li plastinka korinishda tayyorlanadi.
Demak, faol muhitga bogliq holda lazerlarning qattiq jismli, suyuqlikli (kimyoviy), gazli, yarimotkazgichli va boyoq moddali
turlarga ajratish mumkin. Faol muhit turiga qarab lazer qurilmalari qattiq jismli, suyuqlikli, gazli, yarimotkazgichli va boyoq moddali lazerlar korinishida boladi. Muhitni galayonlangan (uygongan, qozgalgan) holatga keltirish (aktivlashtirish) qozgatuvchi qurilma yordamida qozgotib amalga oshiriladi. Qattiq jismli lazerlarda qozgatish yoki optik tazyiq kuchli yoruglik yordamida bajariladi. Gazli lazerlar elektr razryadi (uchqun)dan foydalaniladi. yarimotkazgichli lazerlar faol muhit ishchi qismi p-n otish orqali elektronlar oqimi (elektr toki) ni otkazishga asoslanib ishlaydi. Invers bandli muhit nurlanishi intensivligini oshirishda rezonatorlar (ikkita yaqin shaffof kozgular) dan foydalaniladi. Tarqalayotgan fotonlarning faol muhit orqali kop marta otishi rezonator yordamida amalga oshiriladi. Lazerlarda ular tutib qoluvchi va kuchaytiruvchi vazifasini bajaradi. Lazerlarning ish jarayonini 3 yoki 4 sathli modelda korsatish mumkin. Uch sathli generatorlarda lazer nurlanish elektronlarning invers joylashishi asosida sath bilan uygongan sathlarning birortasi orasida, tort sathli generatorlarda esa ikkita uygongan sathlar orasida roy beradi. Suyuqlikli lazerlar organik boyagichlar eritmasida ishlaydigan lazerlardir. Bu lazerlarda optik tazyiq ni yoqutli lazer yoki neodim shishali lazer bajaradi. Boyagich moddalarning kop turi (~100) mavjud ekanidan lazer nuri chastotasi turli boladi. Gazli lazerlarda faol muhit sof gaz yoki gazlar aralashmasidan iborat boladi. Geliy-neonli lazer bunga misol bola oladi. Gaz arlashmasi elektr razr-yadi bilan uygongan holatga keltiriladi. Bu lazer rezonatori gazli nay oqiga tik joylashtiriladi. Bu lazer nurlanishi mkm bolgan kogerent tolqindir yoki mkm infraqizil nurni
generatsiyalaydi.
Yarimotkazgichli lazerlarda faol muhit p-n otishli yarimotkaz-gichdir. yarimotkazgichli lazerlarda faol muhit optiq tazyiq va elektr toki tasirida uygongan holatga keltiriladi. yarimotkazgichli diod qalinligi 0,1 mm va yuzasi bir necha mm2 bolgan kristall plastinkadan iborat. Plastinkaning ikki tomoniga elektrodlar ulanadi. Bu lazerlar nurlanish diapazoni infraqizildan ultrabinafshagacha bolishi mumkin. Bu lazerlar tuzilishi sodda, olchamlari kichik va uzoq vaqt davomida ishlaydi. Ionli va kimyoviy lazerlar ham gazli I azerlar hisoblanadi. Ionli lazerlarda faol muhit ionlar bolsa, kimyoviy I azerlarda esa kimyoviy reaksiya natijasida uygongan holatga otgan atomlar
boladi. Zamonaviy tibbiyotda fan va texnikaning ko'plab yutuqlari qo'llaniladi. Ular kasalliklarni o'z vaqtida tashxislashga yordam beradi va ularni muvaffaqiyatli davolashga yordam beradi. Shifokorlar o'z faoliyatlarida lazer nurlanishining imkoniyatlaridan faol foydalanmoqdalar. To'lqin uzunligiga qarab, tananing to'qimalariga turli xil ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shuning uchun olimlar klinik amaliyotda keng qo'llaniladigan ko'plab tibbiy ko'p funktsiyali asboblarni ixtiro qilishdi. Tibbiyotda lazer va nurlanishning qo'llanilishini biroz batafsilroq ko'rib chiqamiz. Lazerli tibbiyot uchta asosiy yo'nalish bo'yicha rivojlanadi: jarrohlik, terapiya va diagnostika. Lazer nurlanishining to'qimalarga ta'siri nurlanish diapazoni, to'lqin uzunligi va emitentning foton energiyasi bilan belgilanadi. Umuman olganda, tibbiyotda organizmdagi lazer ta'sirining barcha turlarini ikki guruhga bo'lish mumkin. Kam intensiv lazer nurlanishi; yuqori I ntensiv lazer nurlanishi.
Kam intensivlikdagi lazer nurlanishi tanaga qanday ta'sir qiladi?
Bunday lazerga ta'sir qilish tanadagi to'qimalarda biofizik, shuningdek kimyoviy jarayonlarning o'zgarishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, bunday terapiya metabolizmning o'zgarishiga (metabolik jarayonlar) va uning bioaktivatsiyasiga olib keladi. Kam intensiv lazerning ta'siri asab to'qimasida morfologik va funktsional o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Shuningdek, bu ta'sir yurak-qon tomir tizimini va mikrosirkulyatsiyani rag'batlantiradi. Yana bir past intensivlikdagi lazer uyali, shuningdek to'qima teri elementlarining biologik faolligini oshiradi va mushaklardagi hujayralararo j arayonlarning faollashishiga olib keladi. Uning ishlatilishi redoks jarayonini boshlash imkonini beradi. Bundan tashqari, ta'sir qilishning shunga o'xshash usuli tananing umumiy barqarorligiga ijobiy ta'sir qiladi. Kam intensiv lazer nurlanishidan foydalanganda qanday terapevtik samaraga erishiladi? Ushbu terapiya usuli yallig'lanishni bartaraf etishga, shishishni kamaytirishga, og'riqni yo'q qilishga va regeneratsiya jarayonlarini faollashtirishga yordam beradi. Bundan tashqari, u fiziologik funktsiyalarni va immunitet reaktsiyasini rag'batlantiradi. Qanday hollarda shifokorlar kam intensiv lazer nurlanishidan foydalanishlari mumkin? Ushbu ta'sir qilish usuli har xil lokalizatsiyaning o'tkir va surunkali yallig'lanish jarayonlari, yumshoq to'qimalarning shikastlanishi, kuyish, muzlash va teri kasalliklari bo'lgan bemorlarga buyuriladi. Uni periferik asab tizimining kasalliklari, mushak-skelet tizimining kasalliklari, shuningdek, yurak va qon tomirlarining ko'plab kasalliklari uchun qo'llash mantiqiy. Kam intensivlikdagi lazer nurlanishi nafas olish, ovqat hazm qilish, genitouriya, KBB kasalliklari va immunitet holatining buzilishlarida ham qo'llaniladi. Ushbu terapiya usuli stomatologiyada keng qo'llaniladi: og'iz bo'shlig'i shilliq pardalari, periodontal kasalliklar va TMJ (temporomandibular qo'shma) tuzatishlarida. Bundan tashqari, bu lazer yordamida tishlarning qattiq to'qimalarida, kariyes, pulpit va periodontitda, yuz og'rig'ida, yallig'lanish jarohatlari va shikastlanishlarda yuzaga keladigan asabiy bo'lmagan lezyonlar davolanadi. Yuqori intensiv lazer nurlanishidan tibbiy foydalanish Yuqori intensivlikdagi i azer nurlanishi ko'pincha jarrohlikda va uning turli sohalarida qo'llaniladi. Axir, yuqori intensivlikdagi lazer nurlanishining ta'siri to'qimalarni kesishga yordam beradi (lazerli skalpel kabi ishlaydi). Ba'zan u antiseptik ta'sirga erishish, pihtila§ma plyonkasini yaratish va agressiv ta'sirlarga qarshi himoya to'sig'ini yaratish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, bunday lazer metall protezlarni va turli xil ortodontik jihozlarni payvandlash uchun ishlatilishi mumkin. Yuqori i ntensivlikdagi lazer nurlanishi tanaga qanday ta'sir qiladi? Ushbu ta'sir qilish usuli to'qimalarning termal kuyishini keltirib chiqaradi yoki ularning ivishiga olib keladi. Tegishli hududlarning bug'lanishi, yonishi yoki karbonlanishiga olib keladi.
Yuqori intensiv lazer nurlanishidan foydalanilganda Tanaga ta'sir qilishning ushbu usuli urologiya, ginekologiya, oftalmologiya, otolaringologiya, ortopediya, neyroxirurgiya va boshqa sohalarda turli xil jarrohlik aralashuvlarni amalga oshirishda keng qo'llaniladi. Shu bilan birga, lazer jarrohligi ko'plab afzalliklarga ega: Deyarli qonsiz operatsiyalar;

maksimal aseptiklik (bepushtlik);
operatsiyadan keyingi asoratlarning minimal darajasi;
qo'shni to'qimalarga minimal ta'sir;
operatsiyadan keyingi qisqa muddat;
aniqlik;
chandiq paydo bo'lish ehtimolining pasayishi.

kataraktni aniqlash va uning bosqichini aniqlash uchun ishlatiladi. Bundan

tashqari, bunday tadqiqot usuli gematologlar tomonidan qo'llaniladi - qon hujayralaridagi sifat va miqdoriy o'zgarishlarni o'rganish uchun. Lazer sog'lom va patologik to'qimalarning chegaralarini samarali belgilaydi, uni endoskopik uskunalar bilan birgalikda qo'llash mumkin. Boshqa tabiatdagi tibbiyotda nurlanishdan foydalanish Shifokorlar terapiya, diagnostika va turli xil holatlarning oldini olishda turli xil nurlanish turlaridan keng foydalanadilar. Radiatsiyadan foydalanish to'g'risida bilish uchun qiziqish havolalarini bosing. Tibbiyotda rentgen nurlari

radio to'lqinlari
termal va ionlashtiruvchi nurlar
tibbiyotda ultrabinafsha nurlanish
tibbiyotda infraqizil nurlanish

So'z Lazer (Rag'batlantirilgan emissiya tomonidan yorug'lik amplifikatsiyasi)
I ngliz tilidan tarjima sifatida Rag'batlantirish orqali nurni kuchaytirish.
Lazerning ishlashi 1917 yilda Eynshteyn tomonidan tasvirlangan, ammo birinchi ishlaydigan lazer faqat Hugres aviakompaniyasida ishlagan Teodor Meyman tomonidan 43 yildan keyin qurilgan. Lazer nurlanishining millisekundlik pulslarini olish uchun u faol vosita sifatida sun'iy yoqut kristalidan foydalangan. Ushbu lazerning to'lqin uzunligi 694 nm bo'lgan. Biroz vaqt o'tgach, to'lqin uzunligi 1060 nm bo'lgan lazer allaqachon sinovdan
o'tkazildi, bu spektrning infraqizil mintaqasiga yaqin. Ushbu lazerdagi faol vosita neodimiy doplangan shisha tayoqchalar edi.
Ammo o'sha paytda lazer amaliy qo'llanmaga ega emas edi. Etakchi fiziklar uning taqdirini inson faoliyatining turli sohalarida qidirishgan. Tibbiyotda lazer yordamida amalga oshirilgan birinchi eksperimentlar mutlaqo muvaffaqiyatli bo'lmadi. Ushbu to'lqinlardagi lazer nurlari juda kam so'rilgan edi, shuning uchun quvvatni aniq boshqarish imkoni bo'lmadi. Biroq, 60-yillarda, qizil yoqut I azer oftalmologiyada juda yaxshi bajarilgan.
Lazerlarni tibbiyotda qo'llash tarixi
1964 yilda argon ion lazeri ishlab chiqilgan va sinovdan o'tgan. Bu ko'k-yashil spektral mintaqaga ega va to'lqin uzunligi 488 nm bo'lgan cw lazer edi. Bu gaz I azeridir va uning quvvatini boshqarish osonroq edi. Gemoglobin uning nurlanishini yaxshi singdirdi. Qisqa vaqt o'tgach, argon lazeriga asoslangan I azer tizimlari paydo bo'la boshladi, bu esa retinal kasalliklarni davolashda yordam berdi. Xuddi shu yili Bell laboratoriyasida neodimiy-doplangan alyuminiy granat lazer ishlab chiqarildi () va. CO2 - bu gaz lazeridir, unda nurlanish tabiatda doimiy bo'lib, to'lqin uzunligi 1060 nm ga teng. Suv uning nurlanishini juda yaxshi singdiradi. Va insonning yumshoq to'qimalari asosan suvdan iborat bo'lganligi sababli, CO2 lazer an'anaviy skalpelga yaxshi alternativa bo'ldi. To'qimalarni kesish uchun ushbu lazerdan foydalanganda
qon yo'qotilishi minimallashtiriladi. 70-yillarda AQShdagi institutlar shifoxonalarida karbonat angidrid lazerlari keng qo'llanila boshlandi. O'sha
paytdagi lazerli skalpellar uchun qamrov: ginekologiya va otolaringologiya. 1969 yil birinchi impulsli bo'yoq lazerining rivojlanish yili bo'lgan va 1975 yilda birinchi eksimer lazer paydo bo'ldi. Shu vaqtdan boshlab lazer faol foydalanila boshlandi va faoliyatning turli sohalariga joriy etildi. Tibbiyotda lazerlar 80-yillarda AQSh kasalxonalari va klinikalarida keng qo'llanila boshlandi. Keyin ularning ko'plari karbonat angidrid va argon lazerlaridan foydalanishgan va ular jarrohlik va oftalmologiyada ishlatilgan. O'sha davrdagi lazerlarning kamchiliklari shuni yozish mumkinki, ular doimiy doimiy nurlanishiga ega edi, bu aniqroq ishlash imkoniyatini istisno qildi, bu davolangan maydon atrofidagi to'qimalarga termal shikast etkazdi. O'sha paytda lazer texnologiyalarining muvaffaqiyatli qo'llanilishi juda katta tajribani talab qildi.
Tibbiyot uchun lazerli texnologiyalarni rivojlantirishdagi navbatdagi qadam i mpulsli lazer ixtiro qilindi. Bunday lazer atrofdagi to'qimalarga zarar bermasdan, faqat muammoli hududda harakat qilishga imkon berdi. Va 80-yillarda birinchilari paydo bo'ldi. Bu kosmetologiyada lazerlardan foydalanishning boshlanishi edi. Bunday lazer tizimlari kapillyar gemangioma va tug'ilish belgilarini olib tashlashi mumkin. Birozdan keyin qobiliyatli lazerlar paydo bo'ldi. Bular Q-ga almashtirilgan lazer lazerlari edi. 90-yillarning boshlarida skanerlash texnologiyalari ishlab chiqilgan va joriy qilingan. Lazerni qayta ishlashning aniqligi endi kompyuter tomonidan boshqarildi va terining I azer bilan qayta tiklanishini amalga oshirish mumkin bo'ldi, bu esa mashhurligini ancha oshirdi.
Bugungi kunda lazerlarni tibbiyotda qo'llash sohasi juda keng. Bular jarrohlik, oftalmologiya, stomatologiya, neyroxirurgiya, kosmetologiya, urologiya, ginekologiya, kardiologiya va boshqalar. Siz tasavvur qilishingiz mumkinki, bir paytlar lazer skalpelga yaxshi alternativa bo'lgan, ammo bugungi kunda u saraton hujayralarini olib tashlash, turli a'zolarda juda aniq operatsiyalarni bajarish va saraton kabi dastlabki kasalliklarda jiddiy kasalliklarni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin. Endi tibbiyotda lazerli texnologiyalar lazer terapiyasi, fizioterapiya, dori-darmonlar va ultratovush bilan birgalikda davolash usullarini ishlab chiqishga kirishmoqda. Masalan, yiringli kasalliklarni davolashda lazer bilan davolash, antioksidantlar va turli xil biologik faol materiallardan foydalanishni o'z ichiga olgan chora-tadbirlar ishlab chiqilgan. Lazerli texnologiyalar va tibbiyot kelajakka bog'liqdir. Bugungi kunda ham lazer tibbiyotidagi so'nggi yangiliklar saraton o'smalarini olib tashlashda yordam beradi, kosmetologiyada tanani tuzatish va oftalmologiyada ko'rish uchun qo'llaniladi. Lazer yordamida juda murakkab operatsiyalar bajarilganda minimal invaziv jarrohlik. Yuqori intensiv lazer nurlanishidan
foydalanilganda Tanaga ta'sir qilishning ushbu usuli urologiya, ginekologiya, oftalmologiya, otolaringologiya, ortopediya, neyroxirurgiya va boshqa sohalarda turli xil jarrohlik aralashuvlarni amalga oshirishda keng qo'llaniladi. Shu bilan birga, lazer jarrohligi ko'plab afzalliklarga ega:
Deyarli qonsiz operatsiyalar;

maksimal aseptiklik (bepushtlik);
operatsiyadan keyingi asoratlarning minimal darajasi;
qo'shni to'qimalarga minimal ta'sir;
operatsiyadan keyingi qisqa muddat;
aniqlik;
chandiq paydo bo'lish ehtimolining pasayishi.

Lazer diagnostikasi
Ushbu diagnostika usuli progressiv va rivojlanmoqda. Bu rivojlanishning dastlabki bosqichida ko'plab jiddiy kasalliklarni aniqlashga imkon beradi. Lazerli tashxis terining, suyak to'qimalarining va ichki organlarning saraton kasalligini aniqlashda yordam beradi degan dalillar mavjud. U oftalmologiyada - kataraktni aniqlash va uning bosqichini aniqlash uchun i shlatiladi. Bundan tashqari, bunday tadqiqot usuli gematologlar
tomonidan qo'llaniladi - qon hujayralaridagi sifat va miqdoriy o'zgarishlarni o'rganish uchun. Lazer sog'lom va patologik to'qimalarning chegaralarini samarali belgilaydi, uni endoskopik uskunalar bilan birgalikda qo'llash mumkin.
Boshqa tabiatdagi tibbiyotda nurlanishdan foydalanish Shifokorlar terapiya, diagnostika va turli xil holatlarning oldini olishda turli xil nurlanish turlaridan keng foydalanadilar. Radiatsiyadan foydalanish to'g'risida bilish uchun qiziqish havolalarini bosing.
Tibbiyotda rentgen nurlari

radio to'lqinlari
termal va ionlashtiruvchi nurlar
tibbiyotda ultrabinafsha nurlanish
tibbiyotda infraqizil nurlanish

So'z Lazer (Rag'batlantirilgan emissiya tomonidan yorug'lik amplifikatsiyasi) ingliz tilidan tarjima sifatida Rag'batlantirish orqali nurni kuchaytirish. Lazerning ishlashi 1917 yilda Eynshteyn tomonidan tasvirlangan, ammo birinchi ishlaydigan lazer faqat Hugres aviakompaniyasida ishlagan Teodor Meyman tomonidan 43 yildan keyin qurilgan. Lazer nurlanishining millisekundlik pulslarini olish uchun u faol vosita sifatida sun'iy yoqut kristalidan foydalangan. Ushbu lazerning to'lqin uzunligi 694 nm bo'lgan. Biroz vaqt o'tgach, to'lqin uzunligi 1060 nm bo'lgan lazer allaqachon sinovdan o'tkazildi, bu spektrning infraqizil mintaqasiga yaqin. Ushbu lazerdagi faol vosita neodimiy doplangan shisha tayoqchalar edi.
Ammo o'sha paytda lazer amaliy qo'llanmaga ega emas edi. Etakchi fiziklar uning taqdirini inson faoliyatining turli sohalarida qidirishgan. Tibbiyotda lazer yordamida amalga oshirilgan birinchi eksperimentlar mutlaqo muvaffaqiyatli bo'lmadi. Ushbu to'lqinlardagi lazer nurlari juda kam so'rilgan edi, shuning uchun quvvatni aniq boshqarish imkoni bo'lmadi. Biroq, 60-yillarda, qizil yoqut lazer oftalmologiyada juda yaxshi bajarilgan.
Lazerlarni tibbiyotda qo'llash tarixi
1964 yilda argon ion lazeri ishlab chiqilgan va sinovdan o'tgan. Bu ko'k-yashil spektral mintaqaga ega va to'lqin uzunligi 488 nm bo'lgan cw I azer edi. Bu gaz lazeridir va uning quvvatini boshqarish osonroq edi. Gemoglobin uning nurlanishini yaxshi singdirdi. Qisqa vaqt o'tgach, argon lazeriga asoslangan lazer tizimlari paydo bo'la boshladi, bu esa retinal kasalliklarni davolashda yordam berdi.
Xuddi shu yili Bell laboratoriyasida neodimiy-doplangan alyuminiy granat i azer ishlab chiqarildi () va. CO2 - bu gaz lazeridir, unda nurlanish tabiatda doimiy bo'lib, to'lqin uzunligi 1060 nm ga teng. Suv uning nurlanishini juda yaxshi singdiradi. Va insonning yumshoq to'qimalari asosan suvdan iborat bo'lganligi sababli, CO2 lazer an'anaviy skalpelga yaxshi alternativa bo'ldi. To'qimalarni kesish uchun ushbu lazerdan foydalanganda qon yo'qotilishi minimallashtiriladi. 70-yillarda AQShdagi i nstitutlar shifoxonalarida karbonat angidrid lazerlari keng qo'llanila boshlandi. O'sha paytdagi lazerli skalpellar uchun qamrov: ginekologiya va otolaringologiya.
Lazer yaxshi yo'naltirilganligi, yuqori yorqinligi va yaxshi monoxromatikligi tufayli keng qo'llaniladi. Lazerli ishlov berish lazerli dasturlarning istiqbolli yo'nalishlaridan biri bo'lib, 20 dan ortiq lazerni qayta ishlash texnologiyalari ishlab chiqilgan.
Tarixning rivojlanishi
Lazer yaxshi monoxromatiklik, kuchli yo'nalish va yuqori yorqinlik xususiyatlariga ega. Minglab lazer ish materiallari topildi, ularning to'lqin uzunligi yumshoq rentgen nurlaridan tortib to infraqizilgacha. Lazer texnologiyasining asosiy qismi lazerdir. Lazerlarning ko'p turlari mavjud, ularni ishchi modda, qo'zg'alish rejimi, ish rejimi va ish to'lqin uzunligi kabi turli xil usullar bo'yicha tasniflash mumkin. Turli xil dastur talablariga muvofiq, chiqadigan lazerning nur sifatini va individual texnik ko'rsatkichlarini yaxshilash uchun ba'zi maxsus texnologiyalar qabul qilinadi. Kengroq qo'llaniladigan birlik texnologiyalari qatoriga rezonansli bo'shliqni loyihalash va rejimni tanlash, chastotani ikki baravar oshirish, sozlash, Q almashtirish, rejimni blokirovka qilish, chastotani barqarorlashtirish va kuchaytirish texnologiyasi va boshqalar kiradi. Harbiy dasturlarning ehtiyojlarini qondirish uchun asosan quyidagi beshta lazer texnologiyalari ishlab chiqilgan: ©Lazer diapazoni texnologiyasi. Bu armiyada amalda qo'llaniladigan birinchi lazer texnologiyasi. 60-yillarning oxirida lazerli masofadan o'lchash moslamalari qo'shinlar bilan jihozlana boshladi va ko'plab turlari ishlab chiqildi va ishlab chiqarildi. Ularning ko'pchiligida taxminan ± 5 metr aniqlikdagi itriyum alyuminiy granatali lazerlardan foydalaniladi. Maqsadli masofani tez va aniq o'lchashi mumkinligi sababli, razvedka o'lchovlari va qurol-yarog'larni boshqarish tizimlarida keng qo'llaniladi. (E>Lazerni
boshqarish texnologiyasi. Lazer bilan boshqariladigan qurollar yuqori aniqlikka ega, nisbatan sodda tuzilishga ega va elektromagnit parazitga moyil emas va aniq boshqariladigan qurollarda muhim o'rinni egallaydi. 1970-yillarning boshlarida Qo'shma Shtatlar tomonidan ishlab chiqarilgan lazer bilan boshqariladigan havo bombasi birinchi marta Vetnamdagi jang maydonida ishlatilgan. 1980-yillardan boshlab lazerli boshqariladigan raketalar va lazer bilan boshqariladigan snaryadlarni i shlab chiqarish va jihozlash ham kundan kunga oshib bormoqda. ®Lazer aloqa texnologiyasi. Lazer aloqasi hajmi katta, maxfiyligi yaxshi va anti-elektromagnit parazit qobiliyati kuchli. Optik tolali aloqa aloqa tizimlarini rivojlantirishning asosiy yo'nalishiga aylandi. Havodagi va kosmosdagi lazerli aloqa tizimlari va suv osti lazerli aloqa tizimlari ham i zlanishlar va rivojlanish bosqichida. Laser Kuchli lazer texnologiyasi. Yuqori quvvatli lazerlardan tayyorlangan taktik lazer qurollari inson ko'zlarini ko'r qilib, fotodetektorlarni samarasiz qilishi mumkin. Yuqori energiyali lazer nurlaridan foydalanish samolyotlar, raketalar va sun'iy yo'ldoshlar kabi harbiy maqsadlarni yo'q qilishi mumkin. Ko'r va havodan mudofaa uchun ishlatiladigan taktik lazer qurollari amaliy bosqichga yaqinlashmoqda. Sun'iy yo'ldosh va qit'alararo ballistik raketalar uchun strategik lazer qurollari hali ham izlanish bosqichida. ©Lazerli simulyatsiya o'qitish texnologiyasi. Harbiy tayyorgarlik va jangovar mashqlar uchun o'q-dorilarni iste'mol qilmasdan, o'qitish xavfsizligi va real ta'sirlardan lazerli simulyatsiya uskunasidan foydalaning. Turli xil qurollarning o'q otish va jangovar mashqlarida keng qo'llaniladigan I azerli simulyatsiya mashqlarining turli xil turlari ishlab chiqarilgan va I shlab chiqarilgan. Bundan tashqari, lazerli yadro sintezini tadqiq qilishda muhim yutuqlarga erishildi, lazer izotoplarini ajratish sinov ishlab chiqarish bosqichiga o'tdi va lazer fuzi va lazer giroskopi amaliy foydalanishga topshirildi. AQSh-Isroil tactikaviy yuqori energetik qurolraketa va artilleriya qobig'ini otish uchun ishlatilgan.
Eng quyi kuchlardan tashqari barcha lazerlar, potentsial ravishda, ko'zga qaraganda turli darajadagi vaqtinchalik yoki doimiy ko'rish yo'qotish qobiliyatlari orqali potentsialni zaiflashuvchi qurol sifatida ishlatilishi mumkin. Ko'zni lazer nuriga ta'sir qilish oqibatida ko'rilgan ko'rish qobiliyatining darajasi, xarakteri va davomiyligi lazerning kuchi, to'lqin uzunligi (lari), nurning kollimatsiyasi, nurning aniq yo'nalishi va ta'sir qilish davomiyligi bilan farq qiladi.Vattning bir qismini kuchga ega bo'lgan I azerlar muayyan sharoitlarda darhol va doimiy ko'rish qobiliyatini keltirib chiqarishi mumkin, bunday lazerlarni o'ldirishga yaroqsiz, ammo qobiliyatsiz qurollarga aylantirishi mumkin. Lazer bilan bog'liq jasadni i fodalaydigan haddan tashqari nogironlar lazerlarni qurol-aslahalar bilan qurol-yarog' bilanbahs-munozara qilish va qurol-yarog'larni ko'r-ko'rona siqish uchun yaratilgan qurol-aslahalar loser qurollari to'g'risidagi Protokol bilan taqiqlab qo'ygan.Uchuvchilar uchuvchi holatlarda uchuvchi i asersga uchragan holatlar aviatsiya organlariga bunday xavf-xatarlarni bartaraf etish uchun maxsus tartib-qoidalarni amalga oshirishga imkon berdi. [70]
Jangda maqsadni bevosita shikastlamoq yoki yo'q qilish imkoniga ega i azer qurol hali ham eksperimental bosqichda. Lazer-nurni qurol-yarog'ining umumiy g'oyasi - qisqa nurlar pulsi poezdida maqsadga erishishdir. Sirtning tez bug'lanishi va kengayishi maqsadga zarar etkazadigan shok to'lqinlariga olib keladi. Ushbu turdagi yuqori quvvatli i azer nurini loyihalashtirish uchun zarur bo'lgan quvvat joriy bo'lgan mobil texnologiyalarning chegaralaridan tashqarida, ya'ni kimyoviy quvvatli dinamik lazerlarni qo'llab-quvvatlaydi. Masalan, tajriba tizimlarida MIRACL va Taktik Oliy energiya lazeri mavjud .
Avtomatik qishloq xo'jaligi lazerli erlarni ajratish asboblari
Tuproqni ishlab chiqarish sharoitlari yaxshilanganidan keyin avtomatlashtirilgan qishloq xo'jaligi lazerli erlarni maydalash yaxshi tomonga o'zgarishi mumkin. Qishloq xo'jaligining samaradorligini oshirish, suvni tejash va ishlab chiqarish, begona o'tlar va zararkunandalarga qarshi kurashish, o'g'itlardan foydalanishni kamaytirish, atrof-muhitning ifloslanishini kamaytirishga yordam beradi.

Mahsulot detali

sug'orish suvini 30-50% tejash mumkin.

Lazerlarni tartibga solishning eng muhim xususiyati qishloq xo'jalik sug'orish suvini tejash, suvning narxini pasaytirish va qishloq xo'jalik sug'orish samaradorligini oshirishdan iborat.

o'g'itlarning 20% dan ko'prog'idan foydalanish darajasini oshirish.

Erlarni tartibga solishdan so'ng kimyoviy o'g'itlardan foydalanish ekinlarning I ldizida samarali saqlanib, u atrof-muhitning ifloslanishini kamaytirish uchun o'g'it foydalanish darajasini yaxshilashi mumkin.

hosilni 20 ~ 30% oshirishi mumkin.

Lazzat texnologiyasini qo'llash erni ajratib olish texnologiyasining aniqligini oshirish uchun 50 foizni yaxshilash uchun tekis erlarga nisbatan 20-30 foiz rentabellikni yaxshilash.
Bu ajoyib natijalar o'simliklar o'sishi uchun talab qilinadigan suv miqdoridan foydalanish orqali erishiladi.
Suvning o'rtacha taqsimoti o'simliklar o'sishi va o'sishi muhitini yaxshilaydi va ekinlar hosildorligini oshiradi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, ushbu usulning rentabellik darajasining ortishi erni to'g'rilash darajasi bilan bevosita bogliq.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Kаrlоv N.V. Lеksii pо kvаntоvоy elеktrоnikе. M.; Nаukа, 1988.

2. Svеltо О. Prinsipi lаzеrоv. M.; Mir, 1990.
3. Krilоv K.I. i dr. Оsnоvi lаzеrnоy tеxniki. L.; «Mаshinоstrоеniе», 1990.
4. Tursunоv А.T., Tuxlibоеv О. Kvаnt elеktrоnikаsigа kirish.
5. Dеmtrеdеr V. Lаzеrnаya spеktrоskоpiya, Nаukа, M.;1985
6. Lаndsbеrg G.S. Оptikа, Nаukа, M.; 2005

Download 30.42 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: